Doboj

Doboj je gradsko naselje i sjedište Grada Doboja (ranije opštine) u Republici Srpskoj, Bosna i Hercegovina. Prema konačnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Doboj popisano je 24.349 lica, a na administrativnom području grada 68.514.

Geografija

Pogled sa Gradine na Doboj

Doboj ima izuzetno povoljan geografski položaj i nalazi se na rijeci Bosni. Grad je smješten u aluvijalnoj ravnici na 146 m nadmorske visine, na lijevoj obali rijeke Bosne između ušća rijeka Usore i Spreče u Bosnu. Sjeverni dio Opštine Doboj karakterišu brežuljkasti tereni izgrađeni od kenozoiskih naslaga, koje se blago spuštaju u ravničarske prostore (riječne doline) sa aluvijalnim ravnima, dok ka jugu ovi brežuljkasti tereni postaju viši, oslanjajući se na planinske masive sa juga.

Klima

Na klimatske uslove koji vladaju na ovim prostorima najviše utiče sjeverni peripanonski dio, koji pripada umjereno–kontinentalnom panonskom pojasu, a to znači da su ljeta topla a zime umjereno hladne, dok prosječna godišnja temperatura iznosi 10 °C. Padavine su uglavnom raspoređene, a najintezivnije su u periodu maj – juni, kada su i najpoterbnije poljoprivrednim kulturama. Prosječno ostvarena količina padavina kreće se od 1000 – 1100 mm/m².

Istorija

Antičko razdoblje

Rezultati arheološko-istorijskih istraživanja pokazuju postojanje kontinuiteta ljudskog naseljavanja i življenja oko Doboja. Od najstarijih epoha praistorije, u svakom vremenskom razdoblju, ovdje su živjeli ljudi zasnivajući naseobine oko ušća Usore i Spreče u Bosnu. Otkrivena su brojna staništa pračoveka, lovca starog kamenog doba (paleolita) na otvorenom po glavicama glinenih brijegova iznad riječnih dolina. Naselja zemljoradnika, iz mnogo kasnijeg mlađeg kamenog doba (neolita) su zasnivana u ravnicama pokraj žitorodnih polja, koja tada po prvi put u istoriji, čoveka hrane hlebom.

Iza toga, u vrijeme bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba ljudska naselja se utvrđuju bedemima od nabijene gline mešane sa pljevom od žitarica, a potom još i pale da bi se što duže održale, ili se utvrđuju suhozidom od kamena, dok se za lokacije odabiraju glavice na teško pristupačnim uzvišenjima.

Značajno je što postoje nesumnjivi tragovi, da još u ovim praistorijskim danima od Panonije i srednje Evrope, pa prema Mediteranu i Jadranskom primorju, ide putni pravac — komunikacija, a sa njom u oba pravca protok i razmjena materijalnih dobara, tehničkih umijeća, duhovnih tekovina, znanja, ideja. Na takav način i naše oblasti učestvuju u opštem napretku starog praistorijskog svijeta. Konačno su Rimljani, koji su osvojili unutrašnjost Balkanskog poluostrva tokom posljednjih decenija stare ere, kroz dolinu Bosne probiti trasu druma i popločati ga kamenom u 2. vijeku nove ere.

Rimljani su već u ranom 1. vijeku nove ere su sagradili veliki vojnički logor Kastrum koji je čuvao ovaj dio doline rijeke Bosne. U podnožju uzvišenja sagrađeno je naselje Kanabea.

Srednji vijek

Tvrđava Gradina

Gravura grada iz 1697. godine

Stara gravura tvrđave

Doboj je prvi put spomenut u dubrovačkom pismu ugarskom kralju Žigmundu iz 1415. godine. Te godine su Osmanlije, uz pomoć bosanskih snaga, potukli ugarsku vojsku koju je kralj Žigmund poslao dolinom rijeke Bosne da bi povratio izgubljeni uticaj u tim krajevima i onemogućio osmanske pljačkaške upade u Hrvatsku i Dalmaciju. Tom osmanskom pobjedom prekinut je ugarski uticaj u srednjovjekovnoj Bosni.

