Južnoafrička Republika
Za regiju, vidite članak Južna Afrika (regija).Južnoafrička Republika (skraćeno JAR), službeno Republika Južna Afrika (kraće Južna Afrika), je republika na jugu Afrike. Nalazi se na južnoj ivici Afrike i graniči se sa Namibijom, Botswanom, Zimbabweom, Mozambikom i Swazijem. Mala država Lesotho je u potpunosti obuhvaćena južnoafričkom teritorijom. Površina Južne Afrike iznosi 1.221.000 km². Po površini Južnoafrička Republika je 25. država u svetu, a 9. na kontinentu. Po proceni iz 2009. Južnoafrička Republika je imala 49.320.000 stanovnika.[5] Glavni gradovi Južnoafričke Republike su Pretoria (izvršni), Bloemfontein (sudski) i Kaapstad (zakonodavni), dok je najveći grad Johannesburg.
Republika Južna Afrika 11 službenih naziva
| |
|---|---|
 Zastava
 Grb
| |
| Geslo: !ke e: ǀxarra ǁke (ǀXam) “Jedinstvo u različitosti” (doslovno “Različiti narodi, ujedinite se”) | |
| Himna: "Državna himna Južne Afrike" | |
 | |
| Glavni grad | Pretoria (izvršna vlast) Bloemfontein (sudska vlast) Kaapstad (zakonodavna vlast) |
| Najveći grad | Johannesburg (2006) [1] |
| Službeni jezici | Afrikaans engleski Južni Ndebele Sjeverni Sotho Južni Sotho Swazi Tsonga Tswana Venda Xhosa Zulu |
| Etničke skupine | 79,5% crnci 9.2% bijelci 8,9% Obojeni 2,5% Azijati |
| Demonim(i) | Južnoafrikanci |
| Government | |
| Cyril Ramaphosa | |
| M. J. Mahlangu | |
| Max Sisulu | |
| Pius Langa | |
| nezavisnost | |
• Unija | 31. maj 1910. |
| 11. decembar 1931. | |
| Površina | |
• Ukupno | 1,221,037 km2 (25..) |
| Stanovništvo | |
• Procjena za 2008 | 47,900.000[2] (25..) |
• Popis iz 2001 | 44,819.778[3] |
• Gustoća | (170..) |
| BDP (PPP) | procjena za 2008 |
• Ukupno | 492.684 mrld. $[4] |
• Per capita | 10.119 $[4] |
| BDP (nominalni) | procjena za 2008 |
• Ukupno | 277.188 mrld. $[4] |
• Per capita | 5.693 $[4] |
| Gini (2009) | 63,1 Greška: Pogrešan unos |
| HDI (2014) | 0.666 ▲ Greška: Pogrešan unos (116..) |
| Valuta | Rand (ZAR) |
| Vremenska zona | UTC+2 (SAST) |
| Veb-domena | .za |
Najstariji stanovnici Južne Afrike su plemena Khoikhoi i San. Bantu narodi su se doselili oko 1000. godine. Godine 1652. Holanđani su osnovali koloniju na Rtu Dobre Nade. Godine 1795. britanska vojska osvojila je Rt Dobre Nade. Holandsko (bursko) stanovništvo je 1830. godine se kolektivno iselilo na sever i osnovalo Burske republike koje će Britanci anektirati 1902. godine posle Drugog burskog rata. Britanske kolonije će se 1910. godine ujediniti Južnoafričku Uniju, koja će steći nezavisnost i istupiti iz Commonwealtha 1961. godine. Tokom 20. veka glavni problem Južne Afrike je bilo pitanje premoći belog stanovništva nad crnačkom većinom. Politika apartheida je zvanično uvedena 1948. Posle godina međunarodnog pritiska i unutrašnjeg nezadovoljstva, apartheid je ukinut 1990. godine. Na izborima 1994. Nelson Mandela je izabran za prvog crnog predsednika države.
Južnoafrička Republika je jedan od osnivača Ujedinjenih naroda i Afričke unije. Privreda Južne Afrike je najsnažnija na afričkom kontinentu sa modernom infrastrukturom. Glavni proizvodi Južnoafričke republike su zlato i dijamanti.
Istorija
urediPraistorija
uredi
U Južnoafričkoj Republici se nalaze neka od najstarijih arheoloških nalazišta u svetu.[6][7][8] Brojni fosilni ostaci u pećinama Sterkfontein, Kromdraai i Makapansgat nagoveštavaju da su australopitekusi ovde živeli pre oko 3 miliona godina.[9] Njih su smenile brojne vrste iz reda Homo, kao što su Homo habilis, Homo erectus i moderni ljudi Homo sapiens.
Naselja Bantu plemena, koja su koristila željezno oruđe i bavila se zemljoradnjom i stočarstvom su do 4. ili 5. veka nove ere postojala južno od reke Limpopo. Oni su raselili, pokorili i asimilirali domorodačka khoisanska plemena. Bantu plemena su se polako selila na jug. Veruje se da najstariji željezni predmeti u modernoj provinciji KwaZulu-Natal potiču iz perioda oko 1050. godine. Najjužnija grupa je bilo pleme Xhosa, čiji jezik je primio izvesne lingvističke crte iz jezika khoisanskih plemena. Xhose su stigle do Velike riblje rijeke u današnjoj pokrajini Istočni Kaap. Tokom svojih seoba, ovaj narod na stepenu razvoja željeznog doba je raselio ili asimilirao prethodne zajednice lovaca i skupljača plodova.
Britanska ekspanzija
uredi
Velika Britanija je 1795. godine preuzela kontrolu nad Rtom Dobre Nade pod izgovorom da sprečava da padne pod kontrolu revolucionarne Francuske. Pošto je već imala svoje kolonije u Australiji i Indiji, Velika Britanija je želela da koristi Kaapstad kao trgovačku stanicu na dugim putovanjima. Britanci su vratili Kaapstad Holanđanima, ali je ubrzo Holandska istočnoindijska kompanija proglasila bankrot. Godine 1806. Velika Britanija je anektirala koloniju Rt Dobre Nade. U prve dve decenije 19. vijeka pleme Zulu pod svojim vođom Shakom je ojačalo i proširilo svoju teritoriju. Shakina pustošenja su indirektno dovela do Mfecanea (slamanja), koja je opustošila unutrašnjost zemlje početkom 1820ih. Matabele, podgrupa Zulua, je stvorila još veće kraljevstvo pod kraljem Mzilikazijem, koje je obuhvatalo velike delove Highvelda.
Nakon što su se Britanci nastanili u velikom broju u Kaapstadu i nakon što je britanska vlada 1833. godine zabranila ropstvo, oko 12 000 Bura (kako se naziva belo stanovništvo holandskog porekla) je krenulo dublje ka unutrašnjosti zemlje u današnje regione Natal, Transvaal i Slobodnu Državu Oranje. Ovi Buri su osnovali dve države: Južnoafričku Republiku - Transvaal (danas podeljenu na provincije Gauteng, Limpopo, Mpumalanga i Sjeverozapad) i Slobodnu Državu Oranje.
Otkriće dijamanta 1867. i zlata 1884. u unutrašnjosti je doprinelo ekonomskom razvoju i imigraciji, kao i podjarmljivanju domorodačkog stanovništva. Borba za kontrolu nad ovim važnim ekonomskim resursima je bila razlog za sukobe Evropljana i domorodaca, kao i između Britanaca i Bura. Burske republike su se uspešno odupirale britanskim napadima tokom Prvog burskog rata (1880-1881) upotrebom gerilske taktike, koja je dobro odgovarala lokalnim uslovima. Ipak, Britanci su se vratili u većem broju, sa više iskustva i boljom taktikom u Drugom burskom ratu (1899-1902), u kom su trijumfovali. Daliorka Cakalova
20. vek
uredi
Posle četiri godine pregovora i tačno osam godina posle Drugog burskog rata, 31. maja 1910. godine stvorena je Južnoafrička Unija od britanskih kolonija Rt Dobre Nade i Natal i od bivših burskih republika Slobodne Države Oranje i Transvaal. Novoosnovana Južnoafrička Unija je bila dominion Velike Britanije. Zakon o domorodačkoj zemlji iz 1913. je strogo ograničio zemljišne posede crnaca; u ovom periodu oni su posedovali jedva 7% obradivog zemljišta. Količina zemlje rezervisana za domorodačke narode je kasnije marginalno uvećena.[10] Južna Afrika je tokom Prvog svetskog rata okupirala Nemačku jugozapadnu Afriku, današnju Namibiju. Po odluci Društva naroda iz 1920. godine, Južnoafrička Unija je dobila mandat da upravlja ovom bivšom nemačkom kolonijom. Posle raspuštanja Društva naroda nakon Drugog svetskog rata, Južna Afrika je odbila da da nezavisnost Jugozapadnoj Africi.
Usvajanjem Westminsterskog statuta 1931. Uniji je efektivno data nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva. Godine 1934. Južnoafrička partija i Nacionalna partija su se ujedinile u Ujedinjenu partiju u cilju pomirenja Afrikanera i Engleza. Stranka se 1939. godine podelila oko pitanja učestvovanja Unije u Drugom svetskom ratu na strani Ujedinjenog Kraljevstva, čemu su se sledbenici afrikanerske Nacionalne partije strogo protivili. Rat je doprinio razvoju industrije, što je mnoge crnce privuklo iz ruralnih delova zemlje u gradove. Ojačale su crne sindikalne organizacije i rasno je pitanje ponovo izbilo u prvi plan. Pobeda Nacionalne stranke na izborima 1948. označila je jačanje politike rasne segregacije, koja je tada dobila ime apartheid. Svi su stanovnici podeljeni u četiri grupe: belce, Bantu (crnce), obojene i azijate. Zabranjeni su brakovi između pripadnika različitih grupa, ustanovljene su odvojene obrazovne, zdravstvene i druge javne ustanove, zabranjeno je kretanje crnaca u belačkim područjima bez propusnica, stvorene su enklave za naseljavanje crnaca kojima je dana ograničena samouprava (tzv. bantustani).
Apartheid je uskoro izazvao snažnu reakciju crnaca. Afrički nacionalni kongres je ojačao i u šezdesetim godinama počeo je koristiti terorističke metode, na šta je vlada zatvorila njegove vođe, među kojima je najpoznatiji bio Nelson Mandela. Sindikati su organizovali niz štrajkova za bolje uslove rada i veće plate. Južna Afrika se suočila sa međunarodnom izolacijom i odlivom kapitala. Zbog podrške Velike Britanije sankcijama prema Južnoafričkoj Uniji, ona je 31. maja 1961. proglasila republiku i istupila iz Commonwealtha, a od tada nosi naziv Južnoafrička Republika. Ipak, u situaciji hladnoratovske podele zapadne vlade nisu bile spremne na uvođenje strožijih sankcija kapitalističkoj i prozapadnoj Južnoj Africi.
Godine 1966. godine organizacija SWAPO je pokrenula borbu za nezavisnost Jugozapadne Afrike. Ovaj sukob se intezivirao nakon angolske nezavisnosti, koja je pružala utočište borcima SWAPO. Tek 1988. Južnoafrička Republika je pristala da omogući da Namibija ima sopstvenu upravu, prema mirovnom planu Ujedinjenih naroda na teritoriji koju obuhvata. Namibija je dobila nezavisnost 1990, a teritorija Walvis Baya je vraćena Namibiji 1994. godine.
Krajem 80-ih postalo je jasno da je održavanje apartheida nemoguće. Godine 1991. parlament je opozvao rasne zakone i oslobođena je većina političkih zatvorenika. Dvogodišnji pregovori predsednika Frederika Willema de Klerka i Mandele doveli su do nacrta privremenog ustava koji je izjednačio biračko pravo svih stanovnika Južnoafričke Republike. Prvi slobodni izbori održani su u aprilu 1994, a pobedu je odneo Afrički nacionalni kongres. Mandela je izabran za predsednika.
U razdoblju od kraja apartheida Južna Afrika se suočava s brojnim problemima koji su delom rezultat nasleđa segregacije: velikom nezaposlenošću među crnim stanovništvom, jednom od najviših stopa ubistava i drugih nasilnih zločina u svetu, kao i eksplozijom infekcije virusom HIV. Ipak, zemlja je uspela da očuva političku i privrednu stabilnost.
