Zelen-grad
Za ostale upotrebe, v. Zelengrad (razvrstavanje).
Zelen-grad je srednjovekovni grad (tvrđava), nalazi se na oko 15 km južno od Leskovca, kod Vučja. Pripadao je vojvodi Nikoli Skobaljiću. Danas postoje samo ostaci grada. 1986. godine proglašen je za kulturno dobro Republike Srbije.
Tradicija vezuje ovaj lokalitet za vojvodu Nikolu Skobaljića velikog junaka koji je ratovao sa Turcima Osmanlijama i nikada nije bio poražen. On je grad na visu iznad Vučja i taj grad nosi njegovo ime. Ispod grada se nalazi njegov kladenac. U dolini reke Vučjanka sazidao je crkvu na čijim je ruševinama 30-ih godina XX veka podignta nova crkva posvećena Svetom Jovanu.
Lokalitet je višeslojan: najstarijii tragovi korišćenja ovog prostora potiču iz eneolita - bakarnog doba. Takođe fragmenti keramike pronađeni tokom iskopavanja svedoče da je, ovo utvrđenje zbog starteški važnog položaja i položaja pogodnog za odbranu korišćeno i tokom više faza bronzanog doba. Najstarije kameno utvrđenje potiče iz predrimskog doba, a utvrđenje zidano od kamena i opeka sa malterom iz ranovizantijskog doba. Prema arheološkim nalazima, tvrđava je korišćena i u rimskom, a kasnije i u periodu od X do XIII veka. Najmlađe utvrđenje, čiji se ostaci zidova bedema i kula još uvek vide potiče iz XV veka.
Grad se sastojao od Gornjeg, Donjeg grada i podgrađa koje se prostiralo na istočnoj strani. Zahvatao je površinu od oko 2 hektara. Najmoćniji sačuvani bedemi se nalaze na zapadu, a na severu se nalazi odbrambeni rov.
Gornji Grad je kvadratnog oblika sa oko 400 kvadrata površine i u njemu je sačuvan moćan kulturni sloj. Dve kule su dijagonalno postavljene. Manja kula se nalazi pored kapije koja vodi u Donji grad, a veća - Donžon kula se nalazi u severozapdnom delu i njeni zidovi su očuvani do visine prizemlja. U Gornjem Gradu su iskopavanja vršena uz unutrašnju stranu južnog bedema. Na ovom prostoru pronađeni su fragmenti grnčarije iz perioda III-I veka p. n. e. u sloju rušenja zida građenog od kamena povezanog blatom. Sloj je datovan republikanskim denarom iz 100. godine p. n. e.. To su ostaci tvrđave iz predrimskog vremena. Mlađa faza utvrđenja potiče iz ranovizantijskog vremena iz VI veka. Sačuvani su delovi bedema građeni od kamena i maltera. Ovaj bedem je oštećen.
Donji Grad sa podgrađem veličine 1400 kvadrata se prostire istočno od Gornjeg Grada i prati konfiguraciju terena. Istraživanja su vršena na severnom, najnižem delu, na mestu gde se pretpostavlja da je bila kapija, koja nažalost nije otkrivena. Na istočnoj strani otkriveni su ostaci kule koja je zidana u mešovitoj tehnici od opeke i kamena i pripada ranovizantijske vremenu.
Na osnovu grnčarije može se identifikovati i sloj iz X-XI i XII-XIII veka koji govori da je utvrđenje imalo određenu ulogu u događajima u XI veku, kao i docnije u vreme župana Dese, Stefana Nemanje i njegovih naslednika.
- Aleksandar Deroko, „Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji“ , Beograd, 1950.
- Arheološka nalazišta: Skobaljić Grad Arhivirano 2011-11-04 na Wayback Machine-u