Hor (teatar)
Hor ili kor (grč. χορός, lat. chorus) u kontekstu antičke drame jeste homogena grupa glumaca koja obično svojom pesmom komentariše događaje i sudbine glavnih junaka.[1]
U staroj Grčkoj ples je imao važnu ulogu u javnim religijskim ceremonijama. Takve rituale izvodila bi neka družina koja bi u toj situaciji bila nazivana i horom. Do arhajskog razdoblja hor je pevao i plesao i u izvođenjima horske lirike, obično pod rukovodstvom jednog vođe. Hor je imao i značajnu ulogu u tragediji i komediji. Danas je većinski prihvaćena teorija da je atička tragedija postala od jedne vrste horske lirike koja je poznata kao ditiramb i koja se uz ples pevala u čast boga Dionisa, a da se komedija razvila iz veselih rugalica koje su pevale putujuće družine u pratnji falusa u dionisijskim procesijama.[2] Tokom celog 5. veka pne. hor je nastavio da igra važnu ulogu u čitavoj dramskoj produkciji.
Prema jednoj vesti u Herodotovoj Istoriji, Arion je prvi složio ditiramb, dao svojoj pesmi ime i podučavao hor u Korintu.[3] Suda pak donosi podatak da je Arion izumeo tragički način i prvi sastavio hor te da je za tu horsku pesmu stvorio naslov i uveo to da satiri govore u stihovima. Obe se vesti tumače tako da kazuju kako je Arion prvi za pevanje ditiramba (koji je postojao i pre njega) kao članove hora uzeo peloponeske satire, vesele Dionisove pratioce. Sa satirima kao članovima hora tako je udaren put transformaciji ditiramba u satirsku igru, što je ujedno bio korak bliže k nastanku tragedije, jer je time što su se članovi hora preodevali i prikazivali druga lica stvoren dramski element.[4]
Hor je i u tragediji i u komediji opremao i izdržavao horeg (χορηγός), čija se služba zvala horegija (χορηγία), a pripadala je među tzv. liturgije, odnosno dužnosti koje na sebe uzima bogati građanin umesto države.
.jpg)
Hor je pevao lirske delove uz pratnju frule i, kao i svi glumci, njegovi su članovi nosili maske, karakteristične za dionisijske obrede. U tragediji hor uvek nastupa kao jedan od likova koji je usko povezan za samom radnjom. Predvodnik hora, koji se naziva ἡγεμών ili κορυφαῖος (horovođa), ponekad se nakratko upušta i u razgovor s glumcima. Hor najčešće nastupa sa pozicije tradicionalnih društvenih shvatanja, što se vidi kako po arhaičnoj metrici horskih partija tako po etičkim stavovima koje obično zastupa, a često i po sentencioznosti svojih misli.
Kod Eshila hor je imao dvanaest članova, tj. horeuta (χορευταί), a Sofokle je taj broj povisio na petnaest, i taj se broj više nije menjao. Hor od petnaest horeuta mogao se postaviti u tri povorke (στοῖχος), u svakoj po pet članova, dakle u pet vrsta (ζυγόν). Hor je ulazio na orhestru, pevajući ulaznu pesmu (ἡ πάροδος), obično iz grada, tj. publici s desne strane, poređan bilo u tri povorke bilo u pet vrsta. Na čelu srednje povorke ili vrste stajao je horovođa, čiju je ulogu na pozornici ponekada preuzimao sam autor drame. Ulaznoj pesmi odgovarala je na kraju izlazna pesma (ἡ ἔξοδος). Pred horom je uvek išao frulaš. U parodi i eksodi redovno je upotrebljavan anapestički metar, koji naročito dobro ide uz koračanje.[5] U tzv. stajaćim pesmama (στάσιμον), koje su pevane između dijaloških delova (epizodija), nisu se koristili anapesti i troheji.[6]
Kod Eshila hor učestvuje u samoj dramskoj radnji i često motiviše postupke glavnih junaka, osim što ih tumači i komentariše, kao kod Sofokla. S druge strane, Euripidov hor ima sve manju ulogu u samoj radnji i uglavnom služi samo za lirske delove.
U staroj atičkoj komediji hor se sastojao od 24 člana i imao je veliki značaj. Ne samo da je komad često dobijao ime upravo po onome što je hor prikazivao, npr. Aharnjani, Žabe, Ose, nego je i ulazak hora na orhestru predstavljao jedan od vrhunaca drame. U komediji je hor, pored parode i eksode, pevao i parabazu, koja je obično dolazila nakon agona. Za komički hor je bilo karakteristično i to što je, makar u delu parabaze, razbijao scensku iluziju i obraćao se direktno publici u ime autora komada.
Već od Aristofanovih komedija Eklesijazuse i Pluto uloga hora se značajno smanjuje, da bi u srednjoj i novoj atičkoj komediji (4–3. vek pne.) hor izgubio svaku organsku vezu s dramskom radnjom; pesma hora – koja više nije bila uključena ni u tekst drame – postala je samo prigodno sredstvo za razdvajanje dva čina komedije.
Ni rimske adaptacije grčke tragedije ni palijate Plauta i Terencija nisu uključivale hor.
Nakon grčke antike hor se retko javlja u drami. Grupni nastup s pesmom i plesom pojavljuje se uglavnom u drugim oblicima, npr. operi i mjuziklu. Bilo je pokušaja da se neka vrsta hora obnovi, uglavnom u vidu jednog glumca-komentatora, npr. kao glumac koji govori prilog u elizabetanskoj drami (16–17. vek) ili kao tzv. "poverilac" u francuskoj klasicističkoj tragediji (sredina 17. veka). U 20. veku obnova hora vezana je ili za poetsku dramu T. S. Eliota, za epsko pozorište Bertolta Brechta ili za drame s antičkim sižeima Eugenea O'Neilla ili Jeana Anouilha.[7]
- ↑ Patrice Pavis, Dictionary of the Theatre: Terms, Concepts, and Analysis, trans. Christine Shantz, 1998, str. 53.
- ↑ M. C. Howatson, The Oxford Companion to Classical Literature, 1997, str. 126. No o postanku antičke komedije postoje i drugačije teorije.
- ↑ Herodot, Istorija, I, 23.
- ↑ Milivoj Sironić, Damir Salopek, "Grčka književnost", u: Povijest svjetske književnosti, knjiga 2, 1977, str. 86.
- ↑ Miloš N. Đurić, Istorija helenske književnosti, 1990, str, 258.
- ↑ Aristotel, Poetika, XII, 1452b 23.
- ↑ Dragoljub Živković (ur.), Rečnik književnih termina, 1991, s.v. "Hor".