Geografija
urediPoložaj
uredi
Južnoafrička Republika je smeštena na krajnjem jugu afričkog kontinenta. Država izlazi na dva okeana — Atlantski i Indijski. Proteže se pravcem zapad—istok između 16° 31’ i 33° istočne geografske dužine. Najzapadnija tačka se nalazi u pograničnom gradu Alexander Bay na ušću reke Oranje, a najistočnija tačka na obali Indijskog okeana na granici s Mozambikom u blizini zaliva Kosi. Pravcem sever—jug proteže se između 22° 20’ i 34° 50’ južne geografske širine.[11] Najsevernija tačka se nalazi na desnoj obali reke Limpopo na granici s Zimbabweom u blizini pograničnog zimbabweanskog grada Beitbridgea, dok se najjužnija tačka nalazi na Iglenom rtu, koji je ujedno i najjužnija tačka afričkog kontinenta.
Ukupna dužina granica iznosi 4.862 km.[12] Od zapada prema istoku graniči se sa Namibijom (967 km), Botswanom (1.840 km), Zimbabweom (225 km), Mozambikom (491 km) i Swazijem (430 km).[12] Mala država Lesotho je u potpunosti okružena južnoafričkom teritorijom (909 km).[12]
Geologija
urediGeološka istorija Južnoafričke Republike je kompleksna. Na njenom se području nalaze jedne od najstarijih stena na Zemlji, koje datiraju od pre 3,7 milijardi godina iz doba prekambrijuma.[13][14] Kraton Kaapvaal, koji obuhvata središnji i severoistočni deo zemlje je jezgro oko kojeg su se razvijale ostale geološke formacije.[13] Najvećim delom ga izgrađuju gnajsevi i granitoidi arhajske starosti, a manjim delom zeleni škriljci. Za nastanak struktura u tim stenama usled naglog hlađenja lave bili su potrebni drugačiji atmosferski uslovi od današnjih, te nam one omogućuju rekonstrukciju sastava atmosfere od pre 3 milijarde godina.[13][14] Takođe, mogu se pronaći i mafitne do ultramafitne vulkanske sekvencije stena.[14] Zeleni škriljci sadrže velike količine zlata, antimona, gvožđa, bakra, azbesta, talka, žive itd, dok gnajsevi i granitoidi nisu toliko bogati mineralnim rudama, no sadrže korund, grafit, te zlato u tragovima.[13]
Trošenjem Kaapvaalskog kratona i kasnijim taloženjem sedimenata formirani su sedimenetacijski bazeni, koji su jedni od najbogatijih južnoafričkih izvora mineralnih sirovina.[13] Najveće zalihe zlata na svetu sadrže sedimenti Witwatersrand supergrupe, taložene pre 3,074 do 2,714 milijardi godina, a nalaze se južno od Johannesburga.[13] U isto vreme su se taložili i sedimenti Pongola supergrupe, kao i Pietersburg grupe koji takođe sadrže zlato, ali u manjim količinama.[13]
Pre 2,6 do 2,1 milijardi godina došlo je do taloženja u transvaalskom bazenu i bazenu Zapadni Griqualand. Debele karbonatne naslage istih građene od krečnjaka i dolomita sadrže cink i olovo.[13] Intenzivna karstifikacija dolomita u području Zapadnog Griqualanda u provinciji Sjeverozapad dovela je do formiranja manganskih ležišta, koja zajedno s velikim ležištem mangana u Kalahariju pored grada Hotazel, čini najveće površinsko ležište mangana na Zemlji.[13]
Na severu zemlje u dolomitskim formacijama Transvaal supergrupe pojaljuju se fluoriti.[13] Njih, kao i sedimente Zapadni Griqualand supergrupe prekrivaju sedimenti BIF formacije koji sadrže železnu rudu.[13] Pre 2,05 milijardi godina došlo je do intruzije Bushveld magmatskog kompleksa[n 1] u sedimente Transvaal supergrupe.[13] Intruzija Bushveld kompleksa sadrži 70% svih svetskih ekonomski isplativih ležišta hroma, zatim značajne količine platine, kao i kobalta, bakra i nikla.[13] Takođe, to je i najveći izvor vanadijuma na svetu.[13] Pre 1,3 milijardi godina unutar Kaapvaalskog kratona došlo je do formiranja kimberlitskih cevi koje sadrže dijamante.[13][14]
Stenoviti Karoo basen zauzima oko dve trećine površine Južnoafričke Republike, a uglavnom je građen od fluvijalnih sedimenata, uglja, škriljca i peščara.[13][15] Takođe, Karoo bazen prekrivaju i veliki izlivi baznih i kiselih lava, čije je izlijevanje prethodilo fragmentaciji superkontinenta Gondwane koja se dogodila krajem jure pre oko 200 miliona godina. Intenzivan magamtizam koji je pratio fragmentaciju doveo je do stvaranja velikih kimberlistskih intruzija.[13]
Tokom kreda i kenozoika u nekim od novoformiranih bazena uzduž obale došlo je do taloženja naftonosnih sedimenata, po čemu je osobito važno područje zaliva Mosel. Tanki sloj kenozojskih sedimenta se može naći i u delovima Sjevernog Kaapa i Severozapada.[13]
Reljef
uredi
Teritorija JAR se može podeliti u tri reljefne celine. Uz obale okeana se nalazi uski pojas nizija širok 20 do 250 km koji se naziva Niski Veld (Lowveld). Niski Veld prema unutrašnjosti prelazi u venac planinskih lanaca koji se naziva Drakensberg, a koji se pruža duž cele obale. Na zapadu i jugu doseže oko 2.000 m nadmorske visine, dok na istoku u predelu Drakensberga doseže gotovo 3.500 m. Tu se nalazi i najviši vrh zemlje — Njesuthi visok 3.408 m. Venac planinskih lanaca Drakensberg sa tri strane okružuje Highveld, centralna suva visoravan većinom prekrivenu pašnjacima koja se nalazi na nadmorskoj visini od 900 do 2 000 m. Dužina obalske linije iznosi 2 798 km.[12] Obala JAR je slabo razuđena, a jedina pogodna prirodna luka se nalazi u zalivu Saldanha severno od Kaapstada.
