Šamac

Za ostale upotrebe, v. Šamac (razvrstavanje).

Šamac (do 1992. Bosanski Šamac), općina u Bosni i Hercegovini, smješten u Bosanskoj Posavini na desnoj strani rijeke Save. Administrativno pripada Republici Srpskoj.

Šamac
Osnovni podaci
Država	Bosna i Hercegovina
Stanovništvo
Stanovništvo ((1991))	32.960 (1991.)
Geografija
Koordinate
Šamac Šamac (Bosne i Hercegovine)

Osim Save, kroz grad prolazi i rijeka Bosna, gdje joj je i ušće.

Teritorija općine Šamac je prije rata bila veća. Dio teritorije danas pripada općini Odžak i postdejtonskoj općini Domaljevac-Šamac. Predratno stanovništvo Šamca je brojalo 32.835 stanovnika. Sam grad Bosanski Šamac je bio uglavnom nastanjen Bošnjacima (polovina stanovništva) ali i Hrvatima, Srbima i ostalima, dok su okolna sela bila nastanjena bosanskim Hrvatima i bosanskim Srbima. Poslijeratno stanovništvo broji približno 26.000 stanovnika. Općina Šamac danas ugošćava i oko 7.000 raseljenih bosanskih Srba iz Kantona 2 i Kantona 10.

U Bosanskom Šamcu su rođeni Alija Izetbegović (prvi predsjednik Predsjedništva nezavisne Bosne i Hercegovine), Sulejman Tihić (bošnjački član Predsjedništva Bosne i Hercegovine) i Zoran Đinđić (bivši predsjednik Vlade Republike Srbije).

Historija

I u davnim historijskim vremenima ljudi su bili nastanjeni na području današnje opštine Bosanski Šamac, što govori da na ovom prostoru postoji dug civilizacijski kontinuitet o čemu svjedoče brojna arheološka nalazišta. Arheološki istražen lokalitet Kulište, na sjeveroistočnom obodu sela Kruškovo Polje, najstarije je neolitsko naselje u okolini Bosanskog Šamca. Takođe, utvrđeno je da su tragove svoje kulture na ovim prostorima ostavili i ljudi koji pripadaju bakarnom i bronzanom dobu, te da su na ovom području pronađeni ostaci koji pripadaju rimskom dobu i srednjovjekovnoj civilizaciji. Smatra se, da je upravo tu, dok je 1460. godine vodio borbe protiv posljednjeg bosanskog kralja Stjepana Tomaševića, turski sultan Mehmed II podigao utvrđenje Šamac, te da je to utvrđenje kralj Tomašević osvojio i srušio u junu 1463. godine. Međutim, današnje opštinsko središte, grad Bosanski Šamac, nastao je tek 1863. godine na samom ušću rijeke Bosne u rijeku Savu.

Bosanski Šamac se spominje prvi put 1725. godine, kao Šablon:Lukačev Šanac.nbsp; Od 1718. do 1739. godine pripadao je Austrijskoj carevini. Kao gradsko naselje razvija se od 1863. godine, kada su se u njemu naselili Bošnjaci, koji su prognani iz Srbije.

Nacrt za izgradnju Bosanskog Šamca dao je Salih Efendija Muvekit, a prvi urbanistički plan djelo je francuskih arhitekata. U to doba, ovo novo naselje, dobija me Gornja Azizija (Aziziei Bela), po sultanu Azizu, i taj službeni naziv Bosanski Šamac nosi sve do 1878. godine. Od tada Bosanski Šamac pripada turskoj vlasti. Pedantni hroničar zabilježio je da je godine 1879. današnji grad imao 242 kuće i 955 stanovnika.

Februara 1883. godine grad dobija poštu i telegraf, a 1885. godine prvu osnovnu školu.

Za razliku od drugih gradova i naselja u Bosni i Hercegovini, Bosanski Šamac je dosta mlada gradska aglomeracija, jer kao grad formiran je tek u drugoj polovini XIX vijeka. Današnji naziv Bosanski Šamac dobija, najvjerovatnije od riječi ‘šanac’, što znači kanal, jer prostor na kome je izgrađen današnji grad nasut je pijeskom i šljunkom prosječno od 4 do 6 metara visine, što znači da je Bosanski Šamac izgrađen na nekadašnjem močvarnom zemljištu, koje je bilo ugroženo stalnim poplavama rijeka Save i Bosne.

