Itrij
Ítrij je kemični element, ki ima v periodnem sistemu simbol Y (latinsko Yttrium) in atomsko število 39. Ta srebrno siva prehodna kovina je pogosta v redkozemeljskih mineralih in dve od njenih sestavin se uporabljata kot luminofor za rdečo barvo pri izdelavi barvnih televizorjev.
Itrij | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Izgovarjava | IPA: [iːtɾi] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Videz | srebrno bel | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Standardna atomska teža Ar, std(Y) | 88,90584(1)[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Itrij v periodnem sistemu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vrstno število (Z) | 39 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Skupina | skupina 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Perioda | perioda 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Blok | blok d | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Razporeditev elektronov | [Kr] 4d1 5s2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Razporeditev elektronov po lupini | 2, 8, 18, 9, 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fizikalne lastnosti | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Faza snovi pri STP | trdnina | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tališče | 1526 °C | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vrelišče | 2930 °C | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gostota (blizu s.t.) | 4,472 g/cm3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
v tekočem stanju (pri TT) | 4,24 g/cm3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Talilna toplota | 11,42 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Izparilna toplota | 363 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Toplotna kapaciteta | 26,53 J/(mol·K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Parni tlak
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lastnosti atoma | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Oksidacijska stanja | 0,[2] +1, +2, +3 (šibko bazični oksid) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektronegativnost | Paulingova lestvica: 1,22 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ionizacijske energije |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Atomski polmer | empirično: 180 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kovalentni polmer | 190±7 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Spektralne črte itrija | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Druge lastnosti | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pojavljanje v naravi | prvobitno | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kristalna struktura | heksagonalna gosto zložena (hgz) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hitrost zvoka tanka palica | 3300 m/s (pri 20 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperaturni raztezek | α, poly: 10,6 µm/(m⋅K) (pri s.t.) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Toplotna prevodnost | 17,2 W/(m⋅K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Električna upornost | α, poly: 596 nΩ⋅m (pri s.t.) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Magnetna ureditev | paramagnetik[3] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Magnetna susceptibilnost | +2,15·10−6 cm3/mol (2928 K)[4] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Youngov modul | 63,5 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Strižni modul | 25,6 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Stisljivostni modul | 41,2 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Poissonovo razmerje | 0,243 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Trdota po Brinellu | 200–589 MPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Številka CAS | 7440-65-5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zgodovina | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Poimenovanje | po mestu Ytterby (Švedska) in njegovem mineralu iterbit (gadolinit) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Odkritje | Johan Gadolin (1794) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Prva izolacija | Friedrich Wöhler (1838) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Najpomembnejši izotopi itrija | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sklici
uredi- ↑ Meija, Juris; in sod. (2016). »Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)«. Pure and Applied Chemistry. 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
- ↑ Yttrium and all lanthanides except Ce and Pm have been observed in the oxidation state 0 in bis(1,3,5-tri-t-butylbenzene) complexes, see Cloke, F. Geoffrey N. (1993). »Zero Oxidation State Compounds of Scandium, Yttrium, and the Lanthanides«. Chem. Soc. Rev. 22: 17–24. doi:10.1039/CS9932200017. and Arnold, Polly L.; Petrukhina, Marina A.; Bochenkov, Vladimir E.; Shabatina, Tatyana I.; Zagorskii, Vyacheslav V.; Cloke (15. december 2003). »Arene complexation of Sm, Eu, Tm and Yb atoms: a variable temperature spectroscopic investigation«. Journal of Organometallic Chemistry. 688 (1–2): 49–55. doi:10.1016/j.jorganchem.2003.08.028.
- ↑ Lide, D. R., ur. (2005). »Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds«. CRC Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (86th izd.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
- ↑ Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. str. E110. ISBN 0-8493-0464-4.