Klima
urediNa klimu JAR utiču njen položaj u umerenom klimatskom pojasu na južnoj hemisferi, uticaj Atlantskog i Indijskog okeana koji sa tri strane okružuju njen teritorij i polje visokog pritiska u Južnom Atlantiku (tzv. anticiklon sv. Helene).[15][16] Takođe važan je uticaj morskih struja koje prolaze uz njene obale. Tako hladna Benguelska struja koja teče iz cirkumantarktičkog pojasa hladne vode ka severu duž zapadnih obala zemlje pridonosi isušivanju vazduha i smanjuje padavine, dok Mozambička struja na istočnim obalama povišava temperaturu i količinu padavina.[15][16] Važan je i uticaj reljefa, koji je najizraženiji na istoku zemlje gde je uticaj tople Mozambičke struje ograničen samo na uzak priobalni pojas. Ovde planinski lanci koji se nalaze u neposrednom zaleđu obale onemogućavaju strujanje vlažanog okeanskog vazduha prema unutrašnjosti pa zato primorje i istočne padine Drakensberga primaju više padavina od njegovih zapadnih padina i visoravni Highveld u unutrašnjosti.[15]
Prema Köppenovoj klasifikaciji klimata JAR se nalazi na području suvih klima (tip B), odnosno njenih podtipova: pustinjske (BW) na severozapadnom delu zemlje i stepske klime (BS) u centralnom delu.[16] Takođe, delovi zemlje se nalaze u području umereno tople klime (tip C), odnosno njenih podtipova: sredozemne klime (Cs) na jugozapadu, umereno vlažne klime (Cf) duž jugoistočnog primorja i sinijske klime (Cw) u unutrašnjosti na severoistoku zemlje.[16]
Najviša izmerena temperatura — 51,7°S zabeležena je 1948. godine u Kalahariju u pokrajini Sjeverni Kaap u blizini grada Uppingtona,[17] dok je u Sutherlandu, u planinskom lancu Roggeveld severoistočno od Kaapstada zabeležena najniža temperatura od –15°S.[15][17] Više od polovine Južne Afrike prima samo 200 do 600 mm padavina, a krajnji severozapad manje od 200 mm.[15]
Hidrografija
urediVećina reka izvire u planinama Drakensberg i teče na istok, prema Indijskom okeanu. Ipak, najduža reka Oranje, duga 1.860 km, koja takođe izvire u planinama Drakensberg, teče na zapad i uliva se u Atlantski okean. Na ovoj reci se nalazi vodopad Augrabies, širok 150 m i dubok 56 m. Druga važna reka je Limpopo, duga oko 1 750 km, a koja je granična reka sa Botswanom i Zimbabweom i uliva se u Indijski okean, i reka Vaal, pritoka Oranjea, duga 1.251 km. Vodostaji reka značajno variraju tokom godine. Reka Tugela, koja se uliva u Indijski okean, poznata je po istoimenom vodopadu, visokom 948 m. To je drugi po visini vodopad na svetu.[18]
U cilju navodnjavanja plodnih oranica, izgrađeni su brojni irigacioni sistemi u dužini od oko 14.000 kilometara. Suša je glavna elementarna nepogoda u JAR. Malo je jezera većih razmera, a važnija su Chrissie, Sibhayi i druga.[19].
Flora i fauna
uredi
Južnoafrička Republika je rangirana na šestom mestu liste od 17 država sa najvećim megadiverzitetom na svetu,[20] sa više od 20.000 različitih vrsta biljaka ili oko 10% svih poznatih vrsta biljaka na svetu. Najprisutniji biom u državi, a naročito na Highveldu, je savana, kojom dominiraju različite vrsta trava, nisko rastinje i razne vrsta akacija. Vegetacija postaje sve ređa kako se ide prema severozapadu zbog malih količina padavina. Nekoliko vrsta sukuletnih biljaka koje čuvaju vodu, poput aloja i mlečika, žive u žarkoj i suvoj oblasti Namaqualand. Trave i bodljikavo savansko rastinje polako prelaze u ređu žbunovitu savanu u severoistočnom delu države. U ovoj oblasti, blizu severnog kraja Nacionalnom parku Kruger, raste značajan broj baobaba.[21]
Biom fynbosa, koji obuhvata većinu oblasti i biljnih vrsta u Kaapskoj oblasti, jednoj od šest florističkih carstava, je smešten u malom regionu Zapadni Kaap i u njemu živi više od 9 000 vrsta, što ga u pogledu biljnog biodiverziteta čini jednim od najbogatijih regiona na Zemlji. Većina ovih biljaka su zimzelene biljke sa tvrdim izduženim listovima, kao što su sklerofite. Još jedan endemski rod Južnoafričke Republike je rod proteja iz reda skrivenosemenica. Postoji oko 130 različitih vrsta proteja u Južnoafričkoj Republici.
Iako je Južnoafrička Republika bogata biljnim vrstama, samo 1% njene teritorije su šume, i to skoro isključivo u vlažnoj priobalnoj ravnici u KwaZulu-Natalu, dok se oblasti mangrova nalaze u rečnim ušćima. Mali rezervati šuma nalaze se u pokrajinama Istočni Kaap i Zapadni Kaap. Dominiraju uvezene vrsta drveća, posebno eukaliptusi i borovi. JAR je izgubila velike površine prirodnog staništa u poslednje četiri decenije zbog prenaseljenosti. Takođe, JAR je jedna od država najteže pogođena invazijom tuđinskih vrsta, a mnoge (npr. Acacia mearnsii, Acacia saligna, Hakea, Lantana i Jacaranda) predstavljaju pretnju domaćem biodiverzitetu i već oskudnim vodenim resursima. Prvobitne širokolisne i mešovite šume umerenih predela su eksploatisane sve dok nisu ostali mali džepovi. Neke južnoafričke vrste drveća kao što su Podocarpus latifolius, Ocotea bullata i Olea laurifolia su pod zaštitom države.
Južnoafrička Republika je bogata krupnim vrstama sisara biljojeda, kao što su: afrički slon, beli i crni nosorog, planinska i obična zebra, žirafa, afrički bivo, nilski konj, bradavičasta svinja i brojne vrste antilopa (eland, kudu, impala, obični gnu, belorepi gnu, oriks, springbok antilopa itd ). Manji sisari su: afrički mravojed, damani, pangolini, zlatne krtice. Najveća zver je lav, a osim njega, prisutan je leopard, serval, karakal, prugasta i smeđa hijena, zemni vuk, afrički divlji pas, afrički jazavac, merkat i mungosi. Neke vrste sa krajnjeg juga zemlje su izumrle, kao što je kvaga, plava antilopa i kapski lav.
