Treplje

Treplje (cilije) su tanki, cilindrični, prstoliki izvrati ćelijske membrane koji polaze sa površine eukariotske ćelije kako jednoćelijskih tako i višećelijskih organizama. Građene su po sličnom organizacionom planu kao bičevi, od kojih se razlikuju po veličini (dužina treplje je 2-10 μm, dok je bič veličine 100-200 μm). Pomoću njih se kreću jednoćelijski (trepljari među protozoama) i višećelijski organizmi, kao npr. mekušci, prstenasti crvi itd.

Kod čoveka ih, sadrže:

ćelije trepljastog epitela respiratornog sistema
ćelije epitela ženskog reprodutivnog sistema
epiteli koji oblažu moždane komore i kanale
vestibularni aparat
receptorne (senzitivne) ćelije;
žlezdane ćelije sa izmenjenim lučenjem

Obavijene su membranom koja se produžava u ćelijsku membranu. Ispod membrane je amorfni matriks u kome se nalaze mikrotubule po tačno određenom rasporedu:

na periferiji je 9 parova mikrotubula (9 + 2), koje formiraju cilindar;
u centru je par mikrotubula (1+1).

Par centralnih mikrotubula daje trepljama bilateralnu simetriju u čemu se razlikuju od centriola koje su bez tog para i radijalno simetrične. Postoje cilije bez centralnog para tubula i one su nepokretne. Pripadaju izmenjenim trepljama koje imaju sezitivnu funkciju, kao što su to treplje koje održavaju ravnotežu u ćelijama srednjeg uha.

Struktura

Na ciliji se razlikuju četiri podregiona:

bazalno telašce (kinetozom), smešteno u vršnoj citoplazmi, odnosno centriola iz koje izrasta cilija.
prelazni (vratni ili ogrličasti region) deo;
aksonema
završni region.

Bazalno telašce je po građi analogno centrioli jer ima oblik cilindra čiji zid gradi je 9 tripleta mikrotubula (formula njegove organizacije je 9h3). Svaki mikrotubularni triplet obuhvata unutrašnju (A), središnju (B) i spoljašnju mikrotubulu (C). Susedni tripleti tubula su međusobno povezani mostovima. Tokom ciliogeneze polimerizacijom tubulina iz tripleta bazalnog telašca izrastaju dubleti aksoneme.

Prelazni region obuhvata 9 parova mikrotubula koji su formirani od mikrotubula A i B. Svaki par je sa susednim povezan preko mostova.

Aksonema predstavlja srž treplje i izgrađena je od mikrotubula i proteina.

Završni region čini amorfna zona u koju ulaze mikrotubule A perifernih parova kao i centralni par mikrotubula. Slobodni krajevi mikrotubula B su izvan ove zone.

Aksonema

Građena je od mikrotubula i proteina po formuli 9+2 što znači da se pored 9 parova (dubleta) mikrotubula međusobno povezanih mostovima koji grade periferiju, u centru nalazi još jedan mikrotubularni par.

Centralno postavljeni dublet izgrađen je od kompletnih mikrotubula izgrađenih od 13 protofilamenata. Devet perifernih parova grade dve vrste mikrotubula:

mikrotubule A koje su kompletne, kao i one u centralnim dubletima i
mikrotubule B koje su fuzionisane i sastoje se od 10 protofilamenata.

Svaka mikrotubula A vezana je za:

centralni dublet radijalnim ručicama i
mikrotubulu B susednog para dineinskim ručicama i neksinskim mostom.

Literatura:

Grozdanović-Radovanović, Jelena: Citologija, ZUNS, Beograd, 2000
Diklić, Vukosava, Kosanović, Marija, Dukić, Smiljka, Nikoliš, Jovanka: Biologija sa humanom genetikom, Grafopan, Beograd, 2001
Pantić, R, V: Biologija ćelije, Univerzitet u Beogradu, beograd, 1997
Petrović, N, Đorđe: Osnovi enzimologije, ZUNS, Beograd, 1998
Šerban, M, Nada: Ćelija - strukture i oblici, ZUNS, Beograd, 2001