Kolubara
Za ostala značenja, vidi Kolubara (razvrstavanje).
| Kolubara | |
|---|---|
 | |
| Lokacija | |
| Države |  Srbija |
| Gradovi | Valjevo |
| Hidrografija | |
| Izvor | spajanjem Obnice i Jablanice kod Valjeva |
| Ušće | u Savu kod Obrenovca |
| Dužina | 123 km |
| Pritoke | Gradac, Ljig |
| Hidrologija | |
| Protok – srednji | 31 m³/s |
Kolubara je reka u zapadnoj Srbiji, desna pritoka Save, duga oko 123 km. Nastaje od Obnice i Jablanice u Valjevu. Sa leve strane pritoke su: Rabas, Kladnica i Tamnava, sa desne: Gradac, Banja, Lepenica, Ribnica, Toplica, Ljig, Peštan, Turija i Beljanica. Uliva se u Savu kod Obrenovca. Slivu Kolubare iznosi oko 3.600 kvadratnih kilometara i u njemu se nalaze bogata nalazišta lignita. Dolinom Kolubare prolaze železnička pruga. Protok je 31 m3/s.
Ime reke vodi od različitog porekla, odnosno, postoje razne priče o njenom imenu. Jedna od njih se odnosi na ime Kuluk-bara (po močvarama sela), pa zato Kolubara.[1]
Kolubara je poslednja veća pritoka Save, u koju utiče 27 km uzvodno od Beograda.
Ona postaje od dveju manjih reka-desne sastavnice, Jablanice (duga 21,5 km) i leve sastavnice Obnice (duga 40 km) koje se stiču ispred Valjeva na 193 m nadmorske visine. Doline Jablanice i Obnice su uske i duboke do 200 m. Sušica, desna pritoka Jablanice, usekla je u Lelićkom krasu kanjonsku dolinu duboku 300 m i dugačku 7,5 km. Kod Valjeva dolina Kolubare se naglo širi u Valjevsku kotlinu. U njoj reka laktasto skreće iz pravca jug-sever u pravac zapad-istok. Rečno korito je široko i izvijugano i, zbog bijučarskih odlika sastavnica i pritoka, kotlina je ranije,pre regulacije Kolubare, bila često plavljena. Prva veća pritoka Kolubare je Gradac, koji joj pritiče sa desne strane. Dugačak je 17,8 km. Njegova dolina, sa 22,7 km dugačkim kanjonom strmih i golih krečnjačkih strana, visokih do 200 m, najlepša je u celom slivu Kolubare. U neposrednoj blizini ušća, na levoj obali, nalazi se manastir Ćelije. Prema jednom predanju, on je zadužbina kralja Dragutina, a prema drugom, podignut je krajem 14 ili početkom 15. veka, u vreme despota Stefana Lazarevića. Sada u njemu postoji ikonopisačka škola.
Nizvodno od Valjevske kotline dolina Kolubare se sužava na 120–150 m u kratkoj sutesci kod Slovca, usečenoj između brda Jerininog grada i Oštrikovca. Nadalje,dolina je široka,sa prostranom aluvijalnom ravni,koja se kod Lisopolja širi do 3 km.Sa desne strane Kolubari pritiču Ljig (29 km) i Peštan sa Turijom (28 km), a sa leve Tamnava sa Ubom (89,8 km).U slivu Tamnave nalaze se bogata ležišta lignita, koji se eksploatiše u nekoliko rudnika, a troši uglavnom u TE Nikola Tesla kod Obrenovca.
Od sastavaka Jablanice i Obnice pa do ušća u Savu u blizini Obrenovca, Kolubara je dugačka 86,5 km (sa Obnicom 126,5 km),ali je prosečna nadmorska visina njenog sliva mala-samo 206 m. To ukazuje da u slivu Kolubare preovlađuje nizija,dok su pobrđe,niske (do 1000 m)i srednje visoke planine (do 1.500 m)samo u izvorišnom delu sliva i njene najveće pritoke Ljiga.
Kolubara je kod Lajkovca široka 30, a duboka 0,5-3 metra; kod Obrenovca je široka 45 i duboka 1-2 metra,pa pri višim vodostajima na Savi mali brodovi ulaze u Kolubaru i plove po njoj do Obrenovačkog mosta,3 km od ušća.Bitnu odliku njenog vodnog režima predstavljaju nagla i velika kolebanja bodostaja i proticaja,što otežava rešenje glavnih vodoprivrednih problema u slivu; vodosnadbevanje naselja i industrije, zaštitu od poplava,kao izaštitu od erozije i bujica.Kolubara pripada rekama sa kišno-snežnim režimom.
Pri naglom otapanju snežnog pokrivača i obilnijim prolećnim padavinama nastaju velike poplave u aluvijalnim ravnima Kolubare i njenih velikih pritoka. Ljig se izliva i širina izlivene vode dostiže kod sela Moravaca 650-1 380, kod Liplja 1 050, i na ušću u Kolubaru oko 500 metara. Pri najvećim poplavama pod vodom se nađe oko 1 800 hektara obradivih površina u dolini Ljiga, oko 920 hektara u gornjokolubarskom basenu (uzvodno od Slovačkog suženja),do 660 hektara u dolini Kladnice i 1 300 hektara u dolini Uba,a do 2 070 hektara u plitkoj dolini Tamnave. Da bi se smanjile posledice katastrofalnih poplava u dolini Kolubare, a manje i potpuno sprečile, obavljeni su veliki hidromelioracioni radovi nizvodno od ušća Ljiga. Radi ubrzavanja oticanja vode u Savu,spojeno je krivudavo korito Kolubare sa znatno manje krivudavim koritom Peštana kod sela Cvetovca (nedaleko od sela Velikih Crljena), pa ona od 1965.godine otiče koritom svoje pritoke.Time su nastale mnoge promene.Peštan i Turija,čija su ušća bila nizvodnije od ušća Tamnave,utiču sad u Kolubaru 19,odnosno 12 km uzvodnije,pa su za toliko kraći njihovi tokovi.Istovremeno,Tamnava je postala duža za 1,5 km,jer do novog ušća teče starim koritom Kolubare.Oko reke podignuti su nasipi za zaštitu zemljišta od poplava,kada je Kolubara dostizala šerinu kod Đelija 1 500-2 300 m,a kod Šopića od 2 100-3 300 m-to je bilo pravo privremeno jezero dužine 6,7 km.
U slivu Kolubare prosečna gustina rečne mreže je mala i iznosi 410 m/km². Najgušću rečnu mrežu ima sliv Klaničke reke-750 m/km²,dok je u slivu Peštana samo 200 m/km². Njena veličina zavisi u prvom redu od litološkog sastava,reljefa i padavina,koji u slivu Kolubare nisu baš povoljni za obrazovanje vodotoka.Veliki broj vodotoka su aktivne bujice i, prema nekim procenama, ima ih preko 700.Intenzivnom erozijom naročito su ugroženi gornji delovi slivova Tamnave,Uba i Ljiga.
- ↑ Jovanka Božić: Valjevska sela, Grafičar, Valjevo 2010 ISBN 987-86-80613-14-7 Uneseni ISBN nije važeći. (187 str.)
- Mala enciklopedija Prosveta, Treće izdanje (1985); Beograd: „Prosveta“; ISBN 86-07-00001-2
- Jovan Đ. Marković (1990): Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije Sarajevo: „Svjetlost“; ISBN 86-01-02651-6
- Članak u pdf-u o Kolubari Arhivirano 2012-08-13 na Wayback Machine-u (sh)