Zahvaljujući svom izuzetnom položaju i plodnoj Posavini, Bosanski Šamac je gotovo od svog postanka predstavljao trgovački centar za sva okolna mjesta. Intenzivan razvoj počinje naročito 1947. godine izgradnjom pruge Bosanski Šamac-Sarajevo, velikim djelom mlade generacije Titove Jugoslavije, koja je za nepunu godinu dana izgradila 239 kilometara normalnog željezničkog kolosijeka.

Područje opštine Bosanski Šamac obuhvata 22 naseljenih mjesta: Bosanski Šamac, Batkuša, Brvnik - dio naseljenog mjesta, Cerovo Polje, Gajevi, Grebnice – dio naseljenog mjesta, Gornja Crkvina, Gornja Slatina, Donja Dubica, Donja Slatina, Zasavica, Kornica, Kruškovo Polje, Novo Selo, Tišina, Tursinovac, Trnjak, Obudovac, Pisari, Srednja Slatina, Crkvina, Hasić i Škarić.

Najstarija sela na području današnje opštine, prema historijskim izvorima, su: Obudovac i Slatina (1548. godine), Crkvina (1655. godine), Kruškovo Polje i Brvnik (1711. godine) i Škarić (1718. godine).

1992. godine Bosanski Šamac je tokom raspada SFRJ, na početku rata u Bosni i Hercegovini došao pod kontrolu bosanskih Srba. Tada je došlo do protjerivanja nesrpskog stanovništva da bi se nakon rata u njemu naselile srpske izbjeglice s područja koja danas pripadaju Federaciji BiH.

Geografija

Ravno područje, sa umjereno kontinentalnom klimom, koja iz godine u godinu, sve više dobiva karakteristike kontinentalne klime, uz zadovoljavajuće rezerve vode, predodredili su Opštinu Bosanski Šamac za razvoj raznih vidova poljoprivredne proizvodnje, te je poljoprivreda, uz preradu poljoprivrednih proizvoda i neke druge oblike industrijske proizvodnje, među najznačajnijim privrednim granama ove opštine. Od ukupnih zemljišnih površina, neplodnog zemljišta je samo 9,9%, pod šumama 10,4%, dok ukupno poljoprivredno zemljište pokriva 79,7 % (ili 14,642 hektara) od ukupnih zemljišnih površina.

Prema popisu iz 1991. godine općina Bosanski Šamac je imala 32.835 stanovnika: 14.670 Hrvata (44.7%), 13.619 Srba (41.5%), 2.248 Bošnjaka (6.9%), 1.722 Jugoslovena (5.2%) i 576 ostalih (1.7%). Sam grad je imao 6.267 stanovnika.

Danas, prema procjenama, na području Opštine Bosanski Šamac (u sadašnjim granicama) živi oko 19,000 stanovnika u oko 6,095 domaćinstava veličine oko 3,1 člana jednog domaćinstva u prosjeku.

U bosanskošamačka prigradska naselja spadaju Prud (na lijevoj strani rijeke Bosne), Tišina, Zasavica i Crkvina. Gradačac, Odžak, Orašje i Modriča su susjedni gradovi.

Naseljena mjesta

Batkuša, Bazik, Bosanski Šamac, Brvnik, Cerovo Polje, Crkvina, Gornja Crkvina, Donja Dubica, Donji Hasić, Donja Slatina, Duga, Gajevi, Gornja Slatina, Gornji Hasić, Grebnice, Hasić, Jasenik, Kornica, Kruškovo Polje, Lugovi, Mala Tišina, Novo Selo, Novo Selo II (Zasjeka), Obudovac, Odmut, Pisari, Prud, Srednja Slatina, Škarić, Tišina, Trnjak, Tursinovac, Velika Tišina, Vidaci, Zasavica i Žandrak.

Privreda

Višedecenijskim radom mnogih generacija i korištenjem privrednih resursa, u predratnom periodu bio je ostvaren dosta uspješan privredni rast i razvoj. Ekonomska osnova stalno je jačana podizanjem novih privrednih i infrastrukturnih objekata. Povećan je fizički obim proizvodnje i izvoz proizvoda u inostranstvo.

