İmrahor Camii
Studios Manastırı, Hagios Ioannes Prodromos Kilisesi | |
_Monastery.jpg) Studios Manastırı, Hagios Ioannes Prodromos Kilisesi doğu cephesi | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Kilise · cami |
| Mimari tarz | Doğu Roma |
| Konum | Fatih, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 40°59′46″K 28°55′43″D / 40.99611°K 28.92861°D |
| Rakım | 2 m (7 ft) |
| Başlama | 454/463(?) |
İmrahor İlyas Bey Camii veya Studios Manastırı, Hagios İoannes Prodromos Kilisesi (Yunanca: Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου «εν τοις Στουδίου» Monē tou Hagiou Iōannē tou Prodromou "en tois Stoudiou"), günümüze ulaşabilen en eski Bizans Dönemi dini yapısıdır. İstanbul'un Fatih ilçesi, Yedikule semtinde, İmam Aşir Sokak'ta bulunmaktadır.
Bizans Dönemi Konstantinopolis’in tarihsel topografyası göz önünde bulundurulduğunda yapı, Psamathia bölgesinde Mese’nin hemen güneyinde, Altın Kapı yakınında yer almaktadır. Studios Manastırı'na ait kilise Vaftizci Yahya'ya (Ioannes Prodromos) adanmıştır.[1]
Avrupa'dan gelen seyyahlar ve araştırmacılar 16. yüzyıldan itibaren özellikle 19. yüzyılda manastır ve kilise ile ilgili bilgiler aktarmıştır. 20. yüzyılın başında İstanbul Rus Arkeoloji Enstitüsü tarafından kısmi kazılar gerçekleştirilerek yayınlanmıştır.[1] 2021 yılı itibari TC Vakıflar Genel Müdürlüğü ve İtalyan Assorestauro (Mimarlık, Sanat ve Kent Restorasyonu Derneği) işbirliği ile “İmrahor İlyas Bey Camii restorasyonu alanında İşbirliği Projesi” (Medart Turkey Imrahor Mosque Coorperation Project) kapsamında restorasyon ön hazırlığı çalışmaları başlatılmıştır.[2]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Bizans Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]10. yüzyıl kaynağı Suidas'ta manastırın olduğu yerde önceden küçük bir kilise olduğu belirtilmiştir. Yahya'ya adanan kilisenin inşa tarihi için iki tarih öne sürülmektedir. Epigramlarda Studios adında Romalı bir asilzadenin konsül olmasından kısa süre önce kiliseyi inşa ettirdiği, başka bir Bizans kaynağında Studios'un İmparator Markianos döneminde (450-457) 454 yılında konsül olduğu belirtilmektedir. Bu verilerden yola çıkan ilk görüşe göre kilise 454 yılında inşa edilmiştir. 9. yüzyıl kaynağı Theophanes Kronikleri'ne göre Studios, I. Leo döneminde (457-474), 463 yılında Vaftizci Yahya'ya adanan bir kilise inşa ettirmiştir. Buna göre kilisenin 463 yılında inşa edildiği düşünülmektedir.[1] Kilise Studios'a ait arazide büyük bir manastırla birlikte kurulmuştur ve burada akometoi 19 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. keşişleri yaşamaktadır.[3]
6. ve 7. yüzyıllarda manastırla ilgili bilgi oldukça azdır. 7. yüzyılda Patrikios Bonus bu manastıra gömülmüştür.[4] İkonoklazma devrinde manastırın keşişleri baskı altına alınmış, birçok rahip manastırı terk etmek zorunda kalmıştır.[5] 798'de Theodoros Studites'in baş rahip olmasından sonra 700 kişinin yaşadığı bilinen manastır, burada hazırlanan elyazmaları, minyatürler, ikonalarla ün kazanmıştır. Theodoros İkonoklazma hareketine karşı mücadelede önemli bir figürdür.[3] İmparator V. Leo döneminde sürülen Theodoros, Büyük Ada'da öldükten sonra 844 yılında manastıra getirilip gömülmüştür. 10. yüzyılda Vaftizci Yahya'nın rölikleri manastıra getirilmiştir. 11. yüzyılda manastır korunma ve sürgün yeri olarak da kullanılmıştır. İmparator I. İsaakios Komnenos (1057-1059) tahttan ayrılarak karısı ile Studios Manastırı'na çekilmiş ve burayı "güzelleştirmiştir". 12. yüzyılda burada Yahya'nın babası Zekeriya'nın da röliklerinin bulunduğu belirtilmiştir.[1]
