Wulai

Wulai（烏來區）

Wulai（烏來區）a sakuwan ku New Taipei City. kumud nu kalesakan, 333.51 km². （kalesakan nu linpanti 299.28 km², kalesakan nu pawliwti 19.98 km²）, u kasabinawlan, 5,931 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 1,793 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 2,793 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 47%(Tayal) ku kasabinawlan. u tademaw ilabu nu siyang u paylang ku alumanay.

nikasakuwakuwan

Wulai mala 5 a cuwen atu 4 ku niyazu’. kina 4 a niyazu’sa, Tampya（忠治/桶壁部落）, Ulay（烏來部落）, Lahaw（信賢部落）, Tranan（福山部落）.

烏來區（泰雅族語：Ulay），是中華民國新北市的一個市轄區，境內多山，是新北市面積最大、人口密度最低的行政區，也是新北市最南境的行政區。

Wu-lay a niyadu’,u Sin-pey-se’ a cacayay nu tukay a nikuwanan, yadah ku buyu’ i labu, u satabakiay a hebal, u sasabaay nu macelcelay nu sin-cen-ciw (行政區) i Sin-pei-se, u sakatimulan nu sin-cen-cu i Sin-pa-se’.[1]

unsing (溫泉)

烏來區觀光旅遊以溫泉及山櫻花著稱。

u aidangan nu U-lay hananay sa, sakatineng nu tau sa, u nipalumaan nu Sakula a bulu atu ungsing hananay.

烏來出名的原因自然少不了溫泉。由於溫泉的發現，使當地旅遊業蓬勃發展，在街上隨處可見溫泉飯店或是提供泡湯服務的商家，甚至連部分山產店也順便做起了這個生意。

u kasasingangan nina Wulai hananay sa sipakay i lahaday a unsing kaidaw, namapaadih nu hekalay kinaunsing sa, kalabangbangan nu sakay miidangay kasasilacul, i dadan nu unsing sa madih tu ku liwkangay a nipaayaw tu labang sapaini tu lalilucan a piedap, pasuya pacakayay tu aadupanay a patiyamay milihida tu misiwkay tu lalilucan tu unsing a misiwbay.[2]

sakula (櫻花)

春天季節來烏來，櫻花便接二連三地在「烏來風景特定區」內含苞待放，大約從每年2月開始，以紅色和淡紅色的緋寒櫻揭開烏來溫泉櫻花季的序幕，搭配其它品種櫻花，綻放滿山滿谷，像是吉野櫻、八重櫻、霧社櫻和富士櫻等等，形成烏來鄉春季絕佳的美景，讓2月到3月的烏來充滿生機。

kataynian nu adingsingan a puu’ i Wu-lay sa, kakilukilul satu ku mamabitelak nu sakula a balu nu “Wu-lay picidekan a aidangan”. hakay i paymihcaan tusaay a bulad malingatu, masa nu sumanahay atu tamilaway a kasumanah nu balu nu sakula pipaadih tu nu Wu-layay a ungsing sapuu’an a pazizaw, kapulungan tu nu masadumaay a langaw nu sakula, i buyu’buyu’an kahaminan maadih i dihep sikalecad nu ya Ci-ye hananay a sakula, Pa-cung hananay a sakula, U-se hananay a sakula, Hu-se hananay a sakula, kasadit nu Wu-layay a kenis i sadingsingan a nikabangcal, masulul tu sikatukuh ku tusaay atu tuluay a bulad kalabangbangan nu sikaudip.[3]

U-lay a cascas (烏來瀑布)

烏來瀑布日治時期曾被列入台灣八景之一，是北台灣最具規模、落差最大瀑布。

u U-lay a cascas, namaka Dipun tu nupisilsilan nu Taywan tu waluay a aaidangan, u namaka amis nu Taywan a sakakapahay, u sakatabakiay nu cacascasan.

搭乘烏來纜車，可以眺望烏來瀑布源頭，瀑布全貌一覽無遺，非常漂亮。

mikacaw tu sakatayda i U-lay a liwlung, taneng miadih tu U-lay nu cascas a tatapangan nu nemnem, mamin maadih ku wayway nu cascas, bangcal sa adihan.

下雨過後瀑布水量水激增，晴天時水流會小很多，兩種不同風情，都值得一看。

nadikudan nama udad macunus ku nanum nu cascas, kapah satu ku demiad adidi’ ku misilsilay nu nanum, nina tusaay a pala caay namin kalecad ku bangcal.[4]

著名的烏來瀑布，瀑高約80公尺，如白練凌空，聲勢浩大。

瀑布對面山麓的山地文化村為原住民民俗文物館改建而成，介紹泰雅族原住民文化及風俗習慣，並展示昔日原住民文物，原住民歌舞表演更是文化村內的重頭戲。

賞遊烏來，彷如進入世外桃源、人間仙境，是觀光休閒的最佳去處。

cascas nu U-Lay singanganay, waluay a bataan a depah kya talakaw nya cascas. mahiza u mapuypuyay kya sanglacay a dawa, adihan hatiza sa katatabaki nya suni.

u kitidaan a sakaudip nu buyu’buyu’an (山地文化村) misuayaw tu cascas, kina kitidaan (山地文化村) naw u papadengan tu tuud nu binacadan (原住民民俗文物館). u kitidaan a sakaudip nu buyu’buyu’an (山地文化村) misiwkay tu lalangawan atu wayway nu Tayyan, paadih tu nu sumamaday a tuud nu Tayyan. idaw ku sakanamuhan amiadih ku palaw atu dadiw nu binacadan.

