Banska-Bystrika

Banská Bystrica
	Banská Bystrica
	— Şäher —
	Banska Bystrikanyň esasy meýdançasyBanska Bystrikanyň esasy meýdançasy
; Flag	; Coat of arms
Website	eng.banskabystrica.sk

Banska Bystrica ( Nemesçe : Neusohl , Wengriýa : Besztercebánya ) Slowakiýanyň Banska Bystrika welaýatynyň paýtagty . 1988-nji ýylda şäheriň ilaty 83,001 bolsa, 2005-nji ýyla çenli şäheriň ilaty 81,281 adam hasaplandy. Şäher 1255-nji ýylda esaslandyryldy. 1944-nji ýylyň 26-njy awgustynda nemeslere garşy Slowakiýanyň milli gozgalaňyna şaýat boldy.

Taryh

Banska Bystrikanyň iň irki taryhy, köp mukdarda mis ýataklarynyň ulanylmagy (we az mukdarda kümüş, altyn we demir) bilen baglanyşyklydy. Španiýa Dolina diýilýän ýerde taryhdan öňki magdançylaryň ulanan gurallary beöň 2000–1700-nji ýyllara degişlidir. Gadymy depe gala ýerleri "kiçijik gala (soňra: gala)" manysyny berýän ýerli topon Hradokda henizem öz beýanyny tapýar. Bu sebitde kelt taýpasy ýaşaýardyMiladydan öňki 3-nji asyrda Kotini ( Poçow medeniýeti ). Kwadiniň nemes taýpasy Rim döwründe bu ýeri eýeledi , mysal üçin Netopierska jaskasya (Bat gowagy) -da köp sanly kümüş eser galdyrdy .

Häzirki şäher öňki slawýan şäherçesiniň üstünde guruldy. Wengriýa Karpat basseýnini basyp alandan soň, Wengriýa Patyşalygynyň Zlyom etrabyna goşuldy . Ilkinji belli daş ybadathanasy Saksonly immigrantlar tarapyndan XIII asyryň birinji ýarymynda şol sebitiň patyşa degişlidigi sebäpli Sasowa şäherçesinde guruldy. Slowakiýaly arheologlaryň pikiriçe Banska Bystrika 9-njy asyrda hemişelik oturymly ýer hökmünde başlandy. Beýleki çeşmeler Mongollaryň hüjümi sebäpli 1243–44-nji ýyllarda şäheriň ýaşamagyny bes edendigini öňe sürýärler. 1255-nji ýylda Patyşa Bela IV has ökde göçüp gelenleri özüne çekmek üçin Banska Bystrika giň şäher hukuklaryny berdi. Bu we beýleki etraplara nemes immigrantlarynyň nesilleri soňra Karpat nemesleri diýlip atlandyryldy . Şäher sebitdäki magdan merkezi hökmünde gülläp ösdi. XIII asyryň ikinji ýarymynda Merýem Merýeminiň Giç Romanesk buthanasyny gurdy. Şol döwürde Banska Bystrika Wengriýa Patyşalygynyň taryhy baýdagy hökmünde ulanylýan árpad dinastiýasynyň neberesiniň gerbinden ylham alyp, öz gerbini aldy. Cerli hünärmenler gassaplaryň gildiýasy iň köne bolan elli gildde guraldy.

Baý Fugger we Thurzo maşgalalary 1494-nji ýylda gülläp ösýän Ungarischer Handel kompaniýasyny (nemesçe "Wengriýa söwdasy") esaslandyrdy. Esasan Banska Bystrikanyň töweregindäki magdanlara baglylykda bu kärhana XVI asyrda dünýäde mis öndüriji bolup durýar. Ýewropada iň ösen magdançylyk tehnologiýalary, ösen buhgalter ulgamy we 1000 işgäri üçin lukmançylyk kömegini goşmak bilen Ungarischer Handel iň iri we häzirki zaman irki kapitalistik firmalaryň biri boldy. Magdançylaryň senagat hereketleri barada ilkinji ýazgy 1526-njy ýylda, şäher geňeşi şäher galasynyň çäginde gaçybatalga almalydy. Osman imperiýasynyň demirgazyk tarapa gönükdirilmegi magistraty 1589 - njy ýylda döwrebap daş diwarlar bilen şäheriň berkitmelerini gowulaşdyrmaga alyp bardy, ýöne türkler hiç haçan sebiti basyp almady. Banska Bystrika XVI asyrda Wengriýa Patyşalygyndaky Protestant özgertmeleriniň iň esasy merkezleriniň birine öwrüldi. Soňra şäher , Awstriýanyň Rim Katolikleriniň dolandyryjy dinastiýasyna garşy Korollyk Hartiýasy tarapyndan kepillendirilen dini azatlygy üçin göreşmeli boldy.Habsburgs , Osmanly türklerine garşy fiziki garaşsyzlygy we Wengriýa Patyşalygynyň güýçli magnatlaryna garşy öz-özüni dolandyrmagy üçin.

Häzirki wagtda Banska Bystrikanyň sebiti bolan Radwaň obasyna 1655-nji ýylda ýyllyk ýarmarkalary ( Radvanský jarmok ) geçirmek üçin ykdysady taýdan möhüm hukuk berildi. Fairarmarka 20-nji asyrda Banska Bystrikanyň esasy meýdançasyna geçirildi. Mis ýataklary XVIII asyrda köneldi, ýöne agaç , kagyz we dokma ýaly täze pudaklar ösdi. 1766-njy ýylda Banska Bystrika Rim Katolik ýepiskopynyň (1776) we birnäçe ýokary okuw jaýynyň oturgyjyna öwrülensoň, Zólyom etrabynyň paýtagty boldy. Jemgyýetçilik hyzmatlary XIX asyrda hemişelik şäher hassahanasynyň (1820), şäher teatrynyň (1841) we şäher muzeýiniň (1889) döredilmegi bilen giňeldi. Demir ýol 1873-nji ýylda Zwolen şäherinden baryp ýetdi.

Awstriýa-Wengriýa birinji jahan urşunda ýeňilenden soň , Banska Bystrika Wengriýanyň ähli demirgazyk bölegi bilen 1920-nji ýylda Trianonyň parahatçylyk şertnamasy bilen Çehoslowakiýa berildi .

Ikinji jahan urşy döwründe Banska Bystrika 1944-nji ýylyň 29-njy awgustynda şäherden faşistlere garşy iň uly garşylykly wakalardan biri bolan Slowakiýanyň milli gozgalaňy Slowakiýada faşistlere garşy oppozisiýanyň merkezine öwrüldi. 25-nji oktýabrda gozgalaňçylar ýeňildi we Banska Bystrika 1945-nji ýylyň 26-njy martynda Sowet we Rumyniýa goşunlary tarapyndan azat edilmezden ozal nemes goşunlary tarapyndan basylyp alyndy. Uruşdan soň Banska Bystrika administratiw, ykdysady boldy we Slowakiýanyň merkezi. 1950-nji ýyllardan bäri uniwersitet şäherçesi . Iň uly Matej Bel uniwersiteti 1992-nji ýylda esaslandyryldy.

Taryh

Daşarky baglanyşyklar