1689 Haklar Beyannamesi

Bill of Rights olarak da bilinen İngiliz Haklar Beyannamesi, 1689 yılında İngiltere’de parlamento tarafından yayınlanan, İngiltere krallarının keyfî davranışlarını ve yetkilerini sınırlayan bir medenî ve siyasî haklar beyannamesidir.

İngiliz ressam ve çizer Samuel Wale tarafından çizilmiş olan bir çizime dayanan, Kral III. William ve Kraliçe II. Mary'e sunulan Haklar Beyannamesi'ne dair bir 18. Yüzyıl gravürü

Bu beyanname sayesinde, 1689 yılından sonra İngiltere’de tahta çıkan krallar, yetkilerinin birçoğunu parlamentoya devretmiş bulunmaktadır. Bu bildirge, medenî ve siyasî hakların korunması anlamında tüm Avrupa’da önemli bir adım atmıştır. Bu beyannamenin yayınlama süreci, İngiliz Haklar Dilekçesi'ne (1628) kadar uzanmaktadır.

1628 yılında hükümdar olan İngiltere Kralı I. Charles, mutlak ve ilâhî hükümdarlık gücüne inanmıştır. Kral I. Charles, yetkinin parlamentodan ziyade kendisinde olması yönünde adımlar atmış, parlamentonun onayını almadan kraliyet yetkilerini kullanmış, hatta iki savaşa dahi girmiştir. Kral I. Charles, bu savaşlardan yenilgi yaşayarak ayrılmıştır. Kral I. Charles, savaşların maliyetlerinin karşılanması maksadı ile parlamentoya başvurduğunda; parlamento bu isteği reddetmiş, İngiliz Haklar Dilekçesi imzalanmadan bu desteğin kendisine verilmeyeceğini belirtmiştir. Sonrasında Kral I. Charles; halktan para toplamak için güç kullanmamak, sebep ve hukukî dayanak bulunmadığı takdirde hiç kimsenin hapse atılamaması, askerlerin haneye tecavüz edememeleri ve keyfî vergi uygulamalarının olmaması gibi medenî ve siyasî haklar açısından mühim hükümler bulunduran bu dilekçeyi imzalamıştır; fakat sonralarında Kral I. Charles, dilekçede yükümlülük altına girdiği hükümleri uygulamamaya, sözünde durmamaya başlamıştır. Çeşitli parlamento üyeleri hapse atılmış, parlamento ve Kral I. Charles arasında yıllarca sürmüş olan bir çekişme ve nihayetinde de parlamentonun isyanına ve Kral I. Charles'ın 30 Ocak 1649'da infaz edilip monarşinin kaldırılmasına ve kısa ömürlü bir cumhuriyet rejiminin (İngiltere Topluluğu) kurulmasına sebep olan İngiliz İç Savaşı başlamıştır.

Babası Kral I. Charles'ın idamı sonrasında kurumuş olan İngiltere Topluluğu'nun on bir sene ayakta kalabilip yıkılmasının ardından parlamentonun monarşiyi restore etmesi ile tahta geçen Kral II. Charles, daha ılımlı politikalar seyretmiş olsa da, kuzeni olan Fransa Krallığı ve Navarra Kralığı Kralı Kral XIV. Louis’den aldığı destek ile, yavaş yavaş parlamento yetkilerini kısıtlayıcı faaliyetlere bulunmaya devam etmiştir.

Kral II. Charles'ın ölümü ve ardında yasal varisi olmaması sebebi ile, onun kardeşi olan ve Katolik olan Kral II. James 1685 yılında tahta geçmiştir ve Kral II. James de mutlak monarşinin yeniden tesis edilmesi ve Katolik inancın restore edilmesi yönünde faaliyetlerde bulunmuştur; nihayetinde 1688 yılında parlamentonun Kral II. James'in kızı ve damadı olan Kraliçe II. Mary ve Kral III. William'ı İngiltere'yi barış içinde işgal etmeye çağırması üzerine, Kral II. James, Muhteşem Devrim sonucunda tahttan indirilmiştir. Kral II. James'in yerine gelen kızı Kraliçe II. Mary'e ve onun kocası Kral III. William'a, daha öncesinde -1689 tarihinde, krallık yetkilerinin parlamentoya devrini kapsayan ve temel siyasî ve medenî haklar konusunda oldukça mühim bir belge olan Haklar Beyannamesi imzalatılmış ve beyanname parlamentodan geçerek yasa ilan edilmiştir.

Magna Carta Libertatum ruhunu taşıyan bu bildirgenin en önemli ve esasen özü olan bazı maddeleri şu şekilde sıralanabilir:

• Parlamentonun onayı olmadan vergi koymak, parlamentonun onayı olmadan kraliyet için para toplamak yasaktır.
• Yasama dokunulmazlığı da yine bu belge ile düzenlenmiştir. Parlamentodaki görüşmelerden dolayı kimseye mahkeme önünde suçlama yapılamayacaktır.
• Parlamento tam söz hürriyetine haiz olacaktır.
• Parlamento izni olmadan asker toplanamayacaktır.
• Parlamentonun kabul ettiği yasalar, Kral dahil olacak şekilde herkesi bağlayacaktır.