tayni midang i U-Lay mahiza tu itizaay kita i kakalayan (人間仙境). anu maydih midang katayni itini sabancalay a kitidaan.[5]

miungbangay a kazizeng (烏來台車)

觀光台車亦為烏來的特色之一，原用以運輸林木為主，現為遊客登山遊覽之交通工具。

ina U-Lay aadihan ku u kakacawan kina silamalay. ina silamalay sa na sapitubin tu kilang, ayda hantu sapitubin tu labang tayza midang.[6]

烏來台車初期僅為輸運木材，因烏來瀑布觀光發展遊客需求，於52年正式開辦客運。

naayaway a mitengtengaay tu kilang i U-lay, ya U-lay hawsa u pidangan idaw ku cascas u sapalahat nu tayniay a piidang . i 52 a mihca malingatu tu mitupin tu labang.

烏來台車以人力推送遊客，為因應日漸成長之遊客量，乃於63年實施機動化，以柴油引擎推動台車，再於76年排除萬難在瀑布站開鑿隧道取代原來的轉盤迴轉，沿用迄今。

uyni a miungbangay a kazizeng sa, u tedemaw ku micuzuhay tu miidangay tayza i aidangan, nika, katuud katuud ku tayniay midang, kyu i 63 a mihcaan sa malingatu mikikayay tu ku kazizeng, u cay-yu ku sapaculil.[7]

kasumamadan a zazan (烏來老街)

進行商業活動的烏來老街的店家招牌採用統一風格，使風貌盡可能一致。

mikawaw tu sapisiwbay a kawaw tu nu U-Lay kasumamadan a zazan a patiyamay, u paya’ palecad han ku wayway, kya kina wayway mataneng tu kalecalecad.[8]

Wu-lay a Ney-tung u sakapahay a idangan nu kilakilangan (烏來優級內洞森林遊樂區)

30分鐘賞山谷飛瀑，溪畔森林步道健走好忘憂~烏來五星級森林瀑布步道「內洞森林遊樂區」，這條內洞森林賞瀑步道全程來回大約一小時，終點是內洞瀑布，氣溫非常涼爽，而且大部份步道都整修的平坦好走。

tulu a bataan saculil ku piazih tu cascas a diheb, lilis nu sauwac saculil i kilakilangan muculil salihalay sa, Wu-lay sakapahay saculilay a kilakilangan a cascas “Ney-tung kilakilangan a idangan”, tayza i kilakilangan a Ney-tung, uyni a zazan pakala tu cacay a tadukian ku pananukas, katukuhan u Ney-tung a cascas, banihiw ku bali, satu u nisakapahan nisazayay kapah tu culilan.[9]

yincuming (原住民)

烏來也是台灣分布最北的原住民山地區，居民以泰雅族為主，「烏來」此一地名即源自於泰雅語中的「Ulay」，意為水很燙要小心「Kiluh-ulay」。烏來區泰雅族原住民在清治及日治時期，曾被稱做「屈尺番」。

i saamisay a kenis nu siyicuminay a kakuwanan, u Tayal a tademaw ku katuuday i tiza mueneng. “U-lay” sa, u ungsing ku kamu nu Tayal hananay, u akuti’ay a nanum ku imi, a pihaymawi tu “Kiluh-ulay”. u “cyu-ce-hwan” ku ngangan nu kaCing-cawan atu kaDipunan.[10]

相傳大約兩百多年前，泰雅族賽考列克群的一個支系，從南投深山賓沙布干 Pinsebukan（今南投縣仁愛鄉瑞岩部落發祥村）出發，往北遷徙，至大嵙崁溪（今大漢溪）右岸的宜亨Ihen（今桃園市復興區三光村的爺亨部落）及志繼Sikkel做短暫的駐足。

i sumamadan nu tusaay a lasubu a mihcan sa, i daw ku nu Tayalay a tademaw u “Squliq” hananay sa, namaka i lalabu nu Pinsabukan a kilakilangan (u Fa-syang a niyazu’, Zen-ay-syang, Fu-sing-cu, Taw-yen-syen ayda) tayda i amis mabulaw, makatukuh tu i Ta-ke-kan-si a sauwac (大嵙崁溪, u Ta-han-si a sauwac [大漢溪] ayda), i kawananay a lilis u “Ihen” hananay (u ye-hen a niyazu’ nu san-kwang-cun, Fu-sing-cu, Taw-yen-syen ayda ), atu Ze-ci “Sikkel”, itda pahanhan.

後因人口太多，一群人便隨著河川下來到三峽定居，而後三峽有一部分人接著到萬華，再到關渡平原，最後到淡水。頭目 Klbuk 沿新店溪上溯回八靈報告時，途經烏來，再沿著南勢溪上溯到大羅蘭 Trang（今烏來福山）。

satu zayhan katuud tatu ku tademaw, katuuday a tademaw kilul tu sauwac katukuh i San-siya (三峽) mananeng. zikuzan satu San-siya (三峽) izaw ku zuma tademaw kakilul tayza i Wan-hua tayza aca i enel nu Kuan-tu, sazikuzay tayza tu i Tan-suy (淡水). tumuk ci Klbuk miduduc tu Sin-tian (新店) a sauwac katukuh i Pa-lin pakasakamu hawsa, milakuit tu U-lay, miduduc aca tu makatimulay a sauwac katukuh i Trang (ayzaay nu Bu-san nu U-lay).[11]

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan