Seleukidska Monarhija

Seleukidska Monarhija je jedna od tri velike helenističke monarhije stvorene nakon smrti Aleksandra Makedonskog. Postojalo je 30 vladara iz seleukidske dinastije. Osnivač Seleukida je Seleuk. Seleukidska Monarhija je uvelike bila na području koje je ranije zauzimala Ahemenidska Monarhija. Seleuk je formirao seleukidsku državu 312. pne. i ona traje do 150. pne.

Podjela Aleksandrove države

Aleksandar Makedonski je zauzeo Perziju i umire mlad, ostavljajući ogromnu državu bez pravog nasljednika. Njegovi generali dijadosi ("nasljednici") vodili su nekoliko ratova za dominaciju dijelovima ili cijelim Aleksandrovim imperijem.

Jedan od dijadoha Seleuk počinje vladati Babilonom i čitavim istočnim područjima od 312. pne.. To se smatra datumom formiranja Seleukidske Monarhije. Posle bitke kod Ipsa 301. pne. i pobjede nad Antigonom, počinje vladati istočnom Anadolijom i sjevernom Sirijom. Tu formira novi grad Antiohiju. Seleukidska Monarhija postaje najveće nakon pobjede Seleuka nad Lizimahom u bici kod Korupedija 281. pne. . Dolazi u posed i zapadne Anadolije. Želio je da osvoji Trakiju i Makedoniju, ali Ptolemej Keraun ga ubija.

Njegov sin Antioh I Soter nije bio toliko sposoban da bi osvajao evropske delove. Glavni neprijatelji su mu bili Antigon II Gonata i Ptolemej II. Posedovao je ogromne teritorije u Aziji od Egejskog mora do Afganistana sa velikim brojem naroda i plemena, pa je bilo nužno voditi politiku nacionalne ravnopravnosti.

Širenje helenističkih ideja

Već do 313. pne. počinje se intenzivnim širenjem helenističkih ideja u svim dijelovima države. Makedonska armija je raširila filozofe, historičare, oficire po velikim dijelovima svog države. Helenističke ideje su započele ekspanziju koja je trajala 250 godina. Širile su se u područja orijentalnih kultura. Grade se deseci novih gradova, od kojih mnogi postaju trgovačka središta. Mnogi postojeći gradovi prihvataju helenistička učenja, religiju i politiku. Sretanje različitih kultura je negde doprinelo blagostanju i opštem i trgovačkom i prosvetnom napretku. Na drugim mjestima izbijaju pobune.

Dioba monarhije

Seleukov srebrenjak. Na grčkom piše ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΕΛΕΥΚΟΥ ("kralja Seleuka" - misli se da novac pripada kralju, tj. da je Seleukov).

Čak i prije Seleukida pokazalo se da je vrlo teško upravljati jednom takvom državom. Seleuk je 304. pne. izvršio invaziju Indije, točnije današnjeg Punjaba i Pakistana. Time je Seleuk došao u sukob sa moćnom Maurijskom Monarhijom odnosno sa kraljem Čandagupta Maurjom. Čandragupta je skupio armiju od 100.000 ljudi i 9000 slonova i prisilio Seleuka na savez. Dao je Seleuku kćerku za ženu i najmanje 500 slonova i dosta vojske, što je igralo bitnu ulogu u bici kod Ipsa.

Prije smrti Seleuk gubi Gedroziju na jugoistoku Iranske visoravni i gubi Arahoziju na zapadnoj obali Inda. Antioh I (vladao 281. pne. - 261. pne. ) i njegov naslednik Antioh II (vladao 261. pne. - 246. pne. ) imali su probleme na zapadu. Stalno su ratovali sa Ptolemejem II , a bili su suočeni i sa keltskom invazijom Male Azije. Problemi na zapadu skrenuli su im pažnju sa istočnih pokrajina države. Pri kraju vladavine Antioha II Baktrija i Part proglašavaju nezavisnost.

