Şehrizor
.png)
Şehrizor veya Şehrezûr, Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi sınırları içerisinde kalan Süleymaniye şehrinin batısında, Cibâl bölgesinde verimli bir ovadır. Bölge, İran, Irak ve Türkiye arasındaki sınır bölgesinde kalmaktadır. Havraman Dağları'nın batısında yer alır ve yaklaşık 60 x 40 km genişliğindedir.
Şehrazor ovası, Ehl-i Hakk öğretisine inananalar için kutsal ve mübarek bir bölgedir. Bu inanışa göre, Allah kıyamet gününde bu bölgeye tenezzül edecektir.[1]
Etimolojik kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehrizor ismi, Osmanlı Türkçesi (Osmanlıca: شهرزور) Şehr-i Zor şeklindeki bir sıfat tamlamasıdır. Şehir ve zor kelimelerinin terkibinden kuvvetli, fethi kolay olmayan şehir mânâsındadır.
12. yüzyılda yaşamış bir coğrafyacı olan Yâkut el-Hamavî er-Rûmî'ye göre zor kelimesi, bu şehri kurduğu söylenen Zehek'ın oğlu Zor'dan gelmektedir.[2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Sasani İmparatorluğu döneminde yazılan ve I. Erdeşir'in dönemini anlatan Papag'ın Oğlu Erdeşir destanında, kral Yezdan Kard'dan bahsederken Şehrizor'dan söz edilir.[3] Ayrica Sasani krallarından Narseh'i anlatan bir yazıtta da bu isme rastlanılır. Şerizor, Sasani döneminde Medler'in valilik yaptığı 5 gölgeden birisidir.
Müslüman ordularının Zerdüşt Kürtler ve Sasani ordusu ile savaşıp ardından 642 yılında Sasani İmparatorluğu'nun yıkıldığı savaş, Şehrizor'da cereyan etmiştir.
Şehrizor 11'inci ile 16'ncı yüzyıllar arasında Ardelan Prensliği'nin merkeziydi. Ardından Kürt Baban Prensliği'ne ev sahipliği yapmıştır.[4] Yâkût el-Hamavî, Şehrizor'u Kürtler'in kurduğunu ve ahâlisinin Kürtler'den oluştuğunu anlatır. Kürtlerin kendi sultanlarının olduğunu ve kendilerini yönettiklerini belirtir.[5]
Önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bağdat-Tebriz kervan yolunun üzerinde yer aldığı için, Şehrizor bölgesi önem kazanmıştır. Şehrizor bölgesi, tarih boyunca Asurlular’dan sonra Bâbil, Pers İmparatorluğu, Makedonya Krallığı, Part İmparatorluğu ve Sâsânî İmparatorluğu’nun hâkimiyetinde kalan Şehrizor bölgesi, Hz. Ömer devrinde İslâm Devleti topraklarına katıldı.[6]
Hârûn Reşîd’in devrinde Musul’a bağlı idi. Daha sonra Dâmegân ve Dârâbâd’la birlikte müstakil vilâyet haline getirildi. Şehrizor ovasında bulunan diğer iki şehir ise Şîz ile Duzdân, bugün artık mevcut değildir.[7]
Aynı adı taşıyan bir şehrin bulunmadığı Osmanlılar döneminde Şehrizor bölgesi müstakil bir eyâlet oldu. M.1560 tarihli Tahrir Defteri’ne göre Şehrizor eyaleti on sancak, yedi nahiye ve 204 köyden oluşmaktaydı, idare merkezi Zalm idi.[8]
Tarihî Şehrizor mıntıkasından çok önemli alimler çıkmıştır. Özellikle; Yâkut el-Hamavî, Mujam el-Buldan başlıklı eserinde Şehrizor'un bir âlimler şehri olduğunu ve hem Zerdüşt hem de İslam döneminde önemli alimler çıkmıştır der. Bunlardan birkaçı:
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Islamic desk reference. E. J. van Donzel. Leiden: E.J. Brill. 1994. ISBN 90-04-09738-4. OCLC 30914626.
- ^ "Jacut's Geographisches Wörterbuch: aus den Handschriften zu Berlin, St. Petersburg und Paris auf Kosten der deutschen morgenländischen Gesellschaft. Cilt: 3". Ferdinand Wüstenfeld. ss. 425-427. 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2021.
- ^ The Kārnāmag-ī Ardaxšīr-ī Pābagān, Book of the Deeds of Ardashir son of Babag, Chapter VI
- ^ Encyclopædia Britannica: A New Survey of Universal Knowledge, pg. 521, by Walter Yust, 1951; and The Pageant of Persia: A Record of Travel by Motor in Persia, by James Rives Childs, p. 253, The Bobbs-Merrill Company, 1936.
- ^ Kitab Mu'jam Al Buldan, by Yaqoot Hamawi, vol. 3, pp. 425−427
- ^ Evliya Çelebi (1996-2007). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. 1. baskı. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Zekeriya Kurşun, İbrahim Sezgin, Topkapı Sarayı Müzesi. Kütüphane. Bağdat, Topkapı Sarayı Müzesi. Kütüphane. Bağdat, Topkapı Sarayı Muzesi. Kütüphane. Bağdat, Topkapı Sarayı Müzesi. Kütüphane. Revan. Beyoğlu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Ltd. Şti. ISBN 975-363-435-8. OCLC 34881278.
- ^ Evliya Çelebi (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. 4. Kitap, Bağdad - Basra - Bitlis- Diyarbakır - Isfahan - Malatya - Mardin - Musul - Tebriz - Van. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı. İstanbul: YKY [Yapı Kredi Yayınları]. ISBN 978-975-08-1782-3. OCLC 758937649.
- ^ Nasuh, Matrakçı, activeth century (2014). Beyān-ı menāzil-i sefer-i ʻIrāḳeyn-i Sulṭān Süleymān Ḫān. 2. baskı. Hüseyin G. Yurdaydın, Facsimile container of: İstanbul Üniversitesi. Kütüphane. T. Ankara. ISBN 978-975-16-2881-7. OCLC 952065040.
- ^ Gammer, Moshe. Muslim Resistance to the Tsar: Shamil and the Conquest of Chechnia and Daghestan. Portland, OR: Frank Cass, 1994
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2015.