Arhiv
Arhiv (od latinskog archium / archivum = javna zbirka, vijećnica, od starogrčke riječi ἀρχεῖον / arkheion koja je značila isto) su javne institucije, koje čuvaju, štite, stručno obrađuju i daju na korištenje pisanu baštinu - arhivalije nastalu radom državne uprave.[1]
Arhiv
Archivum | |
|---|---|
 | |
Termin arhiv, se istovremeno upotrebljava za samu zbirku i za ustanovu (zgradu) u kojoj se građa čuva. Termin arhiv potječe od Francuza, i koristi se u većini kontinentalnih evropskih zemalja i po Americi. Za razliku od toga u Velikoj Britaniji i po nekim zemljama britanskog Commonwealtha se za sličan tip ustanova koristi termin - Zbirka (Record office).[1]
Historija
urediIako se običaj čuvanja važnijih dokumenata da pratiti još od antike - današnji su Arhivi kao institucije nastali za Francuske revolucije, osnivanjem Archives Nationales (Nacionalnog arhiva) 1789. i Archives Départementales (Pokrajinski arhivi) 1796.[1] Na taj način je po prvi put osnovana centralizirana državna institucija sa zadatkom da čuva svu dokumentaciju javnih (državnih) tijela. Pored tog to je bilo implicitno priznanje da je građanska država, odgovorna za brigu o svojoj pisanoj baštini, kao i to da ona mora biti dostupna javnosti.[1]
Praksa i princip organizacija arhiva varira od zemlje do zemlje, ali u većini slučajeva postoji centralna zbirka, sa provincijskim odjelima. Francuska je zadržala strukturu provincijalnih arhiva, i to ne kao institucija koje se brinu o građi iz novijih vremena, već i o onoj iz predrevolucionarnih vremena.[1]Holandija ima centralni državni arhiv i pokrajinski arhive. Podjela Njemačke nakon Drugog svjetskog rata na Saveznu Republiku Njemačku i Njemačku Demokratsku Republiku, dovela je do osnivanja dva paralelna arhiva; Bundesarchiva u Koblenzu i Centralnog arhiva DDR u Potsdamu, uz provincijske arhive po pokrajinama (saveznim državama). Italija nema centralne državne ustanove tog tipa, a to je rezultat historijskih podjela Apeninskog poluotoka,[1] ali ima čitav niz velikih zbirki, koje sve rade pod ingerencijom ministarstva unutrašnjih poslova.[1]
Sjedinjene Američke Države osnovale su Državni arhiv - 1934. koji je imao osnovnu funkciju da očuva dokumentaciju federalne vlade. Zakon o arhivima iz 1950. - Federal Records Act, omogućio je osnivanje pokrajinskih arhiva u saveznim državama, onako kako je zemlja administrativno podjeljena . Na osnovu tog zakona, svaka od američkih saveznih država ima vlastitu arhivsku instituciju. Na sličan način djeluje i arhivska služba u Kanadi, u kojoj pored centralnog federalnog arhiva u Ottawi, i nekoliko kanadskih provincija ima vlastite arhive. Australski državni arhiv ima sjedište u Canberri sa odjelima u svim glavnim gradovima australskih država, pored tog i gradovi Darwin i Townsville imaju arhive, u okviru državnih biblioteka.[1]
Zakon - English Public Record Act iz 1838. ujedino je pod istu kapu sve pojedinačne arhive, koji su stavljeni pod sudsku upravu Čuvara sudskih arhiva. Na taj način je Engleska, postala primjer centralizacije, za razliku od tad uobičajene prakse decentralizacije arhiva, po kojoj je bio običaj da se građa čuva u područjima u kojima je nastala. Novozelandski Nacionalni arhiv je centraliziran na sličan način, a takvi su i arhive Indije i Pakistana. Japan nema jedinstvenu nacionalnu arhivu, pisanu građu i dalje čuvaju ministarstva.[1]
Pored nacionalnih država i velike međunarodne organizacije, kao što su Ujedinjeni narodi imaju arhive. Zbog tog je 1948. u Parizu pod pokroviteljstvom Unesca, osnovano međunarodno udruženje - International Council on Archives - ICA. Organizacija otvorena za sve profesionalne arhiviste i predstavnike svih arhivskih ustanova.[1]
Arhivistika danas
urediSuvremena arhivistika suočava se sa najmanje tri ključna pitanja:
- selekcija vrste dokumenta koje treba pohraniti u arhiv, iz institucije u kojoj je nastao.
- vrijeme kad postaju dostupni za javnost, i
- način raspolaganja.
Praksa varira od države do države, ali se selekcija obično vrši, prije samog prenošenja građe iz institucija u kojima su nastale. Neke države, osobito one koje egzistiraju više vijekova, zabranjuju uzimanje dokumenata (i javnu upotrebu) prije određenog datuma.[1]
Uz to se arhivistika 20. vijeka suočava sa problemima čuvanja novih vrsta zapisa, kao što su fotografije, filmovi, zvučni zapisi, i kompjutorske datoteke. Mikrofilmovi su stekli pravni status legalnog dokumenta, koji je obično morao biti određen posebnim zakonom. Oni su praktičan medij za stvaranje dodatne kopije dokumenta, na taj način se povećava sigurnost očuvanja građe, protiv rizika od uništenja (ratovi, elementarne nepogode, požari). Oni su i puno praktičniji za međunarodnu razmjenu, kad se daju drugim stručnjacima na proučavanje, uz to su puno ekonomičniji za skladištenje.[1]
U najnovije vrijeme kako jača svijest o važnosti industrijske revolucije stvaraju se i poslovni arhivi, u čemu prednjači Njemačka, koja je prva prepoznala važnost, a uskoro su takve slične arhive osnovale i Belgija, Švicarska, Holandija, a nakon njih i Francuska, Engleska, Danska i Sjedinjene Američke Države.[1]
Arhivi po južnoslavenskim zemljama
urediPo južnoslavenskim zemljama nije postojala centralna arhivska ustanova sve do 1950. kad je osnovan Arhiv Jugoslavije. Iako su brojne vjerske, obrazovne i političke institucije imale vlastite arhive.
Hrvatski sabor ima škrinju od 1643. u kojoj su pohranjivani važniji dokumenti.[2] Nakon Hrvatsko-ugarske nagodbe - Kraljevski zemaljski arhiv postaje pomoćni ured Zemaljske vlade, koja je 1870. izglasala Zakon o Zemaljskom arhivu u Zagrebu, pa se ta godina uzima za osnivanje arhiva, koji od 1962. djeluje pod nazivom Arhiv Hrvatske.[2]
Nakon raspada SFR Jugoslavija 1990-ih sve novonastale države osnovale su vlastite arhive, koji su izrasli iz prijašnjih republičkih arhiva nastalih 1960-ih.
Izvori
urediVanjske veze
uredi
- Archives, na portalu Encyclopædia Britannica (en)
- Conseil International des Archives (fr)
- Hrvatski državni arhiv Arhivirano 2015-06-12 na Wayback Machine-u (sh)