Vlase (Vranje)

Za ostale upotrebe, v. Vlase.

Vlase
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Pčinjski
Grad	Vranje
Gradska opština	Vranje
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	417
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	546 m
Vlase Vlase (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	17507
Pozivni broj	017
Registarska oznaka	VR

Vlase je naselje u Srbiji u Poljanici, grad Vranje u Pčinjskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 417 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 461 stanovnika). Od1955. do 1965. godine je ovo naselje sedište Opštine Vlase koju su činila naseljena mesta: Dobrejance, Dragobužde, Drenovac, Dupeljevo, Golemo Selo, Gradnja, Kruševa Glava, Lalince, Mijakovce, Mijovce, Ostra Glava, Roždace, Sikirje, Smiljević, Stance, Strešak, Studena, Trstena, Tumba, Urmanica, Uševce i Vlase. Posle ukidanja opštine područje bivše opštine je u celini ušlo u sastav opštine Vranje. Zbog svog centralnog položaja u Poljanici, sedište je Osnovne škole 20.oktobar, pošte, policijske stanice, ambulante, veterinarske stanice, ispostave elektrodistribucije Jugoistok Vranje kao i mesne kancelarije za sela bivše opštine Vlase u periodu od 1945. do 1955. godine (Vlase, Gradnja, Dragobužde, Kruševa Glava, Roždace, Smiljević, Stance, Strešak, Trstena, Urmanica i Uševce). U Vlasu je i pijaca koja radi četvrtkom. U centru sela je crkva Sveti Prorok Ilija, bez sveštenika, a seoska slava (litije, krste) je četvrtak posle Duhova, tzv. beli četvrtak.

Geografija

Ako se pođe od najsevernije i najniže tačke atara sela (500 m), koja je na ušću Baljkovskog potoka u Veternicu (gde je tromeđa Vlasa, Gradnje i Golemog Sela), granica ide na jugozapad uskom dolinom pomenutog potoka do proširenja Obršina, odakle se diže do prevoja Vlasen na putu Dragobužde - Baljkovac, nastavlja tim putem do brega Karaguzavica, gde je razvođe izvorišta Bajindolskog potoka i Kaline doline. Tu je tromeđa Vlasa, Dragobužda i Golemog Sela. Odatle granica skreće na jug i preko brda Čailijin šib (770 m) naglo se spušta u Avdijinu dolinu, preseca Trstensku reku pa se uz dolinu Sliva naglo penje do prevoja Oskoruša i visa Ostra glava (870 m) koji je najviša tačka sela i tromeđa Vlasa, Roždaca i Dragobužda. Granica nastavlja ka severoistoku razvođem Trstenske i Roždačke reke, pa pored Roždačkog groblja i grebenom Velkovice stiže do vlaškog Gornjeg groblja, odakle skreće na istok, preseca Roždačku (Stanačku) reku na oko 200 m pre njenog ušća u Veternicu i na istom rastojanju od reke prati njen tok u pravcu jugoistoka još oko 500 m, gde je tromeđa Vlasa, Stanca i Uševca. Tu granica skreće skoro pod pravim uglom ka severoistoku, preseca Veternicu i Sirenjarskim potokom penje se do brega Deja (oko 690 m) gde je tromeđa Vlasa, Gradnje i Uševca. Dalje granica ide skoro pravolinijski u pravcu severozapada prateći vododelnicu Gradnjanske reke i Veternice sve do puta Vlase - Gradnja. Od ovog puta do puta Vlase - Golemo Selo, granica je složena zbog guste naseljenosti, stalnog doseljavanja i postojanja više ustanova (škola, ambulanta, bivša pošta) koje se nalaze na katastarskoj teritoriji Gradnje, ali u nazivu imaju odrednicu „Vlase“. Tako administrativna granica od puta za Gradnju nastavlja pored ambulante pravcem severozapada do puta za Golemo Selo, a katastarska ide na jug do raskrsnice puta pa skreće naglo na sever, takođe do ambulante. Tu granica skreće na zapad, izlazi na Veternicu i prati njen tok ka severu, sve do spomenute početne tačke na ušću Baljkovskog potoka.

