ยูเนสโก

องค์การเพื่อการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ

ธงของยูเนสโก
ชื่อย่อ	ยูเนสโก
ก่อตั้ง	16 พฤศจิกายน 1945 (1945-11-16)
ประเภท	หน่วยงานพิเศษของสหประชาชาติ
สถานะตามกฎหมาย	ดำเนินการอยู่
สํานักงานใหญ่	ปารีส ประเทศฝรั่งเศส
ผู้อำนวยการ	ออเดรย์ อาซูเลย์
รองผู้อำนวยการ	Xing Qu
องค์กรปกครอง	คณะมนตรีเศรษฐกิจและสังคมแห่งสหประชาชาติ
เว็บไซต์	en.unesco.org

องค์การเพื่อการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (อังกฤษ: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) หรือ ยูเนสโก (อังกฤษ: UNESCO) เป็นทบวงการชำนัญพิเศษของสหประชาชาติ ก่อตั้งโดยได้มีการลงนามในธรรมนูญขององค์การ เมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2488 และต่อมาเมื่อวันที่ 4 พฤศจิกายน พ.ศ. 2489 หลังสงครามโลกครั้งที่สอง ประเทศสมาชิกก่อตั้ง 20 ประเทศ ได้ร่วมมือกันให้สัตยาบันธรรมนูญองค์การ ซึ่งเริ่มด้วยข้อความที่ว่า

"สงครามเริ่มต้นที่จิตใจของมนุษย์ฉันใด ความหวงแหนสันติภาพก็ต้องสร้างขึ้นในจิตใจของมนุษย์ด้วยฉันนั้น"

นอกจากนี้ ธรรมนูญยูเนสโกยังบ่งชี้ไว้ด้วยว่า สันติภาพที่เกิดจากการตกลงทางการเมือง ทางเศรษฐกิจระหว่างรัฐบาลเพียงอย่างเดียว ย่อมไม่ได้รับการสนับสนุนอย่างเต็มที่แท้จริงและยืนนาน จากประเทศชาติต่าง ๆ ในโลก สันติภาพจะต้องวางรากฐานอยู่บนความร่วมมือทางภูมิปัญญา และจิตสำนึกของมนุษยชาติ ดังนั้นองค์การยูเนสโกจึงมุ่งเน้นการส่งเสริมสันติภาพ ด้วยการส่งเสริมความร่วมมือของนานาชาติ ด้านการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรม เพื่อให้ทั่วโลกเคารพในความยุติธรรม กฎหมาย สิทธิ และเสรีภาพ ที่มนุษย์พึงมี โดยไม่ถือเชื้อชาติ เพศ ภาษา หรือศาสนา ตามกฎบัตรสหประชาชาติ ยูเนสโกมีสำนักงานใหญ่อยู่ที่กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส

ปัจจุบัน ยูเนสโกมีประเทศสมาชิกทั้งหมด 193 ประเทศ สมาชิกสมทบอีก 11 ประเทศ ประเทศไทยเข้าเป็นรัฐสมาชิกขององค์การยูเนสโกเมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2492 (ลำดับที่ 49)

โดยปกติ ยูเนสโกจะใช้ภาษาอังกฤษและภาษาฝรั่งเศสเป็นภาษาทางการ แต่ในระหว่างการประชุมสมัยสามัญของยูเนสโกและการประชุมคณะกรรมการบริหารของยูเนสโก จะใช้ภาษาที่เกี่ยวข้องถึง 6 ภาษา คือ อังกฤษ ฝรั่งเศส รัสเชีย อาหรับ สเปน และจีน

การดำเนินงานของยูเนสโกนั้นจะปรากฏในรูปของการประชุมสมัยสามัญ ซึ่งมีทุก ๆ 2 ปี โดยคณะกรรมการประกอบด้วยผู้ทรงคุณวุฒิทางด้านการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรม จำนวน 58 คน ที่เลือกมาจากผู้แทนของประเทศสมาชิก กรรมการจะอยู่ในวาระ 4 ปี โดยจัดให้มีการเลือกตั้งกรรมการใหม่ครึ่งหนึ่งทุก 2 ปี ผู้อำนวยการใหญ่ ซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่สูงสุดขององค์การ จะอยู่ในวาระ 6 ปี

ยูเนสโกได้จัดให้มีสำนักงานส่วนภูมิภาคและสำนักงานย่อยประจำพื้นที่ เพื่อให้ยูเนสโกประสานงานกับประเทศต่าง ๆ ได้อย่างใกล้ชิด แต่ละประเทศสมาชิกจะจัดให้มีสำนักผู้แทนถาวรประจำยูเนสโก และสำนักเลขาธิการคณะกรรมการแห่งชาติว่าด้วยยูเนสโกของประเทศนั้น ๆ เพื่อดำเนินงานในส่วนที่เกี่ยวข้องกับขอบข่ายงานของยูเนสโกโดยเฉพาะ