Male zanatske radionice poslije Drugog svjetskog rata postepeno su izrastale u savremene fabrike, a na plodnom poljoprivrednom zemljištu, u skladu sa prethodnom proizvodnom tradicijom, izgrađeni su značajni proizvodi i prerađivački kapaciteti u poljoprivrednoj, prehrambenoj, drvnoj, metaloprerađivačkoj i tekstilnoj industriji.

Razvoj industrijskih preduzeća značajno je bio praćen razvojem zanatske kooperacije (korparstvo) i razvojem komunalnih i uslužnih djelatnosti. U proteklih pedesetak godina izgrađeni su zadovoljvajući privredni potencijali, stambeni fond i razni infrastrukturni objekti. Uspješno se razvijala i trgovina.

Industrijski kapaciteti

U predratnom periodu izgrađeni su značajni industrijski kapaciteti za: • proizvodnju koncentrovane stočne hrane (u sadašnjem AD "PIK" Bos. Šamac), čija je izgradnja nastavljena i u poslijeratnom periodu u mnogim privatnim preduzećima (d.o.o.),

• preradu poljoprivrednih proizvoda, sa kapacitetima hladnjača (sadašnja AD "Hranaprodukt"),

• preradu drveta (sadašnji DOO "Nova forma" i AD "Budućnost", bivše ODP "Montaža"),

• metaloprerađivačku industriju (bivše ODP "Čelične konstrukcije" dio sadašnjeg AD "Meboš", dio bivšeg ODP "Montaža"),

• industriju trikotaže i industriju konfekcije (bivše AD "ŠIT" i bivše ODP "Tekstilac),

• proizvodnju automobilskih stakala (sadašnje AD "Uniglas" u stečaju),

• proizvodnju, preradu i doradu pletenog namještaja, korpi i drugih predmeta od vrbovog pruća (neoguljenog, oguljenog, nekuhanog i kuhanog, obojenog), a ti kapaciteti dorade, prerade i ručne proizvodnje (pletenje) služe, dakle, za zanatsku i industrijsku proizvodnju (bivša Tvornica pletenog namještaja "Bos. Šamac" Bos. Šamac) itd.

Pored navedenih, značajni su i kapaciteti u oblastima: • proizvodnog i uslužnog zanatstva,

• trgovine na veliko i malo,

• ugostiteljstva i turizma,

• drumskog prevoza,

• raznih drugih uslužnih djelatnosti.

Posebno su značajni kapaciteti: • sadašnjeg ODP "Luka" Bos. Šamac, za lučko - pristanišne i pretovarne djelatnosti, kao i industrijski kolosijeci od nekoliko preduzeća,

• OJVP "Vodovod i kanalizacija" Bos. Šamac,

• ODP "Toplana" (proizvodnja i distribucija tehnološke i pare za grijanje).

Poljoprivreda

Ukupne zemljišne površine opštine Bosanski Šamac (18.367 hektara) imaju relativno povoljnu strukturu zemljišta s aspekta njihove moguće primjene.

Od ukupnih zemljišnih površina neplodnog zemljišta je samo 9,9% (1.817 hektara), a pod šumama 10,4% (1.908 hektara), dok ukupno poljoprivredno zemljište pokriva 79,7 % (ili 14.642 ha) od ukupnih zemljišnih površina.

Neplodno zemljište je većim dijelom u državnom vlasništvu, jer su na njemu uglavnom izgrađeni infrastrukturni i drugi privredni objekti.

Šumsko zemljište je, takođe potencijalno poljoprivredno zemljište u slučaju da se (bar degradirane) šume iskrče i privedu poljoprivrednoj namjeni, pod uslovom da se ne vrše nova pošumljavanja. Ali, i šume same po sebi imaju ogroman značaj za razne privredne djelatnosti, te njihovo krčenje i pretvaranje u poljoprivredno zemljište nije nužno, ni za privredu niti za stanovništvo. Takođe su šume dragocjene i s aspekta života i zdravlja ljudi i životinja, odnosno u ekološkom pogledu uopšte.

