Nancy

Nancy è un cumuni francisi di circa 100.000 abbitanti capulocu dû dipartimentu dâ Meurthe-et-Moselle ntâa riggiuni dâ Lurena.

Giografìa

Nancy è situata ntô nord-est dâ Francia, tra tanti cullini ca fòrmanu nichi autuchiani vuscusi, 'n na semi-conca senza apirtura a ovest e vagnata di lu cursu d'acqua minuri dâ Meurthe. Nancy nun havi quinni na pusizzioni particularmenti stratèggica comu capitali di ducatu quali fu.

Li cumuni limitrofi a Nancy, raggruppati ntâ Cumunitati urbana dâ Granni Nancy, còntanu cumplissivamenti circa 360.000 abbitanti. Di chisti ottu cunfìnanu câ citati e sunnu Vandœuvre-lès-Nancy, sècunna citati di lu dipartimentu, Villers-lès-Nancy, Laxou, Maxéville, Malzéville, Saint-Max, Tomblaine e Jarville-la-Malgrange.

Storia

Lu situ nun pari aviri mai statu riarmenti accupatu sinu a l'èbbica merovingia, versu la fini di lu X sèculu; s'arricorda sulamenti l'esistenza di un guadu supra la Meurthe nta l'VIII sèculu.

Nancy addiventa la capitali dû ducatu di Lurena nta l'XI sèculu. Ntô 1477, duranti l'assediu/asseggiu dâ citati contra lu duca di Lurena Rinatu II, Carlu lu Timirariu duca di Burgogna mori pressu lu stagnu di Saint-Jean (attuarmenti Chiazza Croix de Bourgogne; n'iscrizzioni ntô marciapedi dû viali arricorda lu locu unni foru pruvvisuriamenti diposti li spogghi di Carlu lu Timirariu). Sutta li regni dî duchi Carlu III e Liupoldu, la citati subbisci nu nutèvuli anchiamentu (citati nova, cursu Léopold...) e havi na vita culturali senza pricidenti. Dipostu dû tronu, Stanislao Leszczyński, reghi di Pulonia e parrastru di Luiggi XV, arricevi lu ducatu di Lurena nta lu 1737 ca cuverna comu munarca illuminatu, purtànnulu a lu sô apuggeu 'n chinu Illuminismu. 'N anuri a lu Reghi di Francia Stanislau crea na chiazza di priggèvuli prupurzioni ca va a pigghiari appoi lu sô nomu. Â sô morti ntô 1766, lu ducatu ritorna â cruna/curuna di Francia.

Ntô 1778 Nancy diveni nu viscuvatu.

A lu tèrmini dâ guerra franco-prussiana(1871), la citati resta francisa a diffirenza di l'Alsazzia e dâ Musella, chî citati di Strasburgu e Metz, ca sunnu mmeci uniti â Prussia. Nancy canusci nu novu pirìudu di pruspiritati ecunòmica e culturali. Pi stu mutivu tanti di chiddi ca 'n Alsazzia e Musella ponnu acquisiri la nazziunalitati tudisca la rifiùtanu e prifirìscinu trasfirìrisi a Nancy; tra d'iddi nu gran nùmmaru di ndustriali e ntillittuali.

Ntornu ô 1900, è di Nancy ca parti, 'n Francia, lu muvimentu di l'Art Nouveau (Arti Novu) câ cèlibbri Scola di Nancy li cui capufila sunnu Émile Gallé, Antonin Daum, Louis Majorelle, Victor Prouvé e Eugène Vallin.

Duranti la Prima Guerra munniali, la citati subbisci un bummardamentu aereu e li corpi dû «Gros Max»: un cannuni di 380mm misu a 35km di distanza, ntâ cittadina di Hampont ntâ Musella annessa. Sti bummardamenti pruvucaru grossi dammaggi matiriali e vannu a causari la morti di 177 pirsuni.

Dimugrafìa e statìstichi

La citati, nica e dinzamenti pupulata (1 501 ab, 6 902 abbitanti pi km²), di longu tempu si sviluppau 'n n'ùnicu agglumiratu chî cumuni vicini, nun putennu cchiù crìsciri lu centru.

