Sahat-kula

Sahat-kula (takođe sat-kula) je arhitektonska karakteristika evropskih gradova koji su bili pod vlašću ili uticajem Osmanskog carstva. Sahat-kule su građene isključivo u evropskom dijelu Osmanskog carstva, i to naročito u Bosni i Hercegovini. Sahat-kula predstavlja osmanlijsku varijaciju zapadnoevropskog oblika gradskog zvonika. Sahat-kule su građene uglavnom sa velikim satom na jednom ili više lica (obično na sve četri), kako bi veći broj stanovnika mogao čitati vrijeme. Sahat je arhaični oblik riječi sat. Prvi javni sat u Osmanskom carstvu “prokucao je” u Skoplju, između 1566. i 1572. godine, a donesen je iz zauzetog Sigeta

Opis

Pravljene su na isti način, samo se razlikuju po dimenzijama i po položaju mjesta gdje su građene, najčešće u centru naselja, uporedo sa urbanim razvojem dotičnog mjesta, obično u blizini džamija, a ima ih i unutar zidova nekih tvrđava. To su visoke građevine četvorne osnovice, dimenzija od 3,07 do 4 m. Visine su različite, a kreću se od 10 do 28 m. Najniža je u Gornjem Vakufu, a najviša u Sarajevu. Debljina zidova je od 65 cm do 1 metra. Sahat-kula u Jajcu razlikuje se od svih drugih u Bosni i Hercegovini. To i nije objekat ove vrste, nego obična kapi-kula jajačke tvrđave, u kojoj je poslije njene izgradnje postavljen uređaj za mjerenje vremena.^[1]

Zidane su najčešće kamenom i pokrivene šatorastim krovom. Ispod krova, obično se nalazi vijenac, a ispod njega četiri otvora okrenuta na sve četiri strane, gdje se nalazi sat sa napravom za otkucavanje vremena. Satovi su spojeni sa zvonom. Osim ta četiri, na sahat-kulama se javljaju i otvori u vidu puškarnica, koji su raspoređeni od podnožja pa do vrha. Ovi otvori imaju zadatak da male količine svjetlosti uvedu u unutrašnjost objekta i osvijetle strmo drveno stubište kojim se dolazi do satnoga mehanizma. Stubišta su bila postavljena uz zidove i imala su na uglovima podeste – odmorišta.^[2]

Sahat-kule u Bosni i Hercegovini

Sahat-kule u Bosni i Hercegovini su uglavnom napravljene za vrijeme vladavine Osmanlija, a pravljene su zbog potreba obavljanja muslimanskih vjerskih obreda, pet dnevnih namaza, pa su na kule postavljeni javni satovi. Uglavnom su pravljene nedaleko od džamija i često su bile dio većeg urbanog kompleksa koji je pored džamije takođe često imao i mauzoleje, hamame, šadervane i zanatske radnje. Sahat-kula je predstavljala značajan arhitektonski objekat u klasičnoj osmanlijskoj organizaciji grada na prostorima Bosne i Hercegovine koji je označavao središte ekonomsko razvijene urbane sredine. U periodu osmanlijske uprave u Bosni i Hercegovini izgrađena je 21 sahat-kula: