Dvanaesnik
Dvanaestopalačno crevo ili dvanaesnik (lat. Duodenum) je cevast organ digestivnog trakta koji spaja pilorični deo želuca sa početkom jejunalnog dela tankog creva. Duodenum je početni, najkraći i najširi deo tankog creva u kome se obavlja najveći deo hemijske digestije unete hrane. Latinski naziv duodenum potiče od duodenum digitorum (dvanaest palaca) što odgovara njegovoj dužini.
Duodenum ima oblik latiničnog slova C, i anatomski je podeljen na četiri dela.
Prvi deo, tzv. gornji deo (lat. pars superior) se nastavlja na pilorični deo želuca, relativno kratko se pruža lateralno, superiorno i posteriorno oko 5 cm pre pravljenja oštre krivine inferiorno (gornja fleksura), gde prelazi u drugi, nishodni deo duodenuma (lat. pars descendens). Nishodni deo duodenuma se nadalje pruža inferiorno do nivoa trećeg lumbarnog pršljena, kada pravi oštar zaokret medijalno i prelazi u donji deo duodenuma. U descendentni deo duodenuma se ulivaju egzokrini produkti jetre i pankreasa (u vidu žuči i digestivnih enzima pankresa). Glavni pankreasni kanal (lat. ductus pancreaticus) se spaja sa žučovododom (lat. ductus choledochus) gradeći ampularno proširenje (lat. ampula hepatopancreatica) koje se u duodenum otvara preko papile (lat. papilla duodeni major) koja je snabdevena sopstvenim sfinkterom koji onemogućava izlučivanje digestivnih sokova van perioda varenja. Osim ovoga, u duodenum se otvara i pomoćni pankreasni kanal (lat. ductus pancreaticus accesorius).
Duodenum se zatim nastavlja u svoj treći deo, tzv. donji deo (lat. pars inferior) koji se transverzalno pruža u levo, prelazeći u poslednji, četvrti deo duodenuma, tzv. ushodni deo (lat. pars ascendens). Ushodni deo se pruža superiorno ka donjem delu pankreasa, gde pravi lučnu krivinu - duodenojejunalnu fleksuru (lat. flexura duodenojejunalis) kojom se uliva u početni deo jejunuma. Ova fleksura je obavijena peritonealnim naborima snabdevenim mišićima.
Histološki gledano, duodenum deli sve opšte odlike sa ostatkom digestivnih cevi. Tunika mukoza ima brojne enterocite, dok se glavna histološka razlika ogleda u prisustvu Brunerovih žlezdi (lat. glandulae duodenales s. Brunerii) u tunici submukozi. Brunerove žlezde su razgranate, kockastog epitela, sa izvodnim kanalima u dnu Liberkinovih kripti. Sekret ovih žlezda je baznog karaktera i ima dvojaku ulogu: primarnu, da neutrališe kiselost sadržaja koji dospeva iz želuca, i sekundarnu, da zahvaljujući prisustvu lizozima i imunoglobulina, učestvuje u odbrani digestivnog trakta od mikroorganizama. Prisustvo sekreta Brunerovih žlezdi je od vitalnog značaja, jer enzimi pankreasa ne mogu da deluju u kiseloj sredini.
- Anatomija čoveka: za studente Farmaceutskog fakulteta, Gordana Teofilovski-Parapid, Aleksandar Maliković, autorsko izdanje, Beograd 2007. ISBN 978-86-907009-1-2
- Repetorijum histologije i embriologije, Dušan Trpinac, Mirjana Obradović, Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd 2005. ISBN 86-7117-146-9
