Amerikan Modeli Anayasa Yargısı

Prof. Akhil Reed Amar, Amerikan modeli anayasa yargısını tarihsel bağlamda analiz ederek, anayasa yorumlamasında demokratik katılımın önemini vurgular.

Kanunların anayasaya uygunluklarının genel mahkemeler tarafından denetlenmesi.

Adem-i merkezî tipte anayasa yargısı veya genel mahkeme sistemi de denir. Amerikan modeli anayasa yargısı, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Kanada, Arjantin, Hindistan ve Japonya gibi ülkelerde uygulanmaktadır. Oldukça eski olan bu denetim türü, ilk olarak 1803 tarihli Marbury v. Madison davasında gündeme gelmiştir. Bunun sonucunda kanunların anayasaya uygunluğunun denetlenebileceği ve aykırı olan kanunun uygulanmaması gerektiğine karar verilmiştir. En yaygın olarak kullanım ABD olmakla birlikte, Latin Amerika ülkelerinde de bu model oldukça yaygındır.

Bir kanunu somut olayda uygulayacak olan mahkeme; anayasa ile alt kanunlar arasında bir çatışma görürse, anayasa kanunu uygulanacak, alt kanun göz ardı edilecektir. Üst kanun, alt kanunu ilga eder kuralı gereği herhangi bir çatışma durumunda üst kanun her zaman uygulanır. Bu karar, daha sonraki davalarda da tekrar edilerek, anayasaya aykırı olan alt kanun geçerliliğini yitirmiş olur. Amerikan modeli anayasa yargısının ana iki özelliği vardır. Bunlar;

• Her mahkeme, kanunların anayasa uygunluğunu denetleyebilir.
• Mahkeme, anayasaya aykırı olan alt kanunu uygulamayarak ihmal eder. İçtihadîlik sonucu kural tüm mahkemelerde uygulanır.

Kaynakça

• Kemal Gözler, Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Kitabevi, Bursa, Ağustos 2013.
• "Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Denetimi" (PDF). Tepav. 24 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2015. 
• "Genel olarak anayasa mahkemesi modelleri" (PDF). 10 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2015.