Osmansko doba

Padom bosanske srednjovjekovne države 1463. godine, Turci nisu zaposjeli oblasti sjeverno od Vranduka, već su prihvatili stvaranje jedne bosanske kraljevine. Ubrzo su bili u mogućnosti da ovo kraljevstvo zaposjednu, pa su početkom ljeta 1476. godine bez borbe dobili ovo područje, pa i tvrđavu Doboj. Nagrada za predaju tvrđave bez borbe bila su dva manja spahiluka uz koje je, prema turskom timarskom sistemu, išla obaveza vojne službe. Iz istih istorijskih izvora je vijest o popravkama dobojske tvrđave u ljeto 1490. godine. U vrlo kratkom vremenu, jer su granice Osmanskog carstva i Ugarske toga trenutka bile i na dobojskoj tvrđavi, za samo oko 50 dana (12. juni - 31. juli) vršeni su obimni radovi, sa dnevno po 1.500 ljudi, što običnih radnika što majstora, a pod vodstvom mojmira (graditelja) Ibrahima.

Osmanlije su osvojili Doboj 1503. godine i držali su u njemu posadu, s kraćim prekidima, sve do 1835. Kada je poslije bitke kod Sente princ Eugen Savojski prodro u Bosnu sa oko 6.500 ljudi, posada Doboja mu se predala bez borbe 16. oktobra 1697. U austrijsko-osmanskom ratu 1716-1718, poslije pada Bosanskog Broda, Dervente i Bosanske Gradiške, Austrijanci su uputili jedan odred prema Doboju koji je zauzeo i zapalio grad, ali tvrđavu koja je bila ojačana na oko 1.000 vojnika nije mogao osvojiti. Početkom 18. vijeka, Osmanlije su osnovali Dobojsku kapetaniju koja je obuhvatala grad i okolinu, a pripadala je Tešanjskom kadiluku.

Austrougarsko doba

Za vrijeme austrougarske okupacije 1878. godine, poslije neuspjeha kod Donje Tuzle, austrijska 20. divizija generala Saparija, koja je nastupala od Šamca preko Gračanice prema Zvorniku odbačena je od 5-6000 ustanika pod komandom Mehmeda Vehbi Šemsekadića na položaje oko Doboja. Od 14. avgusta do 6. septembra 20. divizija je vodila više bitaka s ustanicima, koji su nastojali da je opkole i unište te zauzmu Doboj, čime bi austrougarski 13. korpus bio odsječen i izolovan u oblasti Bosna. Njoj je u pomoć pristigla 4. divizija i u borbama 4—6. septembra, zajedno su odbacile ustanike preko rijeke Spreče a na lijevoj obali Bosne su ih potisnuli do Tešnja, u koji su ušli bez borbe. Po sopstvenim podacima, Austro-ugari su izgubili 35 oficira i 992 vojnika. Ponovni pokušaji ustanika da razbiju Austrougare kod Doboja polovinom septembra su ostali bezuspješni. Tokom Prvog svjetskog rata Austrougarska je u Doboju organizovala prihvatni koncentracioni logor u koji su dopremani logoraši prije nego što su deportovani u zloglasne logore Arad i Sopranjsk. Kroz logor je prošlo oko 45.000 ljudi, žena, djece i staraca (većinom Srba) a veliki broj ih je umro u samom logoru od gladi, iscrpljenosti i epidemija koje su harale istim.^[1] Kroz logor je prošao i nobelovac Ivo Andrić.

20. vijek

Oružane borbe u Drugom svjetskom ratu oko Doboja su počele 23. avgusta 1941. napadom partizana na Doboj, Gračanicu, Maglaj i više drugih manjih uporišta. U noći između 23. avgusta i 24. avgusta 1941. godine oslobođen je veći dio grada i izvršena jedna od najvećih diverzija toga vremena u Evropi. Dignuto je u vazduh oko 150 vagona sa municijom koja je bila pripremljena za transport na Istočni front. Kao odgovor okupatora je uslijedila „Operacija Ozren“.^[2] Doboj je bio izuzetno važan Nijemcima, a posebno u završnim operacijama aprila 1945. pri povlačenju dijelova grupe armija E dolinom rijeke Bosne prema Brodu. Doboj je konačno oslobođen u zoru 17. aprila 1945. godine kada su se Nijemci povukli iz grada, a u isti ušle jedinice partizana.