ปี 2540 ยูเนสโกมอบรางวัลการบริหารการศึกษาเป็นเลิศด้านการศึกษาให้กับประเทศไทย เนื่องจากการอภิวัฒน์การศึกษาไทย 2538

กิจกรรม/โครงการ

ยูเนสโกกำหนดและดำเนินการกิจกรรมภายใต้ 5 หัวข้อ คือ การศึกษา วิทยาศาสตร์ธรรมชาติ สังคมและมนุษยศาสตร์ วัฒนธรรม และการสื่อสารและข้อมูล

• ยูเนสโกสนับสนุนการวิจัยในการศึกษาเปรียบเทียบ (comparative education) โดยจัดหาผู้เชี่ยวชาญและส่งเสริมความร่วมมือ เพื่อเสริมสร้างความเป็นผู้นำด้านการศึกษาระดับชาติและศักยภาพของประเทศต่าง ๆ ในการนำเสนอการศึกษาที่มีคุณภาพสำหรับทุกคน โดยไม่จัดว่าเป็นการอุดมศึกษา อาทิ
  • UNESCO Chairs
  • Convention against Discrimination in Education
  • UNESCO ASPNet

• ยูเนสโกออกแถลงการณ์ Seville Statement on Violence
• กำหนดโครงการและสถานที่ ที่มีความสำคัญทางวัฒนธรรมและวิทยาศาสตร์ อาทิ:
  • เครือข่ายอุทยานธรณีโลก (Global Geoparks Network)
  • เครือข่ายพื้นที่สงวนชีวมณฑลโลก (World Network of Biosphere Reserves) ภายใต้โครงการมนุษย์และชีวมณฑล ตั้งแต่ พ.ศ. 2514
  • เมืองแห่งวรรณกรรม (City of Literature)
  • โครงการภาษาใกล้สูญและความหลากหลายทางภาษา (Endangered languages and linguistic diversity projects)
  • ผลงานชิ้นเอกด้านมุขปาฐะและมรดกที่ไม่เป็นกายภาพของมนุษยชาติ (Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity) ซึ่งต่อมาพัฒนาเป็น มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ หรือ มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม (Intangible Cultural Heritage)
  • ความทรงจำแห่งโลก (Memory of the World) ตั้งแต่ พ.ศ. 2540
  • การจัดการทรัพยากรน้ำ ภายใต้โครงการอุทกวิทยานานาชาติ (International Hydrological Programme: IHP),
  • แหล่งมรดกโลก (World Heritage Sites)
  • หอสมุดดิจิทัลแห่งโลก (World Digital Library)

• ส่งเสริม "การไหลของความคิดอย่างอิสระด้วยภาพและคำพูด" โดยวิธี:
  • ส่งเสริมเสรีภาพในการแสดงออก รวมทั้งเสรีภาพสื่อและกฎหมายเสรีภาพด้านข้อมูลข่าวสาร ผ่านแผนกเสรีภาพในการแสดงออกและการพัฒนาสื่อ (Division of Freedom of Expression and Media Development) รวมถึงโครงการระหว่างประเทศเพื่อการพัฒนาการสื่อสาร (International Programme for the Development of Communication)
  • ส่งเสริมความปลอดภัยของสื่อและต่อสู้กับการไม่ต้องรับโทษสำหรับผู้ที่โจมตีพวกเขา ผ่านการประสานงานตาม "แผนปฏิบัติการสหประชาชาติว่าด้วยความปลอดภัยของนักข่าวและประเด็นการไม่ต้องรับโทษ" (the UN Plan of Action on the Safety of Journalists and the Issue of Impunity)
  • ส่งเสริมการเข้าถึงและการเก็บรักษาข้อมูลอย่างทั่วถึง และการแก้ปัญหาแบบเปิดเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน ผ่านแผนกสมาคมความรู้ (Knowledge Societies Division) รวมถึงโครงการความทรงจำแห่งโลก (Memory of the World Programme) และโครงการสารสนเทศเพื่อปวงชน (Information for All Programme)
  • ส่งเสริมพหุนิยมทางการเมือง ความเท่าเทียมทางเพศ และความหลากหลายทางวัฒนธรรมในสื่อ
  • ส่งเสริมความเป็นสากลของอินเทอร์เน็ตและหลักการของอินเทอร์เน็ต ว่าอินเทอร์เน็ตควรตั้งอยู่บนพื้นฐาน (I) สิทธิมนุษยชน (ii) เปิดกว้าง (iii) เข้าถึงได้ทุกคน และ (iv) หล่อเลี้ยงโดยการมีส่วนร่วมของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียหลายฝ่าย (สรุปเป็นคำย่อ R.O.A.M.)
  • การสร้างความรู้ผ่านสิ่งพิมพ์ เช่น World Trends in Freedom of Expression and Media Development, the UNESCO Series on Internet Freedom, and the Media Development Indicators, ตลอดจนการศึกษาตามตัวบ่งชี้อื่น ๆ

