Ψηφιακά Κοινά & ανοικτές τεχνολογίες σήμερα στην Ελλάδα: Μια σειρά συνεντεύξεων από το Παρατηρητήριο των Κοινών του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ

Το Παρατηρητήριο των Κοινών του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ παρουσιάζει τη δεύτερη σειρά συνεντεύξεων με αντικείμενο τα ψηφιακά κοινά, τις ανοιχτές τεχνολογίες και το πλαίσιο λειτουργίας τους σήμερα στην ελληνική πραγματικότητα. Έρχεται ως συνέχεια του πρώτου μέρους στο οποίο εστιάσαμε στο ερώτημα «Ποιοι δημιουργούν κοινά σήμερα στην Ελλάδα;». Στόχος μας είναι να αναδείξουμε τον κοινό τόπο μεταξύ των δύο κατηγοριών, αλλά και τις ιδιαιτερότητες που διέπουν τα ψηφιακά κοινά.

Και εδώ δίνουμε τον λόγο σε ομάδες ενεργές στο σχετικό πεδίο με στόχο την ερευνητική καταγραφή, την επικοινωνία και τη μεταξύ τους δικτύωση, ενώ ταυτόχρονα αναζητάμε τις νομικές, διοικητικές και θεσμικές ρυθμίσεις που θα λειτουργούσαν ενισχυτικά στη δράση τους. Για παράδειγμα, η ανάγκη θεσμικής σύνδεσης του πεδίου της παραγωγής με αυτό των ψηφιακών κοινών προκειμένου να μην ξεκινούν οι προσπάθειες κάθε φορά «από το μηδέν» σε ένα πλαίσιο που δεν τα προβλέπει, αποτέλεσε κοινό τόπο στο σύνολο των συνεντεύξεων. Η ενσωμάτωση ανοικτών αδειών (UPL, CERN κ.ά.) στον νομικό μας πολιτισμό θα ήταν ιδιαίτερα βοηθητική για τον τομέα των ανοικτών τεχνολογιών και των ψηφιακών κοινών.

Ιδιαίτερα στην περίπτωση των ψηφιακών κοινών και των ανοικτών τεχνολογιών εντοπίζουμε τις αναπτυξιακές τους δυνατότητες και την αποτύπωση του προνομιακού τρόπου με τον οποίο αυτές συνδέονται με τις ιδιαιτερότητες της οικονομίας στην Ελλάδα (μικρές & μεσαίες επιχειρήσεις, μικρή ιδιοκτησία γης στην αγροτική παραγωγή κ.ά.). Στην ΕΕ η ενίσχυσή τους στον δημόσιο τομέα και την εκπαίδευση συνιστά μία επιλογή η οποία τα τελευταία χρόνια προωθείται για λόγους τόσο γεωπολιτικούς όσο και ενίσχυσης της ψηφιακής της αυτάρκειας. Ενώ σε χώρες όπως η Γαλλία προτεραιοποιούνται συστηματικά και σε εθνικό επίπεδο με εξαιρετικά αποτελέσματα.

Η ενίσχυση αυτών των προσπαθειών στη χώρα μας κατά βάση προκύπτει από ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα ή πανεπιστήμια του εξωτερικού, δίχως να εντάσσεται σε κάποια εθνική αναπτυξιακή ή χρηματοδοτική πρωτοβουλία. Από τις συνεντεύξεις προκύπτει ότι οι συμπράξεις αποτελούν κλειδί για την ενίσχυση των ψηφιακών κοινών και των ανοικτών τεχνολογιών. Εργαλεία όπως οι συμπράξεις δημοσίου και φορέων Κοινωνικής & Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΛΟ) στις νέες τεχνολογίες, σχετικών κινημάτων και φορέων με τα δημόσια πανεπιστήμια μπορούν να αποτελέσουν ιδιαίτερα γόνιμο περιβάλλον με μόνιμες διαδικασίες συνδημιουργίας (multistake holder forum). Ιδιαίτερα στην περίπτωση των ψηφιακών κοινών, η γνώση και η πληροφορία ως άυλα αγαθά δίνουν κάποιες επιπλέον δυνατότητες για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής προστασίας και της αειφορίας μέσω του διαμοιρασμού. Ιδέες όπως ο κοσμοτοπικισμός (cosmolocalism) στηρίζονται στην αρχή «ό,τι είναι ελαφρύ (σχέδια, δεδομένα, πληροφορία κλπ) είναι ανοιχτό και διαμοιράζεται ελεύθερα σε παγκόσμιο επίπεδο και ό,τι είναι βαρύ παράγεται τοπικά». Παραδείγματα αυτής της αρχής στην παραγωγή και την έρευνα παρουσιάζονται αναλυτικά στις συνεντεύξεις.