Osim noja, najveće ptice na svetu, na teritoriji Južnoafričke Republike živi kori droplja (najteža ptica letačica), krunasti ždral, mali flamingo, ćelavi ibis, afrički marabu, zemni kljunorog, sekretar, krunasti orao, afrički belorepan, kapski sup, morka, agapornisi. Na obalama se gnezdi magareći pingvin.
Najveći gmizavac je nilski krokodil. Od zmija, zastupljene su kobre, crna mamba, afrički piton itd. Najveći gušteri su varani.
Stanovništvo
uredi- Vidi takođe: Popis gradova u Južnoj Africi
| afrikaans engleski ndebele xhosa zulu sjeverni sotho | sotho tswana swati venda tsonga nijedan nije dominantan |
Južna Afrika ima 40,6 miliona stanovnika i glavni grad je Pretoria. Stanovništvo je uglavnom crnačko (75,2%), ali ima i belaca (13,6%), mešanaca (8,6%) i azijata (2,6%). Većina crnaca i belaca pripada hrišćanstvu, dok su većina Azijata hindusi.
Južnoafrička Republika ima 11 zvaničnih jezika od kojih su 2 evropskog porekla: engleski i afrikaans (kojim govore belci holandskog porekla), a ostali afričkog. Zulu je afrička etnička grupa od oko 5 miliona ljudi koji većinom žive u pokrajini Kwazulu-Natal u Južnoj Africi.
Religija
urediPrema poslednjem popisu u državi iz 2001. godine, hrišćani su činili 79,7% stanovništva. Od toga cionistički hrišćani 11,1%, pentekostalci 8,2%, rimokatolici 7,1%, metodisti 6,8%, holandski reformisti 6,7%, anglikanci 3,8% i ostali hrišćani 36%. Muslimani čine 1,5% populacije, hindusi oko 1,3%, a jevreji 0,2%. Da ne pripadaju nijednoj veri izjasnilo se 15,1% stanovnika, 2,3 % su činili pripadnici ostalih vera, a 1,4% se nije jasno izjasnilo.[22]
Jezici
urediJužnoafrička Republika ima 11 zvaničnih jezika:[23] afrikaans, južnoafrički engleski, ndebele, sjeverni sotho, sotho, swati, tswana, tsonga, venda, xhosa i zulu. Iako su svi jezici zvanično ravnopravni, neki jezici se govore češće od drugih. Prema popisu iz 2001. jezik koji se najviše govorio u domaćinstvu su zulu (23,8%), xhosa (17,6%) i afrikaans (13,3%).[24] Iako je engleski jezik zvanični jezik u poslovanju i nauci, njega je 2001. godine kao maternji jezik govorilo samo 8,2% Južnoafrikanaca, što je manje nego na popisu 1996 (8,6%).[24]
Drugi jezici koji se govore, a ne spominju se u ustavu su: fanagalo, ho, lobedu, nama, severni ndebele, puti i san (bušmanski). Ovi nezvanični jezici se mogu koristiti u nekim zvaničnim poslovima u ograničenim oblastima gde se utvrdi da su ti jezici dominantni. Međutim, broj stanovnika koji govori njima nije toliko velik da bi oni bili priznati kao službeni jezici u celoj državi.
Mnogi od nezvaničnih jezika naroda Khoi i San uključuju regionalne dijalekte koji se koriste i u Namibiji i Botswani. Ovi narodi, koji su fizički drugačiji od Južnoafrikanaca, imaju svoj kulturni identitet zasnovan na njihovoj zajednici lovaca i skupljača plodova. Oni su u velikoj meri marginalizovani, pa su njihovi jezici u opasnosti od izumiranja.
Imigranti iz drugih država pričaju i svoje maternje jezike. Mnogi beli Južnoafrikanci govore druge evropske jezike, kao što su portugalski (koji takođe govore i crnci poreklom iz Mozambika i Angole), francuski, nemački i grčki, dok Indijci u JAR pričaju na jezicima kao što su tamilski, hindi, gujaratski, urdu i telugu jezik. Francuski jezik govore potomci hugenota u Franschhoeku, kao i imigranti iz Konga.
Politika i državno uređenje
urediJužnoafrička Republika ima tri glavna grada: Kaapstad, najveći od ova tri, je sedište skupštine; Pretoria je sedište izvršne vlasti, a Bloemfontein sedište suda. Južnoafrička Republika ima dvodomni parlament: Nacionalni savet pokrajina (gornji dom) ima 90 poslanika, dok Narodna skupština (donji dom) čini 400 poslanika.
Članovi donjeg doma se biraju po proporcionalnom sistemu: polovina poslanika se bira na nacionalnim listama, a druga polovina na pokrajinskim listama. Desetoro poslanika se bira da predstavljaju svaku pokrajinu u gornjem domu, bez obzira na broj stanovnika pokrajine. Izbori za oba doma se organizuju na svakih pet godina. Vladu potvrđuje donji dom, a predstavnik partije sa najviše osvojenih mesta u Narodnoj skupštini je njen predsednik.
Osnove južnoafričkog pravnog sistema su rimsko-holandsko trgovačko pravo i lično pravo sa engleskim opštim pravom, koji su stigli sa holandskim i britanskom kolonizacijom.[25] Prvi zakon u Južnoj Africi zasnovan na evropskim tradicijama donela je holandska Istočnoindijska kompanija i naziva se Rimsko-holandsko pravo. Ono je uvedeno pre kodifikacije evropskog prava u Napoleonov kod. Njega je u 19. veku pratilo englesko pravo, i opšte i statusno. Počevši od ujedinjenja 1910. godine, Južna Afrika ima svoju skupštinu koja donosi zakona samo za Južnu Afriku, zamenjujući one koji su prethodno važili za bivše kolonije.
Od završetka apartheida 1994. politikom Južnoafričke Republike dominira Afrički nacionalni kongres, koji ima 60-70% podrške. Glavna opozicija Afričkom nacionalnom kongresu je Demokratska alijansa.
Nekada dominantna Nova nacionalna partija, koja je kroz svog prethodnika Nacionalnu partiju uvela apartheid, je odlučila da se ujedini sa Afričkim nacionalnim kongresom 9. aprila 2005. Druge značajnije stranke su Kongres naroda, koji se otcepio od Afričkog nacionalnog kongresa, i Slobodarska stranka Inkatha, koja uglavnom predstavlja narod Zulu.
Od kraja apartheida, spoljna politika Južne Afrike je fokusirana na njene afričke partnere, posebno u Južnoafričkoj razvojnoj zajednici i Afričkoj uniji. Južna Afrika je igrala ključnu ulogu posrednika u afričkim sukobima tokom poslednjih 15 godina, poput onih u Burundiju, Demokratskoj Republici Kongo, Komorima i Zimbabweu. Posle ukidanja apartheida, Južna Afrika je ponovo primljena u Commonwealth. Kao Južnoafrička Unija, Južnoafrička Republika je bila jedan od osnivača Ujedinjenih naroda.
Administrativna podela
urediJužnoafrička Republika je administrativno i politički podeljena na devet provincija:
|
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vojska
uredi.jpg)
Današnje Nacionalne odbrambene snage Južne Afrike osnovane su 1994. kao profesionalna vojska od dobrovoljaca iz bivših Južnoafričkih odmbrambenih snaga, snaga afričkih nacionalističkih grupa (Umkhonto we Sizwe i Azanijske narodne oslobodilačke vojske) i snaga reda bivših bantustana. Vojska Južne Afrike je podeljena u četiri roda: Armiju Južne Afrike, Ratno vazduhoplovstvo Južne Afrike, Mornaricu Južne Afrike i Južnoafričku medicinsku službu.
Južna Afrika je tokom 1970ih vršila program razvoja nuklearnog oružja i jedina je afrička država koja je posedovala takvo oružje. Takođe je prva zemlja na svetu koja se dobrovoljno odrekla svog nuklearnog arsenala 1991. godine.
Privreda
urediPrema klasifikaciji UN, JAR je u rangu zemalja sa srednjim prihodima po glavi stanovnika, sa velikim rezervama sirovina, dobro razvijenim finansijskim, pravnim, komunikacionim, energetskim i saobraćajnim sektorima, sa berzom koja se svrstava među prvih 20 u svetu i dobrom infrastrukturom koja omogućava dobru raspodelu robe u velikim urbanim centrima širom celog regiona[29]. JAR je po bruto domaćem dohotku bila 32. država na svetu u 2008. godini.[30]
Najrazvijenija područja su smještena u okolini pet gradova: Kaapstada, Port Elizabetha, Durbana, Pretorije i Johannesburga. Izvan ovih područja, privreda je slaba i siromaštvo još uvek preovlađuje usprkos vladinim naporima za ekonomski razvoj. Ipak, ključna zaostala područja su poslednjih godina doživela brz razvoj. U ta područka spadaju oblast od Mosselovog zaliva do zaliva Plettenberg, oblast Rustenburg, oblast Nelspruita, Bloemfontein, obala Zapadnog Kaapa i sjeverna obala KwaZulu-Natala.
Nezaposlenost je izuzetno velika sa velikim nejednakostima u prihodima po pojedinim društvenim grupama. U periodu od 1995. do 2003. godine broj prijavljenih radnih mesta je opao, a porastao je broz zaposlenih na crno; ukupno, nezaposlenost se povećala.[31] Prosečan prihod južnoafričkog domaćinstva je između 1995. i 2000. značajno opao. Prosečno belačko domaćinstvo je 1995. godine zarađivalo četiri puta više od prosečnog crnačkog domaćinstva. Godine 2000, taj odnos se pogoršao na 6:1.[32]
Poljoprivreda u Južnoj Africi nije dominantna grana. Poljoprivreda zapošljava oko 10% stanovništva i doprinosi sa oko 2,6% BDP države.[33] Usled suhih klima, zemljište je neplodno, pa se samo 13,5% površine se može koristiti za gajenje useva, a samo 3% zemljišta se može smatrati visoko plodnim.[34] Takođe, usled različitih klima, gaje se i različite vrste. U Zapadnom Kaapu gaji se vinova loza i proizvodi vino, a poslednjih godina JAR se po njegovoj proizvodnji probila na peto mesto u svetu[35]. Gaje se i jabuke, breskve, kajsije i višnje, a od južnog voća — papaja, mango, banana, dinja, ananas i dr. U regionu Karoo razvijen je uzgoj stoke, ovaca i krava, dok se u Slobodnoj Državi gaje žitarice — pšenica i kukuruz.
Tokom poslednjih par godina, država je izvela nekoliko reformi poljoprivrednog sektora, kao što su agrarna reforma i deregulacija tržišta za poljoprivredne proizvode. Južnoafrička vlada je zacrtala preraspodelu oko 30% obradivog zemljišta crnačkim farmerima do 2014.[36]
Uništavanje životne sredine lošom upotrebom zemljišta i globalnim klimatskim promenama negativno utiče i na poljoprivrednu proizvodnju u zemlji. Južnoafrička Republika je izuzetno ranjiva na klimatske promene i opadanje količine površinskih voda kao posledice klimatskih promena. Neka predviđanja prognoziraju da se količina površinskih voda može smanjiti za 60% do 2070. godine u delovima Zapadnog Kaapa.[37] Da bi popravila štetu nastalu zbog loše upotrebe zemljišta, vlada JAR podržava plan koji promoviše održivi razvoj i upotrebu prirodnih resursa.[38]
Južnoafrička Republika je industrijski najrazvijenija zemlja Afrike [39]. Veliki industrijski centri su Kaapstad, Johannesburg, Port Elizabeth i Durban, koji su ujedno i središta hemijske, tekstilne industrije, elektronske industrije i proizvodnje motornih vozila, kao i proizvodnje oružja.[39] Crna metalurgija razvijena je oko gradova Pretoria, Newcastle, Saldanha Bay, a obojena u Witbanku, Phalaborwi.
