Antifellos
Antiphellos | |
 Antiphellos ören yeri | |
| Konum |  Antalya, Kaş |
|---|---|
| Bölge | İç Likya |
| Tür | Yerleşim |
| Parçası | Antik liman |
| Tarihçe | |
| Kurucu | Luviler, (Luwianslar) |
| Kuruluş | M.Ö.4.yüzyıl |
| Devir(ler) | Helenistik Dönem |
| Kültür(ler) | Roma, Likya |
| Sit ayrıntıları | |
| Buluntu(lar) | Akropol, Tiyatro, Sur duvarları, Kaya Mezarı |
| Durum | Restore |
| Kamusal erişim | Açık |
Antifellos veya Antiphellos (Grekçe: Ἀντίφελλος), başlangıçta Habesos olarak bilinen, Likya'da yer alan antik bir kıyı kentiydi. Kentin Yunanca adının ilk kez M.Ö. 4. yüzyıla ait bir yazıtta geçtiği görülmektedir. İlk olarak Likyalılar tarafından yerleşilen şehir, M.Ö. 6. yüzyılda Persler tarafından işgal edildi. Yunanlar döneminde önem kazanıp yakınlarındaki iç bölge kenti Phellos’un limanı olarak hizmet verdi. Ancak, Phellos önemini yitirdikçe Antifellos bölgenin en büyük kenti haline gelip kendi parasını basma yetkisine sahip olmuştu. Roma döneminde ise 141 yılında bölgeyi tahrip eden deprem sonrası yeniden inşa edilmesine yardımcı olan Rhodiapolis'li hayırsever Opramoas'tan mali destek aldı.
İrlandalı deniz subayı Sir Francis Beaufort, 1820'lerde kentin bulunduğu yeri keşfetti; bu dönemde şehir terkedilmiş durumdaydı. Nisan 1840'ta İngiliz arkeolog ve kaşif Charles Fellows, bölgede 100'den fazla taş mezarın varlığını not etti. Şehrin arkeolojik kalıntılarının büyük bir kısmı, modern dönemde Kaş (eski adıyla Andifli) yerleşiminin büyümesi nedeniyle yok oldu; özellikle de yerel halkın düz yüzeyli taşları inşaat malzemesi olarak kullanması sonucu birçok lahit tahrip edildi.
Günümüzde artık var olmayan Likya dilinde yazılmış mevcut yazıtlar M.Ö. 4. yüzyıla tarihlenmektedir. Antifellos'taki restore edilmiş Helenistik amfitiyatro, başlangıçta 4000 kişiyi ağırlayacak şekilde inşa edilmiş ve büyük ölçüde korunmuş olmasına rağmen, hiç kalıcı bir taş sahneye sahip olmamıştır. Zeminde görülebilen mevcut kalıntılar arasında, M.Ö. 4. yüzyıla tarihlenen Dor düzenindeki mezar, 1.9 metre yüksekliğinde bir girişe ve dans eden kızların rölyefiyle süslenmiş bir odaya sahip; modern kasabanın merkezinde yer alan Kral Mezarı, benzersiz bir şekilde yazılmış ve henüz çözülememiş Likya yazıtına sahip; M.Ö. 1. yüzyıla ait küçük bir tapınak; modern kasabanın üzerinde kayalara oyulmuş mezarlar; ve şehrin antik deniz duvarının bazı parçaları bulunmaktadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Antifellus'un orijinal Likya adı (Grekçe: "kayaların karşısındaki toprak") Habesos'tu;[1][2] Romalı askeri komutan Pliny the Elder'a göre, kentin Helen öncesi adı Habessus'tu.[2] Antalya Müzesi'nde bulunan mimari öğelerin keşfi, Likyalıların M.Ö. 6. yüzyıla kadar burada (ve dolayısıyla Phellos'ta) yerleşmiş olduklarını doğrulamıştır.[3] Şehir, Likya Birliği'nde bir oy hakkına sahipti ve kendi parasını basan bir ticaret merkezi haline gelmişti.[1] Bölge, M.Ö. 6. yüzyılın ortalarında Persler tarafından işgal edildi.[1]
Güney kıyısındaki bir koyun başında bulunan yerleşim, Helenistik dönemde yakınlardaki iç bölge kenti Phellos'un limanı olarak hizmet etmiştir. Ancak, kıyıdaki konumunun savunmasız olmasına rağmen, burada hiç savunma duvarı veya akropol inşa edilmemiştir. Antifellus adının ilk kez geçtiği yazıt, Kaş'taki M.Ö. 4. yüzyıla ait bir mezarda yer almakta olup, ölen kişinin Antifellos'tan geldiği belirtilmektedir.[4] Phellos'un önemini yitirmesiyle birlikte, Antifellos bölgenin en büyük kenti haline gelmiştir.[5]
Şehir, Phellos'un aksine, Romalı denizcilerin kılavuzu olan Stadiasmus Maris Magni'de anılmaktadır. [6]Antifellos'ta bulunan Roma imparatorluk paralarında Ἀντιφελλειτων ("Antiphellitans'ın") yazılıdır.[5] Pliny, en yumuşak deniz süngerlerinin bu bölgede bulunduğunu yazmıştır.[7] Romalı bilgin Strabon, Antifellos'u yanlışlıkla iç bölge şehirleri arasında yerleştirmiştir.[8][9]
Ve iç bölgelerde Phellus, Antiphellus ve Chimaera adında yerler bulunmaktadır; sonuncusunu daha önce belirttim.