Latin İstilası (1204-1261) sırasında rahipler manastırı terk etmek zorunda kalmış, manastır ve kilise yağmalanmış ve yıkılmıştır.[1] Konstantinopolis'i 1261 yılında Haçlıların elinden geri alan VIII. Mihail Paleologos büyük bir törenle Altın Kapı'dan kente girdikten sonra bu kiliseyi de ziyaret etmiş, ardından taç giymek üzere Ayasofya Kilisesi'ne gitmiştir. Studios Manastırı ve kilise, 1293'te İmparator II. Andronikos Paleologos'un (1282-1328) kardeşi Konstantinos Paleologos tarafından onarılmış, etrafı duvarla çevrilmiştir.[3] 14. yüzyılda manastır yine eski ününe kavuşmuştur.[4] 1400'lerin başlarında Anadolu'ya elçi olarak gönderilen İspanyol Ruy González de Clavijo Studios Manastırı'nı detaylı bir şekilde betimlemiştir.[1] Bizanslı tarihçi Dükas, 1417 yılındaki veba salgınında bir şehzadenin şehre sığınarak ölmeden hemen önce Hristiyanlığı kabul ettiği ve Studios Manastırı'na gömüldüğü bilgisini vermiştir.[5]
Osmanlı Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]1453-1481 yılları arasında Studios Manastırı hakkında bilgi bulunmamaktadır. Türklerin kenti ele geçirmesinden sonra manastır kapanmış ve 16. yüzyılın başlarında Topkapı Sarayı için taşocağı olarak kullanılmıştır.[4] Manastırın II. Beyazıt'ın (1481-1512) İmrahoru İlyas Bey bin Abdullah tarafından camiye dönüştürüldüğü düşünülmektedir. Daha sonra cami banisinin ismiyle anılmıştır. Fakat kilisenin tam olarak hangi yıl camiye dönüştürüldüğü bilinmemektedir.[1] 15. yüzyılda bu camiye bağlı tekke-zaviyenin var olduğu bilinmektedir. Zaviye, 19. yüzyıl sonlarına kadar hizmet vermiştir.[5]
1782 yılında Samatya'da çıkan büyük yangında yapı oldukça zarar görmüştür. Çatısı ve güney sütun sırası yanmıştır. 1804 ve 1821 yıllarında onarılan yapı, 1894 depremiyle tekrar hasar almıştır. Bu depremin ardından zarar gören çatısı 1908 yılında yoğun kar yağışı nedeniyle çökmüştür. 1920'de meydana gelen bir yangınla tümüyle zarar görmüştür.[1]
Cumhuriyet Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Manastıra ait kalıntılar üzerlerine modern konutlar inşa edilmesi nedeniyle büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.[4] Kilise, 19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başlarında geçirdiği yangın ve depremlerden sonra onarılmamış, caminin son cemaat yeri olan narteksin kuzey bölümüne mihrap eklenerek bir süre mescit olarak kullanılmıştır. 1955'te basit onarım geçirmiştir.[1] 1970'li yıllarda Kültür Bakanlığı ve İstanbul'daki Alman Arkeoloji Enstitüsü'nün yapının restorasyonuna ilişkin girişimleri gerçekleştirilememiştir.[5] 20. yüzyıl sonlarında Ayasofya Müzesi'ne bağlı açık hava müzesi olarak kullanılmıştır.[1]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]_Monastery.jpg)
Kilise, Erken Hristiyanlık döneminde sıklıkla karşılaşılan bazilikal plan şemasının Konstantinopolis'te günümüze ulaşan en karakteristik örneğidir. Kareye yakın nosu üç neflidir. Orta nef 12.7, yan nefler 4.6 m genişliğinde, 23.35 m uzunluğundadır.[4] Yan nefler orta neften yedişer yeşil breş sütundan oluşan sütun sıraları ile ayrılmıştır. Bu sütun sıralarından kuzeydekinin sütunları kısmen günümüze ulaşabilmiştir. Sütunlar stylobat üzerinde yükseltilmiş ve aralarına parapet yerleştirilmiştir. Orta nef, yan nefler ve narteks üzerinde üç taraftan galerilerle çevrilmiştir.[6]
