Klizište

Klizište (engl. Landslide, fr. Glissement de terrain, nem. Rutschung, rus. Оползень) je termin za stenovitu ili rastresitu stensku masu odvojenu od podloge koja pod uticajem gravitacije klizi niz padinu^[1]. Kliženje ne mora da se kreće po jasno definisanoj površini (klizna površina) i tada se sredina po kojoj se odvija kretanje tela klizišta naziva klizna zona. Klizište je jedan od geomorfoloških oblika koluvijalnog procesa i geodinamički proces u inženjerskoj geologiji.

Kliženje se može odvijati veoma različitim brzinama, od najsporijih kada se kretanje tla ne primećuje, do veoma brzog kada je moguć nastanak velikih šteta i mogu biti ugroženi životi ljudi.

U starijoj literaturi na srpskom jeziku za klizište se često koristio i izraz "urvina", koja se u suštini odnosi na pojavu odrona a ne klizišta.

Geneza

Ova kompjuterska simulacija prikazuje kretanje dubokog klizišta školjkastog tipa u San Mateo okrugu. Početak kliženja je zabeležen nekoliko dana posle novogodišnje oluje 1997. kada se na otvorila velika pukotina pri vrhu na mestu ožiljka i stvorilo istrbušenje iznad nožice klizišta. Kretanje se nastavilo prosečnom brzinom od nekoliko metara na dan, pri čemu se uzbrdni deo sve više spuštao, probio potporni zid, i stvorio duboku depresiju u gornjem delu. Istovremeno nožica je naklizala preko puta. Preko 250000 tona stenskog materijala je pokrenuto ovim klizanjem.

Klizišta su odraz neravnoteže (nestabilnosti) u tlu. Kao što svako telo teži da iz stanja labilne ravnoteže pređe u stanje stabilne ravnoteže, tako i klizište kliženjem naniže teži da zauzme ravnotežni položaj odnosno da pređe u stanje stabilne ravnoteže. Uslovi za nastanak i razvoj klizišta su:

geološki (povoljan litološki sastav, slojevitost, stepen litifikacije, pukotine)
geomorfološki (nagib padine, dužina površine klizanja)
hidrogeološki (nivo i režim podzemnih voda)
klimatski i meteorološki (količina padavina, naglo topljenje snega)
vegetacioni
antropogeni uticaji (zasecanje nožice padine pri građevinskim radovima, natapanje zemljišta otpadnim vodama, nasipanje materijala na padinama, seča šuma)
drugi uticaji (zemljotres, podlokavanje nožice klizišta, uticaj promene nivoa akumulacije, vibracije usled saobraćaja i dr.)

Elementi klizišta

Elementi klizišta su:

Ožiljci - markantna skokovita obeležja
- Čeoni
- Bočni
- Sekundarni
Klizna površina - površina po kojoj se odvija kretanje tela klizišta
Telo - pokrenuti materijal
Uvala - udubljenje pri vrhu klizišta
Trbuh (istrbušenje) - brežuljkaste pojave na telu klizišta
Nožica - najniži deo
Pukotine - obično tenzione pri vrhu klizišta

Klizište može imati sve elemente jasno definisane i kao takve prepoznatljive na terenu ili neki od elemenata mogu biti nepotpuno izraženi i/ili delom zamaskirani (npr. preoravanjem njiva). Samo telo klizišta odlikuje se raznim mikroreljefnim oblicima i pojavama kao što su: ispupčenja i ovalne depresije često ispunjene vodom, talasi, terasasta zaravnjenja, pukotine izdizanja, smicanja (stepeničasta) uleganja i dr.

Tipovi klizišta

Klizište u El Salvadoru, izazvano zemljotresom 13. januara 2001.

Različita priroda i izuzetna složenost procesa, te raznovrsni oblici kretanja i veliki broj drugih činilaca koji utiču na nastanak i mehanizam klizišta uslovili su nastanak velikog broja klasifikacija i podela.

Podela prema dubini klizne površine - Prema dubini klizne površine klizišta se dele na:
1. povšinska (<1m)
2. plitka (1-5m)
3. duboka (5-20m)
4. vrlo duboka (>20m)
Podela prema količini pokrenute mase - Prema količini pokrenute (klizeće) mase klizišta se dele na:
1. mala (do nekoliko hiljada m³)
2. srednja (do nekoliko desetina hiljada m³)
3. velika (do nekoliko stotina hiljada m³)
4. vrlo velika (do nekoliko miliona m³)
Podela prema mestu nastanka na padini - Prema mestu i uzroku nastanka klizišta se dele na:
1. delapsivna - klizište nastaje u nožici padine usled podsecanja i razvija se (naviše) uz padinu
2. detruzivna - klizište nastaje u višim delovima padine, vrši pritisak na niže slojeve opterećujući ih i razvija se naniže
Podela prema vremenu nastanka - Prema vremenu nastanka klizišta se dele na:
1. primarna - na terenima koji nisu ranije bili zahvaćeni klizištima
2. sekundarna - u okviru terena koji je ranije bio zahvaćen klizanjem.
Podela prema strukturi i sastavu padine - Prema strukturi i sastavu padine klizišta se dele na:
1. asekventna - u jednorodnim i neslojevitim stenama
2. konsekventna - pojava klizanja je predisponirana nagibom slojeva ili sistema pukotina prema nagibu padine
3. insekventna - klizna ravan preseca slojeve različitog sastava bez obzira na predisponiranost u sklopu terena.
Podela prema strukturi i veličini - Prema strukturi i veličini klizišta mogu biti:
1. klizišta smeše čvrstih stena
2. klizajući blokovi
3. klizni potoci
4. površinska tečenja male dubine pod uticajem padavina i podzemnih voda
5. površinsko tečenje male dubine pod uticajem samo atmosferskih padavina
6. manja otkidanja po zahvatu i dubini - blago zatalasane površine padina
Podela prema mehanizmu
1. klizanje
2. tečenje
3. složeno kretanje
Podela prema obliku klizne površine, reljefu i načinu kretanja - Prema obliku klizne površine, reljefu i načinu kretanja postoje sledeći tipovi klizišta:
1. Slojna
2. Višeslojna
3. Rotaciona
4. Stepeničasta (kaskadna)
5. Blokovska
6. Potočasta
Po mestu pojavljivanja
1. nadvodna
2. podvodna klizišta

Povezano

Izvori

↑ Geološka terminologija i nomenklatura VIII-2 Inženjerska geologija, Zavod za regionalnu geologiju i paleontologiju Rudarsko-geološkog fakulteta, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1978.

[1] Geološka terminologija i nomenklatura VIII-2 Inženjerska geologija, Zavod za regionalnu geologiju i paleontologiju Rudarsko-geološkog fakulteta, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1978.

[1]