**Evuluzzioni dâ pupulazzioni di Nancy**
1697	1790	1876	1936	1954	1962	1968	1975	1982	1990	1999
10 000	30 000	66 000	121 301	124 836	128 677	123 428	107 902	96 317	99 351	103 605

Doppu lu 1962, la pupulazzioni dû cumuni scinnìu rapidamenti, ma fu cchiù un finòminu di spustamentu versu l'arei pirifèrichi ca dûn veru diclinu. Nfatti, la pupulazzioni di l'agglumiratu nun fici ca crìsciri, passannu di 270 000 abbitanti ntô 1962 a 330 000 ntô 1999. Lu sviluppu di l'autumòbbili e la jisata dû tinuri di vita di l'abbitanti, ca prifirìscinu campari 'n ammienti più anchi, spièganu 'n parti stu dicintramentu. Di l'anni 90 la citati si sfurzau di sviluppari un prugramma di pulìtichi di l'alloggiu ca spiega la leggia criscita dimugràfica.

Lochi di ntiressi

Riliggiusi

Lu viscuvatu dâ diucesi di Nancy e Toul s'attrova ntâ citati, ca tra l'àutru cunzerva:

Turri dâ cummenna Saint-Jean du Vieil-Aître: XII sèculu
Cresia dî Cordeliers (c'uspita nu museu d'arti e tradizzioni pupulari) XV sèculu e cappedda ducali dî Cordeliers XVII sèculu
Cresia di San Vastianu: XVII sèculu
Tempiu prutistanti: XVII sèculu
Sinagoga: custruiuta ntô 1787 e cchiù voti anchiata
Cattidrali di Notre-Dame: XVIII sèculu
Cresia di Notre-Dame-de-Bonsecours: XVIII sèculu
Basìlica di Saint-Epvre: XIX sèculu

Civili

Rilativamenti prisirvati ntê sèculi, li diversi quarteri nn'hannu ancora n'architittura carattirìstica.

Li cchiù antichi custruzzioni dâ citati vecchia, acchiànanu a lu Mediuevu. La Turri di la Commanderie Saint-Jean du Veil Aître dû XII sèculu è una dî custruzzioni cchiù antichi dâ citati. Si ponnu ancora vìdiri li vecchii furtificazzioni ca circunnavanu la citati, tra cui la porta di la Craffe dû XIV sèculu. Di signalari videmma li nummurusi edifici dû Rinascimentu (Hôtel de Lillebonne, Hôtel d'Haussonville...) e lu Palazzu Ducali, edificiu dû XVI sèculu cû purtali 'n stili gòticu, c'uspita lu museu stòricu dâ Lurena. Abbisogna armenu citari macari la chiazza Saint-Epvre.

Lu quarteri Charles III è n'agglumiratu d'edifici dû XVII sèculu attravirsati di larghi vii rittilinei. Sta citati nova, prisenta n'architittura tìpica di l'èbbica di Carlu III di Lurena ca ritruvamu ntê purtali dî furtificazzioni, ntâ Cattidrali e 'n tanti edifici pùbbrici e privati.

Vicinu â citati vecchia, nu nzemi dû XVIII sèculu, cunzidiratu patrimoniu munniali di l'UNESCO, è custituiutu dâ Chiazza Stanislas, dâ chiazza Carrière e dâ chiazza di l'Alliance, chî sô edifici maistusi tra cui lu Municipiu, lu palazzu dû cuvirnaturi e l'Arcu di Triunfu. La chiazza Stanislas fisteggia ntô 2005 li sô 250 anni doppu un ristauru bon arrinisciutu. Dû stissu pirìudu nummarusi hôtels particuliers custruiuti di Germain Boffrand e Emmanuel Héré. La chiazza duna supra lu parcu di la Pépinière, na supirfici di 18 ettari cu li jardina â ngrisa 'n chinu centru.

A ovest dâ citati, lu quarteri Saint-Léon edificatu a cavaddu tra lu XIX e lu XX sèculu, conta tanti casi 'n stili Art Nouveau diffusi macari ntô quarteri di Saurupt. Cchiù 'n ginirali la Scola di Nancy ni lassau tanti edifici pùbbrici ntô centru stòricu (Càmmara di Cummerciu, BNP, vitrata dû Crédit Lyonnais) e privati n'anticchia unnegghiè (ateliers d'Émile Gallé e d'Eugène Vallin, Immeuble France-Lanord, maison Bergeret...)

Lu quarteri di Haut-du-Lièvre è mmeci rapprisintativu di l'architittura dû doppuguerra: ci si pò attruvari chiddu ca a sô tempi era la cchiù longa schera di edifici d'Europa. Stu quarteri è attuarmenti (2005) 'n fasi di cumpreta risistimazzioni.

Oi (2005), câ ccizzioni di na ricenti spanzioni dû quarteri ndustriali dâ Meurthe, li novi edifici sunnu custruiuti essinziarmenti ntê citati ca fannu parti di l'agglumiratu urbanu, suprattuttu 'n dirizzioni Sud-Ovest.