Grčko-Baktrijsko otcijepljenje

U Baktriji se 250. pne. formira Grčko-Baktrijsko kraljevstvo. Traje do oko 125. pne. kada je pregaženo od strane sjevernih nomada. Jedan od kraljeva Grčko-Baktrijskog kraljevstva Demetrije I od Baktrije napada Indiju oko 180. pne. i formira Grčko-Indijsko kraljevstvo, koje traje do 1. pne.

Uspon Parta

Partski vođa Arsak stavlja 250. pne. pod svoju vlast partsku pokrajinu i formira Arsakidsku dinastiju, što će kasnije biti moćna Partska Monarhija.

Opadanje Seleukida

Kraj vladavine Antioha II i vladavina njegova sina Seleuka II (246. - 225. pne.) predstavljaju razdoblje pada Seleukidske Monarhije. Baktrija i Partija se odvajaju. Seleuk II je poražen od strane Ptolemeja III u Trećem sirijskom ratu. Posle toga Seleuk II ratuje protiv svog brata. Gubi se kontrola i u Maloj Aziji. Gali su se nastanili u Galatiji. Pojavljuju se polunezavisna poluhelenistička kraljevstva u Bitiniji, Pontu i Kapadokiji. Pergam isto proglašava nezavisnost pod Atalidskom dinastijom.

Obnova počinje dolaskom na vlast 223. pne. Antioha III Velikog. U početku je bio neuspešan u Četvrtom sirijskom ratu. Međutim ubrzo se Antioh III Veliki pokazuje kao jedan od najvećih seleukidskih vladara nakon Seleuka. Uspijeva da pobunjene vazale Baktrije i Partije vrati u stanje poslušnosti. Čak je pokušao i osvajanje Indije.

Kada je sredio istočne pokrajine, vraća se na zapad 205. pne. Na zapadu je situacija mnogo bolja poslije smrti Ptolemeja IV. Antioh III i Filip V Makedonski odlučuju da podijele Ptolemejeve posjede van Egipta. U Petom sirijskom ratu Seleukidi izbacuju Ptolemeja V iz Sirije. U bici kod Panija 198. pne. Ptolemejevići gube Siriju. Antioh III je time povratio bar nakratko nekadašnji sjaj Seleukidske Monarhije.

Poraz od Rima i ponovna dezintegracija

Njegov bivši saveznik Filip V Makedonski poražen je od Rimljana 197. pne., pa je Antioh III to vidio kao veliku šansu da osvoji Grčku. Kartaški general Hanibal ga je ohrabrivao u namjeri. Napravio je savez sa Etolskim savezom i izvršio je invaziju Grčke. Rimljani pobeđuju Antioha III u bici kod Termopila 191. pne. i bici kod Magnezije 190. pne.. Prisiljen je da sklopi mirovni sporazum sa Rimljanima 188. pne. Po odredbama tog sporazuma:

napušta Evropu
predaje cijelu Malu Aziju severno od Taurus planina sve do Pergama
treba platiti veliku ratnu odštetu

Antioh III kreće 187. pne. u novu ekspediciju na istok, da bi skupio novaca da plati ratnu štetu. Tu je i umro.

Njegov nasljednik Seleuk IV (187. pne. - 175. pne. ) bio je zauzet pokušajima da plati veliku ratnu štetu. Nakon njega na vlast dolazi Antioh IV, koji pokušava povratiti prestiž Seleukidske Monarhije. Vodi uspješan pohod na Egipat i odbacuje egipatsku armiju do Aleksandrije. Međutim pod prijetnjom rimskog emisara odustaje od invazije Egipta. Istočne pokrajine se ponovo izmiču kontroli. Parti počinju zauzimati Iransku visoravan. Agresivna helenizacija dovodi do pobune Jevreja u Judeji. Antioh IV nije mogao da se nosi sa dve pobune istovremeno. Poginuo je 164. pne. tokom ekspedicije protiv Parta.

Građanski rat i dalji raspad

Nakon smrti Antioha IV Seleukidska Monarhija postaje nestabilno. Izbijaju česti građanski ratovi. Antioha V zbacuje 161. pne. sin Seleuka IV , Demetrije I Soter. Demetrije pokušava uspostaviti vlast u Judeji, ali zbacuje ga 150. pne. lažni kralj uzurpator Aleksandar Balas.