I vlasnička struktura zemljišta je povoljna jer je 76,3% zemljišnih površina u privatnom vlasništvu, a 23,7 % u državnom.

Na 12.935 hektara oranica i bašta, kao pretežnom dijelu obradivih i ukupnih poljoprivrednih površina, redovno se odvija ratarska proizvodnja u kojoj su zastupljene sljedeće kulture:

• razne vrste žitarica (prvenstveno kukuruz i pšenica),

• krmno bilje (krmiva) za svježu i prerađenu stočnu hranu,

• industrijsko bilje: šećerna repa, uljana repica, soja, duhan i dr.

• razne vrste povrća i jagodičastog voća.

Stočarska proizvodnja odvija se:

• ekstenzivno, u svim seoskim domaćinstvima,

• intenzivno, na farmama i mini - farmama, čiji su objekti izgrađeni prije rata.

Obrazovanje

Opština Bosanski Šamac spada u opštine sa razvijenom obrazovnom i kulturnom tradicijom. Prva škola otvorena je u Obudovcu još 1832, a škola u Bos. Šamcu počela je s radom 1885. godine.

Osnovne škole

Osnovna škola "Šamac", Bosanski Šamac Škola ima danas 33 odjeljenja i 720 učenika. Područna škola se nalazi u Tišini. Adresa: Dositeja Obradovića 4, Bos. Šamac Tel: +387 (0)54 / 612-414

Osnovna škola "Srbija", Gornja Crkvina Škola ima 19 odeljenja i 354 učenika. Područne škole: Kruškovo Polje i Hasić. Adresa: Gornja Crkvina 1 Tel: +387 (0)54 / 681-770

Osnovna škola "Gornja Slatina", Gornja Slatina Škola broji 15 odeljenja i 273 učenika. Područna škola: Srednja Slatina i Gajevi. Adresa: Gornja Slatina 179 Tel: +387 (0)54 / 661-582

Osnovna škola "Obudovac", Obudovac Škola ima 20 odeljenja i 384 učenika. Područne škole: Batkuša i Branica. Adresa: Obudovac Tel: +387 (0)54 / 641-571

Srednje škole

Srednja škola "Nikola Tesla", Bosanski Šamac U školi se obrazuju učenici po smjerovima, obrazovnim zanimanjima:

1. Gimnazija (opšti smjer) 2. Ekonomija, pravo i trgovina (ekonomski tehničar, trgovac) 3. Mašinstvo i obrada metala (automehanika, instalaterstvo, bravarstvo i obrađivanje metala rezanjem)

Škola ima 19 odjeljenja i 444 učenika. Adresa: Cara Lazara 6, Bos. Šamac Tel: +387 (0)54 / 611-157

Zanimljivosti

• Zanimljivo je da je Bosanski Šamac sa svojom skromnom veličinom dao čak tri državnika dviju država (BiH i Srbija). Radi se o Aliji Izetbegoviću, Sulejmanu Tihiću i Zoranu Đinđiću.
• Prema podacima Zemaljske vlade Bosne i Hercegovine u 1896. godini, preko Bosanskog Šamca, izvezeno je 164 vagona suhe šljive. Suha šljiva, iz ovih krajeva, je stekla veliku reputaciju u inostranstvu. Izvozila se u mnoge zemlje Evrope, najviše u Njemačku, Veliku Britaniju, Švicarsku, Norvešku i Švedsku.
• U prijeratnoj šamačkoj opštini (ali ni u sadašnjoj) nije bilo sela sa bošnjačkim stanovništvom. Gotovo svi Bošnjaci ove opštine su živjeli u samom gradu Bos. Šamcu.
• U Šamcu je prisutna Balkanska endemska nefropatija, krajem 1980-tih u opštini Bosanski Šamac je bilo preko 350 bolesnika, srazmerno najviše u Jugoslaviji.

