Anđeo
„Anđel” preusmjerava ovdje. Za muško ime, v. Anđel (ime).
Anđeo (od jevrejskog: מלאך malah - poslanik, vesnik, glasnik; grč: αγγελος; lat: angelus; arapski: الملك melek) je natprirodno biće koje je prisutno u mnogim religijama, čija je dužnost da služi Bogu ili bogovima. Anđeo je veoma važan u tri avramske religije: judaizmu, hrišćanstvu i islamu.
Izraz anđeo potiče od jevrejskog „mal`ak“ (מַלְאָךְ), što je izvedeno iz semitskog korena l-'-k (ל-א-ך), u značenju "poslati". Iz istog korena je izveden izraz „poslanička služba“, „mal(a)kut“; kao i imenica poslanstvo, rad, „m(e)laka“. Od njega potiče i lično ime Malahija, "Mal(e)aki" (= moj poslanik), što je skraćena forma od "Mal(e)akij'ja". Izraz se susreće i u ugaritskom, etiopskom i arapskom jeziku, gde kao i u jevrejskom jeziku ima značenje poslanika ili anđela. Vremenom je izraz dobio isključivo značenje nebeskog bića koje služi Bogu. Grčka Septuaginta prevodi ovaj izraz sa „angelos“ (glasnik), te odavde dolazi latinska reč „angelus“.[1] I u drugim evropskim jezicima reči su izvedene iz ovih prevoda.
Osnova judaizma je bio strogi monoteizam, odnosno vera u jednog Boga, tvorca, bez nižih bogova posrednika. Međutim, vremenom se razvija učenje o posrednicima između Boga i čoveka: dobrim anđelima, i rđavim duhovima, đavolima ili demonima. Anđeli ili demoni predstavljaju dva sveta koji se međusobno nalaze u ratu. Ipak, i jedni i drugi dobijaju svoju egzistenciju od istog tvorca, od koga su pri svojoj delatnosti zavisni.
Anđeli su predstavljani kao duhovna i bestelesna bića koja ne jedu i ne piju, ne rađaju se i ne umiru. Oni uzimaju učešća u osobinama Boga, čije carstvo oni obrazuju i koga su vesnici. Njihov broj je beskonačan. Pred ljudima se pojavljuju u ljudskom obličju i tada imaju svetle bele haljine. Funkcija anđela je da bude opunomoćeni predstavnik druge ličnosti (Post 32, 6; Sud 9, 31; 2 Bar 6, 32) ili je Božiji poslanik, odnosno "anđeo Jahveov" (Ag 1, 13; Is 63, 9; 45, 12; Mal 3, 1).
U starom zavetu izraz anđeo označava prenosioca poruke, bez pravljenja razlike da li se pri tome radi o ljudskom ili neljudskom biću. Kada se radi o čoveku, onda se misli na prenosioca poruke, dok nadzemaljski anđeo može izvršavati i neke druge delatnosti. Pošto se anđeo u starom zavetu pojavljuje u ljudskom obliku i može biti zamenjen i sa ljudima, akcenat leži više na funkciji nego na njegovom nebeskom biću.
Iz mnoštva anđela izdvajaju se pojedini anđeli anđela koji su posebno naglašeni. U pitanju je sedam redova kao što je navedeno u 1 Enoh 61, 10: heruvimi (ha-kv(e)ruvijm), serafimi (s(e)rafijm), ofanimi (ofanijm), anđeli sile (ili prvi), vlasti, izabrani, i moći. I u 2 Enoh (= slov. Enoh) 20 nabraju se anđelski redovi: arhanđeli, sile, vlasti, prvi, moći, heruvimi, serafimi, prestoli, ofanimi.
Potpuno se drugačije imenuju anđelski redovi u knjizi Jubileji. U Jub 1, 27, 29 spominje se "anđeo lica", kao u Zav Levi 3, 18 i Zav Juda 25, a u Jub 2, 2, 8; 15, 27; 31, 14 navode se anđeli "svetlosti" i "anđeo moći", koji je i anđeo smrti i pratilac duše (Zav Asir 6; Zav Benijam 6), i koji prati Enoha na njegovom putu kroz nebeske svetove.
Postoji i grupa od šest ili sedam anđela odnosno arhanđela (Tov 12, 15) među kojima je Rafailo, jedan od sedmorice anđela koji ima pristup kod Svetoga. U etiop. Enohu imenuju se šest anđela stražara: Uriilo, Rafailo, Raguilo, Sarakiilo (u kasnijoj judeskoj tradiciji Cidkiilo ili Cadukiilo), Gavrilo i Mihailo. U grčkom tekstu se kao sedmi navodi i Remailo. To je verovatno isti arhanđel koji se i u 1 Enoh 90, 21 spominje pod imenu Jeremiilo.
Izrazito značajna ličnost među anđelima jeste Mihailo (Mijhael). Etimološki ovo ime bi se moglo prevesti sa: „Ko je kao Bog“, ali je ipak poreklo imena nepoznato.