Uzurpator Aleksandar Balas vlada do 146. pne., kada ga zbacuje Demetrijev sin Demetrije II Nikator. Demetrije II se pokazuje kao nesposoban da kontrolira državu. Dok je vladao ponovo izbija građanski rat sa ostatcima pristalica sina uzurpatora.

Do 143. pne., Jevreji uspjevaju postići punu nezavisnost. Partija se takođe širi. Demetrije II je poražen i zarobljen 139. pne. u bici protiv Parćana. Do tada Part je već zauzeo cijelu iransku visoravan. Antioh VII uspeva da povrati jedinstvo unutar ostataka seleukidske države, ali Parti su postali previše jaki. Ubijen je u bici 129. pne. koja vodi konačnom padu Seleukidske Monarhije. Unutar države javljaju se mnogi koji žele da vladaju, ali u praksi to se pretvara u neprekidni građanski rat.

Kolaps Seleukida

Seleukidska Monarhija je postojala i dalje, ali je do 100. pne. bila svedena na Antiohiju i neke sirijske gradove. Nastavili su da postoje jer ih još uvijek nitko nije želio da apsorbira. Bili su korisna tampon-zona između njihovih suseda. Kada izbija rat u Maloj Aziji između Rima i Mitridata VI, Seleukidi su ostavljeni po strani. Međutim, unutar njihovog posjeda traju stalni građanski ratovi.

Mitridatov sin Tigran Veliki, kralj Jermenije, osvaja Siriju 83. pne. i postaje vladar Sirije, skoro okončavajući vladavinu Seleukida. Rimljani pobeđuju 69. pne. i Mitridata i Tigrana Velikog, pa Seleukidi obnavljaju monarhiju pod Antiohom XII. Opet izbijaju unutrašnji sukobi.

Rimljani osvajaju Pont. Kad je Pompej porazio 63. pne. Mitridata, odlučuje da stvori novi poredak formirajući pokrajine i vazalna kraljevstva. Jermenija i Judeja dobijaju velik stupanj autonomije pod lokalnim vladarima. Pošto je seleukidsko područje bilo nemirno i problematično zbog stalnih svađa rivalskih seleukidskih prinčeva, Pompej pretvara Siriju u rimsku provinciju.

Seleukidski vladari

Seleuk I Nikator 311. pne.–305. pne., kralj 305. pne.–281. pne.)
Antioh I Soter (suvladar od 291. pne., vladao 281. pne.–261. pne.)
Antioh II (261. pne.–246. pne.)
Seleuk II (246. pne.–225. pne.)
Seleuk III (225. pne.–223. pne.)
Antioh III Veliki (223. pne.–187. pne.)
Seleuk IV (187. pne.–175. pne.)
Antioh IV (175. pne.–164. pne.)
Antioh V (164. pne.–162. pne.)
Demetrije I Soter (161. pne.–150. pne.)
Aleksandar Balas (154. pne.–145. pne.)
Demetrije II (prva vladavina, 145. pne.–138. pne.)
Antioh VI (145. pne.–140. pne.?)
Diodot Trifon (140. pne.?–138. pne.)
Antioh VII (138. pne.–129. pne.)
Demetrije II (druga vladavina, 129. pne.–126. pne.)
Aleksandar II Zabin (129. pne.–123. pne.)
Kleopatra Tea (126. pne.–123. pne.)
Seleuk V (126. pne./125. pne.)
Antioh VIII (125. pne.–96. pne.)
Antioh IX (114. pne.–96. pne.)
Seleuk VI Nikator (96. pne.–95. pne.)
Antioh X (95. pne.–92. pne. ili 83. pne.)
Demetrije III Euker (95. pne.–87. pne.)
Antioh XI (95. pne.–92. pne.)
Filip I Filadelf (95. pne.–84. pne./83. pne.)
Antioh XII (87. pne.–84. pne.)
(Tigran I) (83. pne.–69. pne.)
Seleuk VII (?)
Antioh XIII (69. pne.–64. pne.)
Filip II Filoromej (65. pne.–63. pne.)