Türk arkeolog Cevdet Bayburtluoğlu'na göre, Antifellos muhtemelen 141–142 yıllarında bölgeyi tahrip eden depremden etkilenmiştir.[10] Bu depremin yarattığı sarsıntı, Likya kıyısını su altında bırakan ve iç bölgelere kadar ulaşan bir tsunamiyi tetiklemiştir.[11] Rhodiapolis'li Opramoas tarafından şehre bağışlandığı bilinen fonlar, bu olayın yol açtığı hasarı onarmak için kullanılmış olabilir.[10]
Antifellos piskoposluğu, Roma'nın Likya eyaletinin başkenti Mira'nın metropolit görgüsüne bağlı bir piskoposluktu. Piskopos Theodorus, 451 yılında Kalkedon Konsili'ne katılmıştır. Ayrıca, 458 yılında İskenderiye piskoposu Proterius'un cinayetiyle ilgili olarak düzenlenen eyalet sinoduna da katılmıştır; ancak ellerindeki sağlık sorunları nedeniyle toplantının tutanaklarını rahip Eustathius onun adına imzalamıştır.[12][13] Artık ikametli bir piskoposluk olmaktan çıkan Antiphellus, günümüzde Katolik Kilisesi tarafından bir ünvansal psikoposluk olarak listelenmektedir.[14]
Bölge şu anda Kaş belediyesinde yer almaktadır. 1922–1923 yıllarındaki nüfus mübadelesinden önce burası Andifili olarak adlandırılıyordu[5] ve 19. yüzyılda da Andiffelo olarak biliniyordu.[15]
Arkeoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Antifellos, 1828'de neredeyse tamamen terk edilmiş durumdayken,[16] sonraki yıllarda yeniden canlanmaya başlamış ve 19. yüzyılın ortalarında hem bilim insanlarının hem de gezginlerin ilgisini çekmiştir.[15] İrlandalı deniz subayı Sir Francis Beaufort, 19. yüzyılda Antifellos'u ziyaret ettiğinde, oradaki amfitiyatro ile yazıtlı ve sade lahitleri ayrıntılı olarak tanımlamıştır. Gördüğü yazıtlar hakkında şunları söylemiştir: "Yazıların kaba işçiliğinden, bunların oldukça eski olduğunu anlıyorum. Yunan harflerine benzeyen bazı karakterlerin yanı sıra, alışılmadık birkaç sembol de dikkat çekiyor ve bunlardan bazılarını şöyle örnekleyebilirim."[17]
İngiliz arkeolog ve kaşif Charles Fellows, Nisan 1838'de Antifellos kalıntılarını görmüştür. 1840 yılının Nisan ayında gerçekleştirdiği bir geri dönüş ziyaretinde ise 100'den fazla mezarın varlığını kaydetmiştir. 1841 yılında, lahitlerin uçları, alınlıkları ve mezar kapılarına ait çizimler yapmıştır. Thomas Abel Brimage Spratt'ın "Travels in Lycia, Milyas, and the Cibyratis" (1847) adlı eserinde, antik kentin kalıntılarına ait bir plan yer almaktadır.[8] Fellows ve arkadaşları, içinde çift dilli yazıt bulunan bir mezar keşfetmiş (1844'te bir kalıbı çıkarılmıştır) ve Fellows, bugün modern kasabanın merkezinde yer alan sütun mezarın çizimini yapmıştır.[18]
Terk edilmiş Likya yerleşimi, tepelerde yer alan mezarlarla kendini göstermektedir. Bu mezarların arasında, yüksek bir kaide üzerinde Milyan dilinde uzun bir yazıt taşıyan bir lahit de yer almaktadır.[5] Likçe ve Yunanca yazıtların en eski örnekleri MÖ 4. yüzyıla aittir. Fellows'un 1840 yılında kopyaladığı bir yazıtta, etnik isim olarak "ΑΝΤΙΦΕΛΛΕΙΤΟΥ" ifadesi yer alır.[19] Antifellos'taki arkeolojik kalıntıların çoğu, Kaş'ın kentleşmesi nedeniyle kaybolmuştur.[20] Fellows, bölgenin önceki ziyaretine kıyasla daha da genişlediğini ve birçok kalıntının bu büyüme içinde kaybolduğunu fark etmiştir.[21] 1952'de modern kasabada yapılan kazılarda ise çok az bulgu elde edilmiştir; bu durum, MÖ 4. yüzyıldaki Antifellos'un liman çevresinde toplanmış birkaç yapıdan oluştuğu sonucuna varılmasına yol açmıştır.[22]