Mihailo je u prvom redu zaštitnik judejskog naroda i on ima odlučujuću ulogu na Božijem sudu. U poslednjim danima ovoga sveta on se prepire za svoj narod (Dan 12, 1). Dok je satana u judejskoj teologiji klevetnik, Mihailo je branitelj. Na njega je prenesen sud nad palim anđelima (1 Enoh 90, 21), i on zajedno sa arhanđelima Gavrilom i Rafailom, daje mišljenje o palim anđelima (1 Enoh 10, 11). Pri kažnjavanju palih anđela Mihaila obuzima sažaljenje (1 Enoh 68). On pred Boga iznosi dela pobožnih (4 Var 11). Kao anđeo judejskog naroda on je i njegov zakonodavac. Grčki tekst „Život Adama“ navodi da je prilikom davanja zakona Mojsiju, on bio poučen od strane arhanđela Mihaila.
Druga značajna ličnost u staroj judejskoj angeologiji jeste Gavrilo (Gav`riel). Pored imena anđela Mihaila, njegovo ime je jedino koje se spominje u tekstu starog zaveta. Etimologija imena je takođe nepoznata, ali je moguće da znači: "Bog je jak" ili "snaga Božija".
Gavrilo ima značajnu ulogu i čini se da je on najviši anđeo (Dan 8, 16 i 9, 21). U ljudskom liku javlja se proroku Danilu (up. Dan 8, 15-16 sa Dan 10, 5-11; 12, 6-7). Na Danilovu molitvu (Dan 9, 21-27) on tumači narodu proroštvo od sedamdeset sedmica. Prema 1 Enoh 40, 9 on je predstojnik svih nebeskih sila. Čini se kao da je prvobitno arhanđel Gavrilo bio najviši anđeo, koji je svoje mesto kasnije prepustio arhanđelu Mihailu, vođi judejskog naroda (up. Lk 1, 19. 26).
Urilo (Uriel) navodi se da je upravljač neba i zvezdanih vojski. Njegovo ime znači "moja svetlost je Bog". Rafail (R(e)fael) se čini da je anđeo ozdravljenja. Njegovo ime znači "Bog je izlečio". Spominje se da je poslan radi ozdravljenja Tovije od očne bolesti i da protera donosioca smrti, đavola asmodija (razrušitelj, upropastitelj) (Tov 3, 16; 5, 4; 12, 5).
Među najvišim anđelima koji se nabrajaju u 1 Enoh 20 nalazi se i ime Jeremila, koji je postavljen nad "dušama pravednih u njihovim obitavalištima" (4 Jezd 4, 36). Još se spominju:
- Fanuilo (P`nuel)(= anđeo lica) (1 Enoh 40, 9; 4 Var 2)
- Raguilo (R`nael)(= prijatelj Božiji) (1 Enoh 20, 4; 2 Enoh 33, 6)
- Samuilo (Sh`muel) (2 Enoh 33, 6)
- Asarjaljol (grčki način čitanja je Istrail) (1 Enoh 10, 1), koji se u kasnijem predanju pominje kao anđeo smrti)
- Ramailo (2 Var 55, 3; 63, 3)
- Sarasailo (4 Var)(up. 1 Enoh 20, 6)
- Sarielo, Sarakilo i drugi...
U Svetom pismu se pored dobrih pojavljuju i zli anđela, koje predvodi Sotona (Mk 11,25).
Anđeli su stvoreni pre ičega drugog, a sami nisu ničega stvoritelji. Anđeli su po prirodi božanski duhovi, drugostepene svetlosti, neveštastveni plamen ognjeni, hitropokretni umovi. Oni su slovesni, samovlasni (imaju slobodnu volju da sami odlučuju), po blagodati Božijoj su besmrtni, tromi su na zlo ali ne i sasvim nepokretni. Razlikuju se po slavi, dostojanstvu i službi.
Anđeli su stvoreni višim od ljudi (Ps 8, 6) i nemaju tela ni telesnih strasti. Telesno nisu ograničeni, ne poprimaju oblik po zakonima sveta, nisu sputani tvarju i tvarnim predmetima, nisu podložni zemaljskim zakonima vremena i prostora, ali jesu prostorno i vremenski ograničeni, jer im je potrebno kretanje i vreme (iako kratko) da sa jednog mesta dođu na drugo. Nazivaju se bestelesnim, jer nemaju telo kao ljudi, odnosno imaju tanana "vazdušasta" (eterna) tela.[2] Nazivaju se neveštastvenim (netvarnim) pošto je njihova priroda mnogo istančanija od grubog čovečjeg tela i srodna je čovečijoj duši. Ljudima se javljaju uvek u obličju svojih tela, mada, kako govori Jovan Damaskin, ne onakvi kakvi jesu, u punom i zastrašujućem bleštavilu, već u ljudima prilagođenom sjaju, a takođe mogu poprimiti oblik kakav Bog zaželi od njih, npr. čoveka, oblaka ili ognjenog/svetlonosnog stuba. Oni ljude zastupaju kod Boga, moleći se za ljude i uz ljude, te ljudima donose Božije darove. Dimitrije Rostovski kaže da su „anđeli stvoreni po obrazu i podobiju Božijem" kao što je kasnije stvoren čovek.[3]
Prema crkvenom predanju, koje je najbolje izraženo u spisu pseudo-Dionisija Areopagita "O nebeskoj hijerarhiji", anđeli se dele na tri hijerarhije: višu, srednju i nižu, a svaka hijerarhija se dalje deli na tri čina[3].