Južna Afrika je najveći proizvođač zlata (Witwatersrand, Welkom, Klerksdorp) na svetu.[39] Osim u proizvodnji zlata, JAR je svetski lider i u proizvodnji platine (Rustenburg, Impala, Kroondal), mangana, hroma (Rustenburg i Burgersfort) i dijamanata (Kimberley, Koffiefontein).[39] Nafte rezerve su slabije, ali je bogatstvo ugljem (Transvaal, Natal) značajno, naročito na istoku države. Preko 50% električne energije dobija se u termoelektranama sagorevanjem uglja iz domaćih ležišta[40]. Bakra i rude gvožđa ima u Kaapu i Transvaalu, a rude olova u Pofadderu, dok se rudnici retkih metala nalaze u Namaqualandu. U zemlji postoji oko 700 rudnika, a izvoz ruda čini preko 50% ukupnog izvoza JAR.[40] Rafinerije su smeštene u Durbanu i Kaapstadu.
Saobraćaj
uredi
JAR je 2002. godine imala 362.999 km puteva, od čega je 73.506 (17%) bilo afaltirano (uključujući i 239 km autoputeva). 2000. godine JAR je imala 20.384 km pruga uskog koloseka, od čega je oko polovine bilo elektrificirano. Železničkim prugama JAR je spojena sa Botswanom, Lesothom, Namibijom, Swazijem i Zimbabweom.[41].
U JAR su 2009. godine postojalo 148 aerodroma sa asfaltiranom pistom.[41] Najvažnije luke su Kaapstad, Durban, Istočni London, Mossel Bay, Port Elizabeth, Richards Bay i Saldanha Bay.
Kultura
uredi
Zbog etničke raznolikosti ne postoji jedinstvena južnoafrička kultura. Znatan deo većinski crnog stanovništva Južnoafričke Republike čine žitelji sela koji uglavnom žive siromašno. Međutim, među njima se najduže zadržala tradicionalna kultura. Crnci u gradovima uglavnom govore engleski i afrikaans pored svog maternjeg jezika. Postoje male, ali još uvek značajne grupe koje govore khoisanskim jezicima, koji ne spadaju u 11 zvaničnih jezika, ali su među osam jezika koji su koriste u određenim slučajevima. Postoje i male grupe koje govore ugroženim jezicima, većinom iz khoisanske familije, koje nemaju status zvaničnog jezika. Postoje grupe u JAR koje pokušavaju da promovišu njihovo oživljavanje i upotrebu.
Stil života srednje klase, uglavnom bele manjine ali sa sve većim brojem crnaca, meleza i Indijaca,[42] je u mnogim pogledima sličan stilu života srednje klase u zapadnoj Evropi i Americi. Pripadnici srednje klase često studiraju i rade u inostranstvu.
Azijati, uglavnom indijskog porekla, čuvaju svoje kulturno nasleđe, jezike i verska uverenja, bilo da su hrišćani, hinduisti li sunitski muslimani. Govore engleski jezik, dok se hindi, telugu, tamilski i gujaratski jezici govore ređe, ali većina Indijaca razume svoje maternje jezike. Prvi Indijci su stigli u 19. veku da rade. Postoji i manja kineska zajednica u Južnoj Africi, ali se njen broj uvećava useljavanjem sa Tajvana.
JAR ima velikog uticaja u pokretu izviđača. Mnoge tradicije i ceremonije izvođača potiču od iskustava Roberta Baden-Powella, osnivača izviđačkog pokreta, koji je deo svog života proveo u Južnoj Africi kao vojnik tokom 1890ih.
Kuhinja
urediJužnoafrička kuhinja je nastala mešanjem kuvarskih veština urođeničkih naroda i doseljenika iz Evrope, Indije i Indokine, kao i iz obližnjih kolonijalnih kuhinja kao što je ona u portugalskom Mozambiku.
Južnoafrička kuhinja je uglavnom zasnovana na mesu i izrodila je specifična južnoafrička društvena okupljanja koja se nazivaju braai (roštilj). Bobotie je tradicionalno južnoafričko jelo, poreklom verovatno iz Indonezije, koje se pravi od mlevenog mesa sa puno začina.
Burski doseljenici su doneli sa sobom poslastice poput koeksistera (krofne punjene sirupom), malva pudinga i melkterta (mlečna pita). Južna Afrika je postala veliki proizvođač vina, a najbolji vinogradi leže u dolinama oko Stellenboscha, Franschhoeka, Paarla i Barrydalea.[43]
Obrazovanje
uredi
Deca pohađaju školu u 13 razreda. Nulti ili prijemni razred se može pohađati u školi ili u obdaništu. Osnovno obrazovanje obuhvata prvih sedam razreda. Deseti, jedanaesti i dvanaesti razredi nisu obavezni.
U JAR postoji 23 državna univerziteta koji se dele u tri kategorije: tradicionalni, tehnički i opšti. Tradicionalni univerziteti su usresređeni na pružanje teorijskih znanja, tehničički na praktična znanja iz tehnike, dok su opšti mešavina ova dva tipa.
Obrazovni sistem Južnoafričke Republike je pod velikim teretom nakon 40 godina apartheida. Za vreme tog sistema, deca belaca su dobijala kvalitetno besplatno školovanje, dok su deca crnaca imala samo najosnovnije „bantu“ obrazovanje. Crnci su bili predodređeni da budu fizički radnici ili sluge. Iako vlada JAR pokušava da ispravi nejednakost problemi su i dalje prisutni. Nepismenost osoba starijih od 15 godina iznosi 24%. Sledeći problem je loše obučen obrazovni kadar, posebno u siromašnijim, ruralnim provincijama Istočni Kaap i KwaZulu-Natal.[44]
Sport
uredi
Najpopularniji sportovi u Južnoj Africi su fudbal, ragbi i kriket.
JAR je dugo bila odsutna sa međunarodnih takmičenja tokom najvećeg dela ere apartheida zbog sankcija, ali je počela da se takmiči nakon što su belci na referendumu podržali rešavanje pitanja apartheida. Usled sankcija Ujedinjenih naroda JAR nije učestvovala na Olimpijskim igrama od 1964. do 1992. Takođe FIFA i KAF su suspendovale fudbalsku reprezentaciju Južne Afrike.
Nakon ukidanja sankcija, reprezentacija Južne Afrike u ragbiju je osvojila Svetske kupove 1995. i 2007. Fudbalska reprezentacija Južne Afrike je trijumfovala na Kupu afričkih nacija 1996. JAR je organizovala Svetsko prvenstvo u fudbalu 2010., čime je postala prva afrička zemlja domaćin svetskog prvenstva.
Napomene
uredi
Izvori
uredi- ↑ Principal Agglomerations of the World at www.citypopulation.de
- ↑ „Mid-year population estimates, South Africa: 2007”. Statistics South Africa. 2007 -07-03. str. pp. 3. Pristupljeno 07. 07. 2008.[mrtav link]
- ↑ „Census 2001 at a glance”. Statistics South Africa. Arhivirano iz originala na datum 2005-12-12. Pristupljeno 07. 07. 2008.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „South Africa”. International Monetary Fund. Pristupljeno 22. 04. 2009.
- ↑ Statistics South Africa (2009). "Mid-year population estimates" (.html). 2009. Stats SA. pristup na dan 09. 01. 2009..[mrtav link]
- ↑ Wymer, John; Singer, R (1982). The Middle Stone Age at Klasies River Mouth in South Africa. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0226761037.
- ↑ Deacon, HJ (2001). „Guide to Klasies River”. Stellenbosch University. str. 11. Pristupljeno 05. 09. 2009.
- ↑ „Fossil Hominid Sites of Sterkfontein, Swartkrans, Kromdraai, and Environs”.
- ↑ Stephen P. Broker. „Hominid Evolution”. Yale-New Haven Teachers Institute. Pristupljeno 19. 06. 2008.
- ↑ „Native Land Act”. South African Institute of Race Relations. 19. 06. 1913..[mrtav link]
- ↑ Atlas Afrike, str. 40—41
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 „CIA - The World Fact Book — South Africa”. Arhivirano iz originala na datum 2020-06-21. Pristupljeno 2010-06-12.
- ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 13,18 fid.net: A Guide to the Minerals Industry of South Africa — Mineral Sector Overview Arhivirano 2011-09-28 na Wayback Machine-u (en)
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 showcaves.com — Geology of South Africa (en)
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Velika enciklopedija geografije, str. 380—381
- ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Grupa autora (2003): Köppenova podjela klima i hrvatsko nazivlje, Geoadria, Vol. 8, No. 1, 17—37 ((hr))
- ↑ 17,0 17,1 SouthAfrica.info: Geography and Climate — South Africa's geography (en)
- ↑ „Tugela vodopad”. Arhivirano iz originala na datum 2009-11-13. Pristupljeno 2010-06-12.
- ↑ Enciklopedijski atlas sveta, str. 85.
- ↑ „Biodiversity of the world by countries”. Arhivirano iz originala na datum 2010-06-03. Pristupljeno 2010-06-12.
- ↑ „Plants and Vegetation in South Africa”.
- ↑ „South Africa - Section I. Religious Demography”. U.S. Department of State. Pristupljeno 15. 07. 2006.
- ↑ „Constitution of South Africa, Chapter 1, Section 6”. Arhivirano iz originala na datum 2012-11-13. Pristupljeno 2010-06-12.
- ↑ 24,0 24,1 „Census 2001”. Statistics South Africa. Arhivirano iz originala na datum 2005-12-12. Pristupljeno 2009-05-09.
- ↑ Pamela Snyman and Amanda Barratt (02. 10. 2002.). „Researching South African Law”. Library Resource Xchange. Pristupljeno 23. 06. 2008.[mrtav link]
- ↑ „Chapter 6 - Provinces”. Constitution of the Republic of South Africa. Government of South Africa. 1996. Arhivirano iz originala na datum 2013-06-22. Pristupljeno 04. 09. 2009.
- ↑ 27,0 27,1 Burger, Delien, ur. (2009). „The land and its people”. South Africa Yearbook 2008/09. Pretoria: Government Communication & Information System. str. 7–24. ISBN 978-0-621-38412-3. Arhivirano iz originala na datum 2012-02-22. Pristupljeno 23. 9. 2009.
- ↑ „Community Survey 2007: Basic results” (PDF). Statistics South Africa. str. 2. Arhivirano iz originala na datum 2011-02-21. Pristupljeno 23. 9. 2009.
- ↑ Davidović, str. 231
- ↑ „The World Bank: World Development Indicators database, 1 July 2009. Gross domestic product (2008).”. World Bank. 1-7-2009. Pristupljeno 07. 10. 2009.
- ↑ „Post-Apartheid South Africa: the First Ten Years - Unemployment and the Labor Market”. IMF.
- ↑ „SARPN — South Africa”.[mrtav link]
- ↑ Unequal Protection: The State Response to Violent Crime on South African Farms, Human Rights Watch, 2001, ISBN 1-56432-263-7[mrtav link] (en)
- ↑ Mohamed, Najma: Greening Land and Agrarian Reform: A Case for Sustainable Agriculture, in At the Crossroads: Land and Agrarian Reform in South Africa into the 21st century, ed. Cousins, Ben. Bellville, School of Government, University of the Western Cape, 2000, ISBN 1-86808-467-1. (en)
- ↑ Davidović, str. 232
- ↑ „Congo hands land to South African farmers”. Telegraph. 21. oktobar 2010..
- ↑ „Climate change to create African 'water refugees'”. Arhivirano iz originala na datum 2010-10-25. Pristupljeno 2010-06-12.
- ↑ J. Turpie. „Impacts of Climate Change in South Africa: A Preliminary Analysis of Unmitigated Damage Costs”. Arhivirano iz originala na datum 2009-03-25. Pristupljeno 2010-06-12.
- ↑ 39,0 39,1 39,2 39,3 Velika enciklopedija geografije, str. 382—383
- ↑ 40,0 40,1 Davidović, str. 233
- ↑ 41,0 41,1 „CIA World Factbook”. Arhivirano iz originala na datum 2020-06-21. Pristupljeno 2010-06-12.
- ↑ „Black middle class explodes”. FIN24. 22. 5. 2007.. Arhivirano iz originala na datum 2007-08-22. Pristupljeno 2010-06-12.
- ↑ „thewinedoctor.com”. Arhivirano iz originala na datum 2013-01-18. Pristupljeno 2010-06-12.
- ↑ „Education in South Africa”. Arhivirano iz originala na datum 2010-06-17. Pristupljeno 2010-06-12.
Vanjske veze
uredi
Greška u referenci: Oznake <ref> postoje za skupinu imenovanu kao "n", ali nema pripadajuće oznake <references group="n"/>