Sportski timovi

FK Borac

Fudbalski klub u Bosanskom Šamcu osnovan je davne 1919. godine pod imenom Bosanac. U to vrijeme osnovan je i klub Hajduk iz Splita. Ime prvog kluba je bilo Bosanac, a utakmice su se igrale na Dugi. U tom timu je igrao pokojni Stanko Ristić, a u njemu je igrao i neki "Pepika" koji je donio prvu loptu u Bosanski Šamac. Poslije drugog svjetskog rata klub je dobio ime Borac. Od igrača se mogu spomenuti Selim Zurapović, Slobodan Danguba, Mustafa Pištoljević (po nekim je imao najjači udarac), Martin Okonja, Sulejman Harčinović, "Major", "Trale" (NK Čelik i NK Osijek), Srebrenko Repčić (igrao za FK Sloga Doboj, FK Sarajevo, Crvenu Zvezdu i reprezentaciju SFRJ), Ilija Katić (igrao za Partizan i reprezentaciju SFRJ), Šaban Jasenica (NK Osijek), Mustafa Hodžić (golman OFK Beograda), Lega Alatović (golman reprezentacije RBiH u sklopu SFRJ), Esad Hadžijusufović "Tunti" (FK Sarajevo), Mustafa Salkić - Mujdža, "Žujo" Džuherić (golman Dinama Vinkovci), Sabahudin Hadžialijagić dugogodisnji kapiten Borca (igrao za BSK Slavonski Brod, član Druge lige u bivšoj Jugoslaviji). Po završetku karijere postaje trenerom Borca sa kojim dolazi do osmine finala Kupa Jugoslavije i igra protiv OFK Beograda. Poslije preuzima rad sa pionirima i juniorima sa kojim također ima uspjeha (apsolutni prvaci regije Brčko, Bijeljina, Bosanski Šamac). Generacija juniora 1990: Mandić Tihomir, Delić Damir, Ivković Branislav, Pavlović Dado, Gibić Almis, Hadžialijagić Elvis, Hadžialijagić Ajdin, Hadžialijagić Eldin, Brandić Mario, Džekić Alija, Vajzović Miki, Repčić Zeko, Lukač Damir, Petrić Roberto, Božić Ognjen i današnji drugi golman reprezentacije Bosne i Hercegovine i golman Žepča Goran Brašnić.

Poznate ličnosti

• Alija Izetbegović
• Sulejman Tihić
• Zoran Đinđić
• Srebrenko Repčić
• Ilija Katić
• Predrag Nikolić
• Milica Babić-Jovanović, srpski kostimograf i univerzitetski profesor.
• Dario Damjanović
• Stevo Nikolić
• Kemal Džakić
• Ljubo Miloš
• Dragan Vuksanović
• Nikola Atanacković-Priki
• Blagoje Simić
• Radovan Antić
• Ljubomir Čordašević
• Simo Zarić
• Savo Popović
• Aleksandra Burkanović
• Miroslav Tadić
• Stevan Todorović

Turističke atrakcije

S obzirom da je gradsko područje Bosanskog Šamca vrlo mladog porijekla, u gradu nema historijskih objekata od veće historijske važnosti. Može se spomenuti Begova kuća u blizini središta grada, koja je tokom Drugog svjetskog rata služila kao bolnica, ali i kao biblioteka tokom druge Jugoslavije.

Godine 1866. je podignuta džamija koja je bila pod zaštitom jugoslavenske države, kao vrijedan spomenik graditeljske djelatnosti tog perioda i bio je najstariji objekat kulturno-historijskog nasljeđa u gradu. Džamija je srušena od strane srpskih snaga tokom rata 1992., a građevinski materijal odvežen.

Bosanski Šamac se nalazi u Posavini i u močvarnom području, koje posebno dolazi do izražaja u proljeće, kada se snijeg topi sa bosanskih brda i donosi masovne poplave, koje nanose velike štete. Grad je okružen i zaštićen velikim nasipom (Šamčani ga nazivaju "naspa"), koji često spašava grad od nabujalih rijeka Bosne i Save.

Također se može spomenuti i željeznička stanica koja je učinila grad poznatijim izgradnjom pruge Šamac-Sarajevo 1947. godine.

U neposrednoj blizini grada, u naselju Obudovac se nalazi najveća pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini.

Vanjske veze

Šamac na Wikimedijinoj ostavi

• opstinasamac.org Arhivirano 2008-08-28 na Wayback Machine-u
• bosanskisamac.net Arhivirano 2013-12-28 na Wayback Machine-u
• Nova Forma Šamac
• Nova Forma Šamac