Viša:
- Serafimi su četvoro- odnosno šestokrilati simboli svetlosti, žar Božije vatre (Jezek. 1,5, Isa. 6, 1), raspaljuju ognjenu ljubav prema Bogu i najbliži su Bogu
- Heruvimi prosvećuju premudrošću i bogopoznanjem, čuvari su raja (Post 3, 24)
- Prestoli su razumni i po blagodati bogonosni, izlivaju silu pravosuđa na prestole zemaljskih sudija i vladara (Kol , 16)
Srednja:
- Gospodstva gospodare nižim činovima, daju silu i mudrost, uče druge da vladaju voljom i osećanjima
- Sile sprovode nepokolebivo volju Božiju, daju silu čudotvorstva
- Vlasti predstavljaju neuništavajućivu harmoniju, krote demone, odbijaju iskušenja
Niža:
- Načela načeluju nižim anđelskim činovima, brinu za narode i svetovni sud
- Arhanđeli blagoveste, prorokuju, ukrepljuju veru
- Anđeli su anđeli čuvari, vojska nebeska (Jov 19,12, Ps 103, 21), duhovi (Otkr 1, 4), javljaju manje tajne i namere Božije, podstiču na vrlinu, stoje ljudima najbliže
Samo najviši čin prima svetlost i poznanje od samog Boga, a svi niži činovi se prosvećuju i primaju tajne od viših činova. Oni za svetlošću i poznanjem Božjim čeznu, pa Bog čoveku otkriva svoje tajne preko njih, ne zato što su mu oni neophodni, već zato što u to "anđeli žele zaviriti" (1. Pt 1, 12). Ne treba im ni jezik ni sluh, nego bez izgovorene reči predaju jedan drugome vlastite misli i odluke. Oni uvek čine samo jedno: služe Bogu i njegovoj tvorevini.
Oni se svi zajedno nazivaju anđelima (vesnicima), zato što svi služeći Bogu učestvuju u ljudskom spasenju; mada to nije njihova jedina služba. Serafimi se kao najviši i Bogu najbliži čin nazivaju arhanđelima (tj. "nadanđelima"). Ima sedam arhanđela. Prvi među arhanđelima je Mihailo, ime mu znači "onaj koji je kao Bog". Drugi je Gavrilo, "sila Božija", treći Rafailo ili "isceljenje Božije". Četvrti među arhanđelima je Urilo ili "Božanska svetlost", Peti je Salatailo, "vrhovni služitelj molitava", šesti Egudilo, "hvala Božija", i sedmi Varahilo, "delitelj blagoslova". Ponekad se pominje kao osmi arhanđel i Jeremilo, "veličina Božija"[4].
Anđeo se u islamu naziva melek (arapski: الملك, al-malak). Meleki su, prema islamskom verovanju, časna stvorenja koja je Bog (arap: Alah) stvorio od svetlosti (arap: nur) da bi vršili njegovu volju. Poređani su u hijerarhiju na čijem vrhu se nalaze:
- Džibril (Gavrilo), zadužen za dostavljanje Božje objave izabranim verovesnicima i poslanicima;
- Mikail (Mihailo) je zadužen za kišu i biljke;
- Israfil čije će puhanje uništiti kreaciju na kraju vremena;
- Azrail, anđeo smrti za uzimanje duša u času smrtnom.[5]
Za razliku od čovjeka meleki ne poseduju slobodnu volju. Zato, iako bliži Bogu, nisu superiorni u odnosu na čoveka u savršenstvu njegove urođene prirode (fitrah), jer čovek može istinski spoznati Boga, dok meleki to ne mogu. U priči o Miradžu, Muhamedovom uzdignuću na nebo i u Božije prisustvo, po tradiciji, njega vodi Gavrilo (Džebrail). Dolaze do granice koju on ne smije preći, a poslanik nastavlja sam dalje.
Ibn Madža kaže o melekima sledeće:
"Vjeruje se da su meleci od jednostavne supstance (stvoreni od svjetla), nadahnuti životom, govorom i razumom, a razlika između njih, džina i šejtana jest u vrsti. Znaj da su meleci čisti od žudnje i ometanja bijesa. Nikad nisu neposlušni Bogu u onom što im naredi, i rade ono što im se naredi. Hrana im je veličanje Njegove slave, piće im je objavljivanje Njegove svetosti; razgovor, zajedničko sjećanje na Boga, neka je uzvišeno Njegovo ime; njihovo zadovoljstvo jeste Njegovo obožavanje. Stvoreni su u različitim oblicima s različitim sposobnostima.
- Narodna enciklopedija, 1927. godine, Veselin Čajkanović
- Anđeo (pravoslavlje.net)