Timarliu
Timarliu (tur. tımarlı, shq. "timar-mbajtës"), në Jug edhe timarjót,[1] ishte emërtimi që u jepej kalorësve spahij në ushtrinë osmane. Në këmbim të shërbimit, çdo timarli merrte një parcelë të ardhurash të quajtur timari, një çiflig, që zakonisht ishin pjesë tokash bujqësore të pushtuara rishtazi nëpër fshatra.[2] Më rrallë, sulltani mund t'i jepte një punonjësi administrate apo një anëtari të familjes sulltanore një timar.[3] Edhe timarlinjtë joushtarakë ishin të detyruar t'i mundësonin ushtrisë sulltanore ushtarë dhe nozullime.[4]
Hyrje
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Timarlinjtë përbënin shtyllën e kalorësisë dhe ushtrisë osmane. Ata ishin të detyruar të luftonin si kalorës për ushtrinë kur u vinte thirrja. Timarlinjtë duhet të shkonin në ushtri në kohë lufte dhe të përkujdeseshin për timarin në kohë paqeje. Në luftë, timarlinjtë duhet të sillnin pajisjet e veta dhe, për më tepër, edhe një numër të pasuesve të tyre, xhebelët (cebelu). Timarlinjve u jepej një çiflig me detyrimin që të shkonin në luftë kaluar dhe të jepnin ushtarë ose marinarë në përkim me të ardhurat e çifligut. Timarliu detyrohej me shërbim personal me shpatën e tij në kohë lufte, dhe për një shifër monetare të caktuar detyrohej me një numër të caktuar ushtarësh si zëvendësim për të. Xhebelët qenë të lidhur me jetë me pronën e timarliut dhe duhet të ruanin tokën. Kur timarliu nuk i bindej urdhërit për thirrje, i hiqej timari për një ose dy vjet.[5] Numri i timarlinjve në ushtrinë sulltanore luhaste mes 50,000 dhe 90,000 burrave.[6]
Timarlinjtë organizoheshin nga sanxhakbejlerët që qeverisnin një grup timaresh. Sanxhakbejlerët ishin nën urdhërat e bejlerbeut dhe të vetë sulltanit. Ky rendim gjysmë-feudal i jepte mundësinë osmanëve që të organizonin shpejt ushtri të mëdha, duke ndërtuar kësodore një ushtri perandorake prej një ekonomie mesjetare.[7] Ky sistem i përdorimit të të ardhurave bujqësore për të paguar trupat qe ndikuar prej një praktike të ngjashme bizantine dhe të shteteve të tjera të Lindjes para Perandorisë Osmane.
Gjatë paqes, timarlinjtë duhet të administronin tokat që u ishin dhënë. Po timarlinjtë nuk e kishin të tyren tokën që u ishte dhënë. Të gjitha tokat bujqësore në Perandori konsideroheshin si pronë shtetërore (ose miri), dhe mund të jepeshin si timare. Timarlinjtë mund të hiqeshin dhe të transferoheshin, kur sulltanët e çmonin të nevojshme. Megjithatë, timarlinjtë duhej të mblidhnin taksat dhe të qeverisnin fshatarësinë. Kanunnameja e çdo sanxhaku radhitte sasinë e caktuar të tatimeve dhe shërbimeve që timarli mund të mbledhë.[8] Qeveria qendrore zbatuar këto ligje me rigorozitet, dhe spahiu mund të humbte timarin për shkeljen e rregulloreve. Timarliu merrte masa për të mbajtur fshatarët në tokën e tyre dhe u detyrohej edhe njëfarë pune nga ana e fshatarëve, si ndërtimi i një hangari.[9] Shuma maksimale e të ardhurave nga një timar ishte 9,999 akçe në vit, por shumica e timarlinjve as nuk i afroheshin. Më 1530s, 40 % e timarlinjve merrnin më pak se 3,000 akçe të ardhura.[10] Punonjësit e rangjeve më të larta mund të merrnin një ziamet (deri në 100,000 akçe) ose një has (mbi 100.000 akçe), në varësi të rëndësisë. Numri i meshkujve dhe pajisjeve që duhet të mundësonte një timarli, varej nga madhësia e trojeve që i ishin dhënë. Kur të ardhurat vjetore ishin mbi 4.000 akçe spahiu duhej të shoqërohej nga një ushtar në një mburojë zgare, për të ardhurat mbi 15.000 akçe nga një ushtar shtesë për çdo shtesë 3.000 akçe. Mbi një cak të caktuar të hyrash, timarliu mund ta pajiste kalin e tij me armatim shumë të hollë çeliku. Çadra për qëllime të ndryshme, p.sh., për thesarin, kuzhinën, samarxhinjtë, etj. duhet të mundësoheshin. Kjo siguronte që të gjitha mjetet dhe trupat për fushata të ishin përcaktuar paraprakisht dhe komandantët osmanë të dinin numrin e saktë të forcave të tyre për mobilizimin.[11]
Kur Osmanët pushtuan territore të reja, ajo ishte praktikë e zakonshme për të dhënë timarët të aristokracisë lokale të pushtuar tokat.[12] Osmanët bashkë-zgjedhur lokale fisnikërinë dhe për të lehtësuar barrën e pushtimit. Grupin e parë e timarët në Ballkan kishte një bazë të fortë të Krishterë shumicën (60 për qind në Serbi, dhe 82 për qind në Bosnjë në 1467-69), por Krishterë sipahis gradualisht u zhduk për shkak të disposesion apo të konvertimit në Islam.
Të qenët timarli mund të trashëgohej, por çifligjet nuk trashëgoheshin për të pamundësuar krijimin e një fisnikërie me truall të qëndrueshëm. Timaret nuk qenë të trashëgueshme deri kur u miratua një dekret më 1585. Ata që synonin për të qenë timarli qenë tejet kompetitiv dhe caku për të hyrë qe i lartë. Spahinjtë po ashtu ishin tejet kompetitiv për të mbizotëruar ushtrinë osmane krahas trupës së Jeniçerëve.
References
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Dizdari, Tahir (2005). "Timarlí-u" në Fjalorin e Orientalizmave në Gjuhën Shqipe. Tiranë: Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam. fq. 1036.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Inalcik 1978, f. 107.
- ^ Faroqhi, Fleet 2012, f. 229.
- ^ Mark C. Bartusis (3 janar 2013). Land and Privilege in Byzantium: The Institution of Pronoia. Cambridge University Press. fq. 581–. ISBN 978-1-139-85146-6.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936. BRILL. 1993. fq. 772–. ISBN 90-04-09796-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Faroqhi, Fleet 2012, f. 295.
- ^ Inalcik 2003, f. 107.
- ^ Inalcik 2003, f. 112.
- ^ Doulgas 1987.
- ^ Faroqhi, Fleet 2012, f. 290.
- ^ André Clot (13 shkurt 2012). Suleiman the Magnificent. Saqi. fq. 43–. ISBN 978-0-86356-803-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Inalcik 2003, f. 119.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Douglas, Harry (1987). "The Ottoman 'timar' system and its transformation, 1563-1656". ProQuest Dissertations Publishing. Indiana University.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - The Cambridge History of Turkey Volume 2: the Ottoman Empire as a World Power 1453-1603 (edited by Suraiya N.Faroqhi,Kate Fleet). Cambridge University Press. 2012.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - İnalcık, Halil, red. (1978). The Ottoman Empire : Conquest, Organization and Economy. Cambridge University Press.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - İnalcık, Halil; Donald Quataert, red. (1994). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. Cambridge University Press. ISBN 0-521-57456-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) Two volumes.