Šverc
| Šverc Schwärzer | |
|---|---|
 | |
Šverc ili krijumčarenje (po pravopisu) je tajni transport roba da se izbjegne carina ili neka uvozno -izvozna ograničenja.[1]
Šverc je riječ austrougarskog porijekla od južnonjemačkog - Schwärzer koja slobodno prevedeno znači čovjek koji se bavi crnim (ilegalnim) poslom. Nijemci za to inače upotrebljavaju riječ - schmuggler.[2]
Švercanje cvjeta posvuda i u svim vremenima gdje god postoje visoki porezi ili neki drugi nameti na neke robe kao što je kava po brojnim evropskim zemljama i duhan u gotovo svim zemljama svijeta ili zbog zabrana na uvoz (droga) ili na izvoz (oružje, valuta).
Šverc je usko povezan sa politikom, vrlo često na taj način obavještajne službe žele podriti ekonomiju neprijateljske zemlje.
Švercanje je vjerojatno staro koliko i prvi porezi i propisi o trgovini. Tokom 18. vijeka po Engleskoj se švercalo čajem, duhanom, začinima, svilom i alkoholom. U isto to vrijeme po Francuskoj se masovno švercalo robama koje su postale visoko oporezovani državni monopol, to su bili duhan i sol. Zbog šverca Velika Britanija nije uspjela provesti merkantilističku politiku, traživši od svojih kolonija da trgovinu s ostatkom svijeta provode isljučivo preko metropole, tako da je oko 1744. više od 40 brodova iz američkih kolonija ilegalno trgovalo (švercalo) direktno sa španjolskim karipskim kolonijama.[1]
Svi pokušaji od strane kineskih vlasti da se zaustavi šverc opijumom (koji je poticala Britanija) dovelli su na kraju do Opijumskog rata 1839. Tokom 19. vijeka Britanska Indija bila je poznata po masovnom švercu sa solju, između brojnih marionetskih državica, koje su imale vrlo različite porezne stope za tu robu. Nakon dekolonizacije Indijskog potkontinenta rascvjetao se šverc svih vrsta roba zbog različitih carinskih stopa između Goe i Indije i između Gibraltara i Španjolske. [1]
U drugoj polovici 19. vijeka, šverc je procvjetao i po Africi naročito alkoholom i to između portugalskog Mozambika i burskih država, te između francuskih kolonija i britanske Zlatne Obale i Nigerije.[1]
Šverc je naročito procvjetao za vrijeme 13 godišnje prohibicije (zabrane prodaje alkoholnih pića) u Sjedinjenim Američkim Državama. Tako da su između 1920. - 1933. čitave flote brodova tajno prebacivale pića iz Evrope i Kariba prema atlantskoj obali, ista stvar obavljala se kamionima duž kanadske granice.[1]
Od druge polovice 20. vijeka alkohol je zamjenjen drugom vrstom zabranjenih roba drogama, kao heroin, kokain, kanabis[1] koje su danas najlukrativnija roba za švecanje, zbog enormne razlike između nabavne i prodajne cijene (najčešće je to 1:100).
Načini švercanja su od davnina do danas ostali gotovo isti, i nisu se bog zna kako promjenili. Uz bezbrojne varijante to se svodi na tajni prolaz švercane robe preko granica zabačenim stazama, superbrzim i neuhvatljivim sredstvima ili skrivanjem robe po brodovima, vagonima, automobilima, avionima, ali i tako da švercer sakrije tu robu u svojoj prtljazi ili na sebi (pa čak i u sebi).[1]
Švercanje je izgleda bio nacionalni sport broj jedan od pamtivijeka od Gevgelije do Jesenica između političkih rascjepkanih entiteta, koji su svim sredsvima nastojali podriti jedan drugoga.
Prostor rascjepkan između Osmanskog Carstva - Mletačke Republike i Austrije bio je idealan okvir za šverc, jer je svega nekoliko brda dalje - neka roba vrijedila desetak puta više. Tu situaciju su naročito koristili Morlaci ili Vlasi koji su se našli na granici, pa su svoju novonastalu poziciju počeli koristiti kao prednost trgujući i švercajući sa zaraćenim stranama.[3] Krajem 16. vijeka sol je poslala vrlo skupa i cijenjena roba, na njoj su najviše zarađivali Venecijanci i Dubrovčani. Zbog nje je posredno izbio Uskočki rat između Mletačke Republike i Austrije jer su Austrijanci htjeli podići svoje solane kod Muggie i tako se rješiti venecijanskog monopola u opskrbi toga kraja.[4]
Švercanje solju u tom kraju zadržalo se do polovice 19. vijeka, to je opisao slovenski književnik Fran Levstik u svom romanu Martin Krpan.
U vrijeme napoleonskih ratova kad je Napoleon htio svojom kontinentalnom blokadom ekonomski slomiti Britaniju, ova je kao kontramjeru iskorislila netom zauzeti Vis, odnosno Komižu kao punkt za opskrbu talijanskih švercera sa tada cijenjenom kolonijalnom robom, naročito paprom. U svega nekoliko godina tadašnja Komiža narasla je na grad od 5000 stanovnika[5], pridošlih sa svih strana svijeta, koje je privukla brza i velika zarada.
Za Austro Ugarske se razbuktao šverc duhanom, po tom su osobito postali poznati Hercegovci i ljudi iz Dalmatinske zagore, koje je opisao Ivan Raos u svom romanu Prosjaci i sinovi. Šverc duhanom i upaljačima se nastavio i za Kraljevine Jugoslavije, jer su to i nadalje ostale visoko oporezovane robe.
Šverc se nastavio i za Jugoslavije i to iz talijskog Trsta, ispočetka sa nakitom od zlata, šuškavcima i tranzistorskim radioaparatima, a od 1970-ih sa trapericama i ostalim modnim krpicama.[6] Od sredine 1980-ih i povremenih nestašica kave, pelena u modu je ušao austrijski Leibnitz, a krajem 1980-ih - turski Istanbul (patike Nike i maja aždaja).
Nakon raspada Jugoslavije švercerski centar postala je Arizona pored Brčkog[7] koja je slučajno ili ne izrasla nedaleko od tadašnje glavne baze američke vojske Tuzlanskog aerodroma.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „Smuggling” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 03. 01. 2014.
- ↑ „Schwärzer, der” (njemački). Duden. Pristupljeno 03. 01. 2015.
- ↑ „I Vlasi o Morlacchi, i latini delle alpi dinariche” (talijanski). ilbenandante. Arhivirano iz originala na datum 2014-06-06. Pristupljeno 2. 09. 2012.
- ↑ „Uskočki rat” (hrvatski). Istrapedia. Pristupljeno 01. 01. 2014.
- ↑ „Komiža - malo misto velikoga srca” (hrvatski). Alan Čaplar. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-08. Pristupljeno 03. 03. 2014.
- ↑ „Trst” (srpskohrvatski). Vukajlija. Pristupljeno 03. 03. 2014.
- ↑ „Buvljak 'Arizona', evropska prestonica šverca” (srpskohrvatski). Vukajlija. Pristupljeno 03. 03. 2014.