Ως προς τη νομική μορφή λειτουργίας τους είναι ενδιαφέρον ότι ενώ στην περίπτωση του πρώτου κύκλου συνεντεύξεων εντοπίσαμε μία ποικιλομορφία τυπικών και άτυπων μορφών, στην περίπτωση των ψηφιακών κοινών υπάρχει μία κοινή πορεία συγκρότησης άτυπης κοινότητας η οποία έπειτα από κάποια χρόνια λειτουργίας μετατρέπεται σε Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία. Ωστόσο, συνεχίζουν να προβλέπουν τη δυνατότητα διαφορετικού βαθμού εμπλοκής στη λήψη αποφάσεων σε όλα τα μέλη της κοινότητας, ενώ παράλληλα ο τρόπος λειτουργίας τους επιτρέπει διεθνείς συμμετοχές από πλήθος διαφορετικών χωρών.

Στις συνεντεύξεις εστιάσαμε σε περιπτώσεις όπως αυτή της ερευνητικής κολεκτίβας P2P Lab που συνδυάζει την έρευνα και την εφαρμογή σε τοπικό επίπεδο στον τομέα των ψηφιακών κοινών. Η έδρα τους βρίσκεται στην Περιφέρεια Ηπείρου, ωστόσο η δράση τους έχει υπερτοπικό χαρακτήρα. Διερευνούν ένα διαφορετικό μοντέλο τεχνολογικής ανάπτυξης με έμφαση στη γεωργία και την ενέργεια, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος που αλληλεπιδρούν με την τοπική κοινωνία.

Ο Οργανισμός Ανοικτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ) στα πρώτα του βήματα ξεκίνησε ως μία κοινότητα για το ανοιχτό λογισμικό. Γρήγορα έγινε αντιληπτό ότι πρόκειται για ένα μοντέλο περισσότερο ολιστικό που περιλαμβάνει τα ανοιχτά δεδομένα, την ανοιχτή διακυβέρνηση, τα ανοιχτά πρότυπα και τις συγκεκριμένες διαδικασίες και ρυθμίσεις στις οποίες αυτά υπόκεινται. Σε αυτό το επίπεδο είναι που προσπαθούν να παρέμβουν στη Δημόσια Διοίκηση, στην εκπαίδευση και στις επιχειρήσεις, ενώ επισημαίνουν ότι η υφιστάμενη Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-25 -η σε ισχύ εθνική στρατηγική για τον ψηφιακό μετασχηματισμό που ρυθμίζει τις σχετικές πολιτικές στη χώρα μας- προβλέπει περιθωριακό ρόλο στις ανοιχτές τεχνολογίες.

Η Libre Space Foundation δραστηριοποιείται στις ανοιχτές τεχνολογίες για το διάστημα. Πρόκειται για ένα τομέα έντασης κεφαλαίου που καταδεικνύει τις δυνατότητες που δίνουν οι ανοιχτές τεχνολογίες, ιδιαίτερα στην ελληνική περίπτωση. Οι συμμετέχοντες στο εγχείρημα υποστηρίζουν ότι έχουν καταφέρει να εδραιωθούν ακριβώς επειδή χρησιμοποιούν ανοιχτές τεχνολογίες και σε αυτή τη βάση υποστηρίζονται από μία κοινότητα ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Κυρίως συνεργάζονται με διεθνείς οργανισμούς και πανεπιστήμια (Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία και κορυφαία πανεπιστήμια, όπως το Harvard κ.ά.), ενώ σε κάθε περίπτωση θέτουν ως προϋπόθεση το παραγόμενο προϊόν να τεθεί υπό ανοιχτές άδειες και να είναι προσβάσιμο σε όλους.

A. P2P Lab

Eρευνητική Κολεκτίβα