Teritorija Vlasa ima nepravilan, razvučeni oblik i proteže se, gledano uopšteno, pravcem severoistok - jugozapad. Dolinom Veternice, Stanačke i Trstenske reke, kao i Vlasačkim ridom ispresecana je i podeljena u nekoliko specifičnih celina. Veternica deli selo na dva nejednaka dela, kako po veličini tako i po reljefu.

Istočno od ove reke je manji deo sela, smešten na dosta ujednačenu kosu, koja se od granice sa Gradnjom blago spušta ka Veternici; tu su, počevši od južne granice, porodice Šutkovci, Pavline, Šotinci, Despotovi, Dimčini, mahale Zajci i Šumak, a onda (u centru sela) deo nazvan Nasip i istočno od njega novo naselje Rosulja. Deo od nekadašnjeg Zadružnog doma pa do izlaza iz sela kod Ambulante, i naselje Rosulja su najgušće naseljeni delovi Vlasa, sa elementima urbanog naselja. Ovde su smeštene ustanove od značaja za celu Poljanicu: Osnovna škola, Ambulanta, Mesna kancelarija, Pošta, Policijska stanica, Ispostava Elektrodistribucije Vranje, pijaca (na mestu nekadašnje Opštine Vlase) i šumareva kuća, a aktivno je i nekoliko privatnih prodavnica mešovitom robom.

Zapadno od Veternice je veći i geografski složeniji deo, u kome se izdvajaju tri odvojena dela. Prvi, najmanji deo je od južne granice sela, naspram Sirenjarnika, pa do Roždačke (Stanačke) reke; tu je nekoliko kuća porodica Petrićevci i Dzivini. Ova enklava je rekama prilično izolovana od ostalog dela matičnog sela.

Drugi deo, srednji po veličini, oivičen je Veternicom, Trstenskom rekom, granicom sa Dragobuždem i grebenom Ostre glave i Velkovice, tj. granicom sa Roždacem i Stancem. Tu je smeštena seoska crkva i dva groblja (gornje, već napušteno, i donje u stalnom proširenju), kao i nekadašnja osnovna (četvororazredna) škola i Veterinarska ambulanta za sela Poljanice. Ističe se nekoliko grupa kuća od Veternice pa na zapad sve do mosta preko Trstenske reke: Novkovi, Gopini, Nikolinci, Đermanovi, Rašinci, Đurakovci, Veličkovi, Marijini i Srebrnjaci. Nešto više, a dalje od Trstenske reke, su Janini i Macorovi. Sledi grupa kuća porodica Ristinci, Ilići i Murčinci, zatim grupa kuća porodica Markovci, Simidžici, Mikini i Antini, a nešto dalje kuće Kačarovih (Karadaci) i Ilića Đurakovskih. Na samom kraju sela, u klisuri Trstenske reke su kuće Žabarovih, posle koje je sa te strane reke još samo vodenica porodice Ilića Pričarskih. Treći deo je najveći i geografski najsloženiji. Proteže se približno pravcem istok – zapad u zahvatu Vlasačkog rida. Pored Veternice izdvajaju se dve grupe kuća, i to Bulušanci (kod ušća Trstenske reke), južnije, i Carinske Luke, severnije (kod ušća Baljkovskog potoka). Pored Trstenske reke, gledano uzvodno, su Malićevi i Babaivaninci, a onda je obala reke dosta strma pa su prve kuće Čarapinske udaljene oko 500 m, a posle još tolikog rastojanja su kuće Stajčinih, u uvali na ušću Kaline doline. Tu uslovno mogu da se ubroje i kuće Ilića Pričarskih koji su na strmom visu desno od Kaline doline. Vlasački rid je takođe složena celina. Počevši od istoka, ističe se Sarajlijsko-Kurtinski (Vasin) breg na kome su kuće pomenutih familija i kuće porodice Jusuvci, u čijoj blizini je prva zaravan Vlasačkog rida i repetitor (TV i mobilne telefonije). Severno od repetitora je Grujinska mahala (porodice Milosavljevića i Živkovića). Sledeći breg, zapadnije od navdenoga, je Đurakovski ili Kitice, gde su kuće Zdravkovića, Đorđevića i Stojilkovića. Dalje ka zapadu je predeo poznat kao Bara, u kome ima dosta klizišta pa i jedna mala močvara; tu su smeštene familije Rašinci, Kaurci, Pulinci, nešto niže su Zdravkovi a nešto više, na grebenu, Đeškovi. Zapadnije od Bare, na nagibu Kaline doline, je Zajčija strana gde su porodice Disići, Ilići, Džamailovi i Vasini. Sledeće kuće su tek na oko 800 m zapadno, na mestu Karaguzavica, blizu granice sa Dragobuždem, a tu su porodice Čadisinci, Ilići, Kopilovi i Stojankini.

Saobraćaj

Kroz Vlase prolazi put Vranje - Mijovce, koji se jednim krakom, preko obronaka Kukavice nastavlja do Vučja i dalje do Leskovca. Ovim putem održava se redovni autobuski saobraćaj za Vranje, više puta dnevno. Od ovog sela ka zapadu (dolinom Trstenske reke) vodi put do sela Trstena, koji je asfaltiran do Dragobužda, a ka istoku slabiji put za sela Gradnja, Strešak i Kruševa Glava.

Poznati Vlašani

Nikola Mandrda, hajduk. Rodom je iz Babaivaninske porodice u Vlasu. Hajdukovao početkom 19. veka na širem prostoru Srbije, a posebno se istakao u boju na Juhoru 1815. godine. Bio je strah i trepet za Albanske (Arbanaške) zulumćare oko Poljanice. Po njemu su ime dobili Mandrdino kladanče u Trsteni i Ajdučki kladanac u Lalincu.

Rista Kuljika, seoski kmet. Bio je učesnik Prvog svetskog rata, tamo se istakao i stekao čin podnarednika. Iako nepismen, bio je bistar i okretan seljak. Seoski kmet bio je između dva svetska rata i do završetka Drugog svetskog rata i štitio je seljake od prevelikih nameta okupatorskih bugarskih vlasti. Ispod njegove kuće izvire nadaleko poznata Ristina češma, koja se odlikuje pitkom hladnom vodom sa najmanje krečnjaka.

Jovan Kačar. Najpoznatiji pinter u Vlasu a i šire. Pravio je kace i buriće bez metalnih obruča i bilo kakvog metalnog dela, sve to priručnim ručnim alatom. Dugice za burad i kace doterivao je pomoću čapa, drvene naprave koja je određivala nagib pri obradi tako da dugice nalegnu jedna na drugu propisno i ne puštaju vodu. Obruče je pravio od jačeg leskovog pruća. Iako preke naravi bio je jako cenjen u selu.

Dragutin Guta Simidžija. U Poljanicu se doselio iz sela Margance, opština Trgovište, negde između dva svetska rata. Prvu pekarsku radnju otvorio i porodicu zasnovao u Golemom Selu, a posle rata preselio se u tazbinu u Vlasu, familija Markovci, pa mu je tada i pekara bila u Vlasu. Pekao je manje hleba, jer hleb se pekao skoro u svakoj kući, a više simiti, simičiki, što je bio pravi specijalitet u našem kraju. Bili su tako beli i mirisni, za razliku od domaćeg hleba koji je crn i kada je od pšenice. Pored pekarskog zanata, bavio se je i lečenjem nekih bolesti priručnim sredstvima i alternativom.

Janča Marković. Bio je pravi seoski šeret, nepismen ali pun raznoraznih znanja, barem na rečima. U ono vreme (neposredno posle 2. svetskog rata) bio je među najstarijim stanovnicima Vlasa i Poljanice, ali vitalan i đavolit starac. Kroz selo se je kretao skoro redovno na osedlanom konju i stalno nešto podvikivao. Znao je mnoge zdravice i ljudi su ga pozivali na svadbe i druga veselja da ih uveseljava svojim pričama i nestašlucima.

Zarije Stanković (1926-1964). Jedan od prosvetnih radnika u Poljanici. Bio je u Vlasu učitelj ,direktor Škole i istaknuti komunista koji je u Vranju pribavio 1962 godine nepokretnost na osnovu zakona o nacinalizaciji građevisnkog zemljista od vlasnika koji nisu bili članovi partije. Isti zakon je kasnije poništen i proglašen ništavnim a ranijim poštenim vlasnicima omogućeno u procesu restitucije da dokažu svoje pravo vlasnitvo nad nepokretnostima i iste vrate ili budu u nekoj meri obeštećeni.. Poginuo u saobraćajnoj nesreći kod kod Markovog Kaleta na putu Vlase – Vranje.

Cane Doktor. Zvao se Aleksandar i nije bio doktor po obrazovanju, bio je bolničar osposobljen u vojsci, ali je za Vlase i celu Poljanicu značio isto koliko i školovani doktori, pa možda i više. Kuća mu je bila u sredini sela, odavno je bio penzioner, od poljoprivrede je radio malo oko vinograda, tako da je skoro uvek bio dostupan, danju i noću. Desetak godina posle Drugog svetskog rata Poljanica nije imala ambulantu niti pravog lekara, pa je za Caneta bilo mnogo posla. I sam je bio nežnog zdravlja, ali se je rado odazivao da pomogne.

Mile Nikolić Šutil (1920-1996). Bio je kompletan mesar, sposoban da kupi živinče, da ga zakolje, obradi i proda u delovima, takoreći na gram. Kupovao je i klao telad, jagnjad i prasad. Imao je dobru prođu, jer u to vreme u Poljanici meso nije moglo da se kupi u prodavnici, a konkurencija mu je bila slaba.

Disa Disić Brače, harmonikaš (1926-2004) . Bio je jedan od prvoh harmonikaša u Vlasu, a možda i u Poljanici.. Do njegove pojave, u Poljanici su na svadbama i važnijim proslavama svirali Cigani sa svojim bleh orkestrima, a na kućnim zabavama u frulu (duduk) svirali su mnogi obdareni pojedinci u selima Poljanice. Počeo je da svira na kućnim igrankama, zatim na kućnim proslavama i slavama, da bi na kraju osvojio i seoske sabore. Ciganski orkestri bili su skoro potpuno potisnuti, osim za svadbe tu i tamo. Skoro da nema kuće u koju nije zašao i nekada nekim povodom stvarao štimung svojom harmonikom i ne tako lošim pevanjem.

Stanko Bakalin. Jedan od prvih privatnih trgovaca u Vlasu. Prodavnicu (bakalnicu) otvorio je u blizini Vlaške crkve između dva svetska rata. Posle 2. svetskog rata nije mogao da opstane, zatvorio je bakalnicu i bavio se kovačkim zanatom. Bio je uvek spreman za šalu i zadirkivanje sa odraslima i sa decom.

Vasilije Đorđević, čika Vasa. Bio je komandant bataljona JVO u poljaničkoj četničkoj brigadi južnomoravskog četničkog korpusa . U selu poznat kao častan čovek pre i posle rata. Voleo je da popriča o svemu i svačemu, ali najmanje o ratnim danima u ona mutna vremena. Suđen je i osuđen na 20 godina zatvora, a u zatvoru proveo punih 16. I posle izlaska iz zatvora bio je vedrog duha, zbijao mnoge šale i poživeo još oko 20 godina.

Demografija

U naselju Vlase živi 337 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 43,7 godina (42,8 kod muškaraca i 44,6 kod žena). U naselju ima 141 domaćinstvo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,96.

Ovo naselje je u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 663 1953. 666 1961. 588 1971. 584 1981. 503 1991. 461 461 2002. 423 417

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			417	100.0%
nepoznato			0	0.0%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	8			10
80+	3			5
75-79	8			12
70-74	20			20
65-69	12			15
60-64	15			18
55-59	8			12
50-54	11			10
45-49	11			14
40-44	19			10
35-39	14			18
30-34	9			11
25-29	8			8
20-24	10			4
15-19	15			20
10-14	15			14
5-9	10			9
0-4	5			6
prosek	42.8			44.6

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 123 127 129 156 142 142 141

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 25 45 17 29 17 6 2 - - - 2.96

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 171 41 111 16 3 - 187

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 36 111 33 7 -

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	88	22	-	-	29	2	8	5	-	5
Ženski	82	23	-	-	47	-	-	6	-	-
Oba	170	45	-	-	76	2	8	11	-	5
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	-	5	8	1	-	-	-	3
Ženski	-	-	-	5	1	-	-	-	-
Oba	-	-	5	13	2	-	-	-	3

Literatura

• Poljanica i Klisura, Rista T. Nikolić, 1905, Etnografski zbornik, knj.IV
• Poljanica, Momčilo Zlatanović, 1998, Učiteljski fakultet Vranje

Spoljašnje veze

Vlase (Vranje) na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)