Raspad Jugoslavije

SDS je početkom maja 1992. godine u Doboju po uzoru na druge opštine u SR BiH formirao krizni štab i preuzeo vlast. Neki Muslimani i Hrvati su protjerani iz svojih sela i grada 1992. godine, ali je određeni broj ostao u Doboju sve do 1995. godine kada je došlo do pada ozrenskog džepa (Maglaj, Zavidovići). U toku rata je protjerano ukupno 61.000 lica, uključujući 40.000 Bošnjaka i 13.000 Hrvata. Srpskih izbjeglica, 20.000, došlo je iz Kantona 3 i Kantona 4.^[3] Nove opštine Stanari, Doboj Istok, Doboj Jug i Usora su nekada bile dio Opštine Doboj. Ukupan bilans poginulih i nestalih osoba (civilnih i vojnih) prema IDC-u je 2311 (2201 ubijenih, 110 nestalih).^[4]

Nacionalni spomenici u Doboju

Glavni članak: Nacionalni spomenici u Doboju

Privreda

Doboj je grad razvijene metalne, tekstilne, hemijske i prehrambene industrije, zatim saobraćaja, poljoprivrede, građevinarstva i trgovine. Kao željeznički čvor prije raspada Jugoslavije, privreda Doboja je bila orijentisana na željeznicu. Pored toga, kao regionalni centar, u njoj se nalazilo nekoliko fabrika koja su danas većinom propale zbog lošeg upravljanja ili su privatizovane. Danas je privreda orijentisana ka sektoru usluga. U Doboju je sjedište JOD Željezničkog transportnog preduzeća Republike Srpske i Korporacije za željeznički saobraćaj BiH.

Saobraćaj

Željeznička stanica u Doboju

Sjedište Željeznica Republike Srpske

Grad Doboj posjeduje izuzetnu transportnu i geosaobraćajnu lokaciju. Kada se govori o geografskoj povoljnosti ovog prostora, prije svega se misli na komunikacioni značaj. Doboj se nalazi direktno na glavnoj saobraćajnoj liniji koja će povezivati Srednju Evropu (Budimpešta) sa Jadranskim morem (koridor 5C). Uvijek je predstavljao ključni saobraćajni čvor Bosne i Hercegovine. Takođe, Doboj i dalje ima prirodnu, ekonomsku i komunikacionu ulogu kao tradicionalno središte ozrensko-posavske regionalne cjeline. U Doboju se nalazi najveći željeznički čvor u Republici Srpskoj i BiH i sjedište Željeznica Republike Srpske. U bivšoj Jugoslaviji Doboj je predstavljao drugi najvažniji i najprometniji željeznički čvor posle Vinkovaca.

Partnerski gradovi

Doboj je u partnerstvu sa sljedećim gradovima:

Turizam

Na magistralnom putu Doboj - Banja Luka u mjesnoj zajednici Velika Bukovica nalazi se Restoran "Ribarska Priča" i na magistralnom putu Doboj - Modriča na Šešlijama nalazi se "Motel Gajić" Šešlije.

Obrazovanje

Trenutno u Doboju postoji 5 osnovnih škola: Osnovna muzička škola, Osnovna škola Dositej Obradović, Osnovna škola Petar Kočić, Osnovna škola Sveti Sava Sava i Osnovna škola Vuk Karadžić.

Doboj je regionalni obrazovni centar u kome je lociran velik broj srednjih škola: Gimnazija Jovan Dučić, Medicinska škola, Metalska škola, Ekonomska i trgovinska škola, Saobraćajna i elektro škola, Ugostiteljska i trgovinska škola. Takođe, Doboj je i univerzitetski grad. Trenutno postoje ove visokoškolske ustanove:

Slobomir P Univerzitet (Fakultet za menadžment, Pravni fakultet, Filološki fakultet - odsjek engleski jezik, Fakultet za informacione tehnologije, Fakultet za grafiku i dizajn, Poreska akademija).

Saobraćajno tehnički fakultet. Na saobraćajnom odsjeku postoje sljedeći smjerovi: drumski i gradski saobraćaj, željeznički saobraćaj, poštanski saobraćaj, kumunikacija, logistika. Tehnički odsjek se sastoji od: mašinske (proizvodno mašinstvo, mašinski inžinjering), elektrotehničke (elektronika i automatika, elektrotehničko inženjerstvo) i informatičke studijske grupe (programiranje, informacione tehnologije i računari). Saobraćajno-tehnički fakultet je dio Univerziteta Istočno Sarajevo.^[5] Od akademske 2007/2008. godine ovaj fakultet je promjenio naziv u Saobraćajni fakultet, koji čini saobraćajni odsjek na kojem postoje sljedeći smjerovi: drumski i gradski saobraćaj, željeznički saobraćaj, poštanski saobraćaj, komunikacija i logistika.

Sport

Doboj je sjedište fudbalskih klubova Željezničar, Sloga i rukometnog kluba Sloga .

Stanovništvo

Doboj^[6]
godina popisa	1991.	1981.	1971.	1961.
Muslimani ^{[n 1]}	11.154 (40,56%)	8.822 (37,44%)	8.976 (49,14%)
Srbi	8.011 (29,13%)	6.091 (25,85%)	5.044 (27,61%)
Hrvati	2.714 (9,86%)	2.852 (12,10%)	2.889 (15,81%)
Jugosloveni	4.365 (15,87%)	5.211 (22,11%)	919 (5,03%)
ostali i nepoznato	1.254 (4,56%)	582 (2,47%)	436 (2,38%)
ukupno	27.498	23.558	18.264	'

Demografija^[6]
Godina	Stanovnika















1961.	13.415
1971.	18.264
1981.	23.558
1991.	27.579

Značajne osobe

Borislav Paravac, bosanskohercegovački i srpski političar
Dragan Čavić, bosanskohercegovački i srpski političar
Dragan Mikerević, bosanskohercegovački i srpski političar
Krešimir Zubak, bosanskohercegovački i hrvatski političar
Ilija Tipura, bivši gradonačenik Doboja, predsednik Izvršnog Odbora, sekretar SUP-a
Refik Bešlagić, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije
Cvijetin Todić, vođa Ozrenskog odreda Jugoslovenske vojske u otadžbini
Silvana Armenulić, jugoslovenska pjevačica, kantautorica i glumica

Galerija

Muzej u Doboju
Dobojska tvrđava
Hram Svetih apostola Petra i Pavla
Bejt Šalom - Kuća mira
Samostan Sveta mala Terezija
Crkva Presvetoga srca Isusova
Džamija Selimija

Napomene

↑ Za sadašnji status Muslimana vidi članak Muslimani.

Reference

↑ Dušan Paravac: Logor smrti - Hronika o austrougarskom logoru interniraca u Doboju 1915-1917. godine
↑ Operacija Ozren, Drugi svjetski rat
↑ „UNHCR izvještaj o izbjeglim licima”. Arhivirano iz originala na datum 2007-09-27. Pristupljeno 2012-02-19.
↑ „Istraživačko dokumentacioni centar Sarajevo”. Arhivirano iz originala na datum 2009-04-18. Pristupljeno 2012-02-19.
↑ Univerzitet u Istočnom Sarajevu
↑ ^6,0 ^6,1 Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popisi stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.

Literatura

Knjiga: „Nacionalni sastav stanovništva - Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991.“, statistički bilten br. 234, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo.

Vanjske veze

U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Doboj

Službena stranica Grada Doboj

Šablon:Grad Doboj

[7] Za sadašnji status Muslimana vidi članak Muslimani.

[1] Dušan Paravac: Logor smrti - Hronika o austrougarskom logoru interniraca u Doboju 1915-1917. godine

[2] Operacija Ozren, Drugi svjetski rat

[3] „UNHCR izvještaj o izbjeglim licima”. Arhivirano iz originala na datum 2007-09-27. Pristupljeno 2012-02-19.

[4] „Istraživačko dokumentacioni centar Sarajevo”. Arhivirano iz originala na datum 2009-04-18. Pristupljeno 2012-02-19.

[5] Univerzitet u Istočnom Sarajevu

[ReferenceA-6] 6,0 ^6,1 Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popisi stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[n 1]