Orta nef doğuda dışta üç cepheli çokgen, içte dairesel apsisle sonlanır. Apsisin iç kısmında synthronon yer alır. Apsisin zemin kat seviyesinde çokgen olan dış cephesini, galeri hizasında dairesel bir kasnak takip etmektedir. Kasnağın üzerinde 18. yüzyıl sonu veya 19. yüzyıl başında yapılan Osmanlı Baroğu üslubunda pencereler bulunur.[3] Batıda bulunan narteks üç bölümlüdür.[4] Narteksten orta nefe etrafı mermerle çevrili üç kapıdan, yan neflere ise birer kapıdan geçilmektedir.[5] Narteks batıda 4 mermer sütunlu revak ile bir avluya açılmaktadır. Avlunun kuzey duvarı ayaktadır. Narteksin iki ucundaki mekandan ahşap merdivenlerle galerilere erişim sağlanmaktdır. Güneydeki mekana yapının camiye dönüştürüldüğü dönemde bugün şerefeden yukarısı yıkık durumda olan minare eklenmiştir. Narteks doğu duvarının üst kottaki pencereli kısmı Osmanlı Döneminde 18. yüzyılda inşa edilmiştir. Yapının ilk inşa edildiği dönemde üst örtünün nasıl olduğu ile ilgili günümüze ulaşan veri bulunmasa da, kiremit kaplı ahşap bir çatı olduğu düşünülmektedir.[3]
Yapının mermer işçiliği, sütun başlıkları, pencere kemerleri, silmeler ve kornişler 5. yüzyıl taş işçiliğinin önemli örneklerindendir. Devşirme parçalar kullanılmamışi mimari plastik parçalar bu yapıya özel olarak üretilmiştir. Duvarlar ve apsis yarım kubbesini süsleyen mozaik kaplamalardan bir iz kalmamıştır. Bugün görülebilen döşeme mozaiklerin Latin İstilası sonrasında yapılan onarım faaliyetleri sırasında yapıldığı düşünülmektedir.[3]
Kiliseden başka Studios Manastırı'na ait kilisenin güneyinde 24 sütunlu 18.60 ve 16.65 × 26.40 m boyutlarında trapezoidal biçimli bir sarnıç bulunmaktadır. Sarnıca bitişik 2 sütunlu bir ayazma yer alır.[5] Ayrıca apsis altında, muhtemelen bir zamanlar manastırın kalıntılarını barındıran haç biçimli bir kripta ortaya çıkarılmıştır.[7]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- thebyzantinelegacy.com/stoudios
- byzantium1200.com/studion.html
- images.doaks.org/artamonoff/collections/show/44
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j Pekak, M. Sacit (2000). "İstanbul'da Studios Manastırı, H. Ioannes Prodromos Kilisesi I". Sanat Tarihi Dergisi, X. ss. 101-121.
- ^ "İmrahor İlyas Bey Camii İşbirliği Projesi 1. Semineri Gerçekleştirildi". T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü. 31 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2022.
- ^ a b c d e f Eyice, Semavi (1994). "İmrahor Camii". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 4. ss. 166-168.
- ^ a b c d e f Müller-Wiener, Wolfgang (2002). İstanbul'un Tarihsel Topografyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 147-152.
- ^ a b c d e f Eyice, Semavi (2000). "İmrahor İlyas Bey Camii". TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 22. ss. 228-231. 31 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2022.
- ^ Krautheimer, R. (1965). Early Christian and Byzantine Architecture. Baltimore: Penguin Books. s. 77-79.
- ^ "Stoudios Monastery". The Byzantine Legacy. 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