• สนับสนุนกิจกรรม อาทิ:
  • ทศวรรษสากลเพื่อวัฒนธรรมสันติภาพและความไม่รุนแรงเพื่อเด็กของโลก (International Decade for the Promotion of a Culture of Peace and Non-Violence for the Children of the World) ระหว่าง ค.ศ. 2001–2010
  • วันเสรีภาพสื่อมวลชนโลก (World Press Freedom Day) ในทุกวันที่ 3 พฤษภาคมของทุกปี เพื่อส่งเสริมเสรีภาพในการแสดงออกและเสรีภาพของสื่อ ในฐานะที่เป็นสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานและเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของสังคมที่มีสุขภาพดี เป็นประชาธิปไตยและเสรี
  • วันการรู้หนังสือสากล (International Literacy Day)
  • ปีสากลเพื่อวัฒนธรรมเชิงสันติ (International Year for the Culture of Peace)

• ก่อตั้งแต่ให้ทุกสนับสนุนโครงการ อาทิ:
  • โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑ์การย้ายถิ่น (Migration Museums Initiative)
  • สำนักข่าวแห่งเอเชียและแปซิฟิก (OANA)
  • สภาวิทยาศาสตร์ระหว่างประเทศ (International Council of Science)
  • ทูตสันถวไมตรียูเนสโก (UNESCO Goodwill Ambassador)
  • UNESCO Collection of Representative Works เพื่อแปลผลงานวรรณกรรมโลกให้เป็นหลายภาษาระหว่างปี 1948 ถึง 2005
  • GoUNESCO

นอกจากนี้ มีการเสนอให้จัดตั้งโครงการใหม่โดยรัฐสมาชิก ได้แก่ โครงการที่มุ่งเน้นมรดกทางวัฒนธรรมที่สามารถเคลื่อนย้ายได้ (movable cultural heritage) อาทิ สิ่งประดิษฐ์ ภาพวาด และ biofact ตัวอย่างวัตถุทางวัฒนธรรม เช่น ภาพวาดโมนาลิซา ประติมากรรมดาวิด ทองสัมฤทธิ์เบนิน และมงกฎแห่งแพ็กเจ เป็นต้น และโครงการที่มุ่งเน้นสิ่งชีวิต เช่น มังกรโกโมโด แพนด้ายักษ์ อินทรีหัวขาว อาย-อาย เป็นต้น

ผู้อำนวยการ

รายชื่อผู้อำนวยการองค์การยูเนสโก ดังนี้

ชื่อ	สัญชาติ	ดำรงตำแหน่ง (ค.ศ.)
Julian Huxley	สหราชอาณาจักร	1946–48
Jaime Torres Bodet	เม็กซิโก	1948–52
John Wilkinson Taylor	สหรัฐ	รักษาการ 1952–53
Luther Evans	สหรัฐ	1953–58
Vittorino Veronese	อิตาลี	1958–61
René Maheu	ฝรั่งเศส	1961–74; รักษาการ 1961
Amadou-Mahtar M'Bow	เซเนกัล	1974–87
Federico Mayor Zaragoza	สเปน	1987–99
Koïchiro Matsuura	ญี่ปุ่น	1999–2009
Irina Bokova	บัลแกเรีย	2009–2017
Audrey Azoulay	ฝรั่งเศส	2017–ปัจจุบัน

อ้างอิง

• องค์การยูเนสโก สำนักความสัมพันธ์ต่างประเทศ กระทรวงศึกษาธิการ

ดูเพิ่ม

• แหล่งมรดกโลก
• มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม
• ความทรงจำแห่งโลก
• ภูมิทัศน์วัฒนธรรม
• ทูตสันถวไมตรียูเนสโก

แหล่งข้อมูลอื่น

• UNESCO เว็บไซต์อย่างเป็นทางการ
• UNESCO Bangkok เว็บไซต์สำนักงานยูเนสโก กรุงเทพฯ
• สำนักเลขาธิการคณะกรรมการแห่งชาติว่าด้วยการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ เก็บถาวร 2005-04-08 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน Thai National Commission for UNESCO