Mevcut kalıntıların özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Amfitiyatro
[değiştir | kaynağı değiştir]Hellenistik amfi tiyatro, 2008 yılında restore edilmiştir.[23] Kaş'ın merkezine 500 metre uzaklıktadır. 4,000 kişiyi ağırlama kapasitesine sahiptir.[24] Anadolu'da kendi türünün deniz manzarasına sahip tek örneğidir.[25] Tamamlanmış olmasına rağmen, deniz manzarasını engellememek için Proskenyonu bulunmamaktadır.[8][10]
_-_details_of_restoration.jpg)
Amfi tiyatro inşa edildikten sonra, 141 yılında bölgeyi vuran büyük bir deprem nedeniyle doğu duvarı çökmüş olabilir. Duvarın onarıldığı görülmektedir; onarım çalışmaları, muhtemelen Opramoas'ın Antifellos'a sağladığı fonlarla kısa süre içinde gerçekleştirilmiştir.[10]
Amfi tiyatronun, hafifçe daha büyük bir yarım daire şeklinde kavisli olan teras duvarı, çeşitli boyut ve şekillerdeki düzensiz taş bloklardan yapılmıştır. Alt ve üst sıraları ayıran bir diazoma (geçiş yolu) veya kalıcı bir taş sahne bulunmamaktadır.[26]
Kral mezarı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Şehrin lahitlerinden biri, Uzunçarşı Caddesi üzerinde bulunan ve yerel olarak Kral Mezarı olarak bilinen MÖ 4. yüzyıla ait Likçe Yazıtlı Mezar'dır.[25] Bu lahit mükemmel durumda olup, hiposoriyumu, kayadan oyulmuş ve yaklaşık 1,5 metre yüksekliğindedir; zemin çökük durumdadır ve giriş kısmı kapalı değildir.[28] Tabanı ise 76 cm yüksekliğindedir.[28] Hiposoriyumun üzerinde, 1840'larda Fellows tarafından gözlemlendiği üzere, alışılmadık bir Likya epitafı bulunur; bu yazıt bir şiir şeklindedir ve Fellows, “bu yazıt daha önce karşılaştığımız hiçbir yazı türünde başlamaz ve cenaze ile ilgili herhangi bir kelime içermez” şeklinde not etmiştir.[29] Yazıt, sadece üç örneği bilinen ve yok olmuş eski bir Anadolu dili olan Milyanca (Likya B olarak da bilinir) ile yazılmıştır. [30]Metin henüz yorumlanmamıştır.[28] Yazıtın altındaki boşluk, metnin daha uzun olması gerektiğini ve taş ustasının alan tasarrufu yapmak isterken fazla boşluk bıraktığını düşündürmektedir.[31]
Üstteki lahit, ayrı bir taş bloktan oyulmuştur. Kapağın iki yanından birer aslan başı dışarı doğru çıkmaktadır. Kapak dört panel halinde bölünmüştür; bu panellerde kabartma halinde ayakta duran figürler yer almaktadır.[28] Lahit, mezarın yapımcısı ve eşine adanmıştır; ön kısımda, bir asanın üzerine yaslanmış sakallı bir adam ve oturan bir kadından oluşan çift tasvir edilmiştir.[32]
.jpg)
Mezar, ilk olarak 1803'te Londra'da yayımlanan Luigi Mayer'in "Views in the Ottoman Empire" adlı eserinde tasvir edilmiştir,[33] ancak detaylı olarak ele alınmamıştır. 1812'de Britanyalı arkeolog William Gell tarafından yapılan yazıt kopyası, Likya yazıtlarının ilk kopyalarından biridir. 1836 ile 1842 yılları arasında yazıt, Fransız tarihçi Charles Texier, Charles Fellows, klasik filolog Julius August Schönborn ve İngiliz sanatçı Edward Thomas Daniell tarafından tekrar kopyalanmıştır. Yazıt son olarak Avusturyalı klasik filolog Ernst Kalinka tarafından 1901'de yetkili bir kopyası yayımlanmıştır.[34]
Diğer kalıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Fellows tarafından bulunan antik mezarların çoğu, yerel halk tarafından inşaat malzemesi olarak kullanıldığı için kaybolmuştur.[35][36] Amfi tiyatrosunun üzerindeki izole mezar, Dorik Mezar olarak bilinir ve benzersiz bir forma sahiptir.[26] Kubbe şeklinde olup kayaya oyulmuştur ve kenarları 4.5 metre uzunluğundadır. Doğuya bakan girişi 1.9 metre yüksekliğinde olup tek bir odaya açılır.[37] İç duvarlardan birinde dans eden kızların kabartması bulunmaktadır; mezarın çobanların sığınağı olarak kullanılması nedeniyle bu kabartma kirlenmiştir. Dansçıların giydiği kıyafetlere bakılarak mezarın MÖ 4. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmştir.[38] Mezarın tabanında köşe başlıklarıyla birlikte bir silme ve her köşede sığ bir pilaster bulunmaktadır; yalnızca bir sütun başlığı korunabilmiştir. Güney tarafında mutules bulunan bir bant korunmuştur. Giriş, başlangıçta kayar bir kapıyla kapalıydı ve şu anda bir şeritli çerçeveye sahiptir.[26]
Küçük bi
.jpg)
r tapınağın alt kısımları günümüze kadar ulaşmıştır. Kalıntılar, beş sıra dikdörtgen taş blok yüksekliğindedir. MÖ 1. yüzyılda inşa edilmiş ve dört yüzyıl sonra ilaveler yapılmıştır. Tapınak, bilinmeyen bir tanrıya adanmıştır.[10][39]
Modern şehrin biraz ötesindeki kayalık yamaçlarda kaya mezarları bulunmaktadır; bunlardan biri hem Likya yazıtı hem de daha sonra Latin alfabesiyle yazılmış bir yazıt içerir.[40] Kıyı boyunca hala bir duvar kalıntısı görünmektedir.[41] Liman, bir mercan resifinin denize doğru uzandığı dar boğazın deniz tarafında yer alıyordu ve bu, koruma sağlıyordu; antik çağlarda güçlendirilmiş olabilir. Antifellos'un ne bir akropolisi ne de bir şehir suru vardı. Modern şehrin batısında kalan taş deniz duvarının bir kısmı, 460 metre uzunluğunda ve altı sıra yüksekliğindedir.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Bayburtluoğlu 2004, s. 242.
- ^ a b Bean 1978, s. 92.
- ^ Keen 2018, s. 28.
- ^ Bean, George Ewart. "Antiphellos (Kaş, formerly Andifli) Lycia, Turkey". The Princeton Encyclopedia of Classical Sites. Tufts University. 7 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ a b c d Bryce 2009, s. 47.
- ^ Spratt 1847, s. 267.
- ^ a b Bean 1978, s. 94.
- ^ a b c Smith 1870, s. 147.
- ^ "Strabo, Geography: 3". Perseus Digital Library. Tufts University. 6 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2023.
- ^ a b c d e Bayburtluoğlu 2004, s. 243.
- ^ Harris & Fachard 2021, ss. 193 –194.
- ^ Le Quien 1740, coll. 985–986.
- ^ Pius Bonifacius Gams 1931, s. 450.
- ^ Segreteria di Stato Vaticano 2013, s. 833.
- ^ a b Murray 1878, ss. 356 –357.
- ^ "Letters from the Levant". The New Monthly Magazine and Universal Register. 23 (2). Londra: Henry Colburn. 1828. ss. 316 –319.
- ^ Beaufort 1818, ss. 14 –16.
- ^ Slatter 1994, s. 153.
- ^ Long 1857, s. 186.
- ^ Varinlioglu 2016, s. 38.
- ^ Slatter 1994, s. 290.
- ^ Bean 1978, ss. 92 –93.
- ^ "Antiphellos Antik Kenti" [The ancient city of Antiphellos]. Kaş Gezi Rehberi. 6 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2023.
- ^ "Antiphellos Theatre". Lonely Planet. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023.
- ^ a b T.C. Antalya Valiliği 2010, s. 335.
- ^ a b c Bean 1978, s. 95.
- ^ Schürr 2005, s. 100.
- ^ a b c d Bean 1978, ss. 95 –96.
- ^ Kalinka 1901, ss. 53 –55.
- ^ Schürr 2005, ss. 95 –96.
- ^ Schürr 2005, s. 99.
- ^ Schürr 2005, s. 95.
- ^ Schürr 2005, s. 96.
- ^ Schürr 2005, ss. 96 –97.
- ^ Slatter 1994, s. 151.
- ^ Akşit 2006, s. 97.
- ^ Akşit 2006, s. 96.
- ^ Bayburtluoğlu 2004, s. 244.
- ^ Akşit 2006, ss. 94 –96.
- ^ Akşit 2006, ss. 96 –97.
- ^ Akşit 2006, s. 94.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Akşit, İlhan (2006). Kline, Stuart (Ed.). Lycia: The Land of Light. İstanbul: Aksit Kultur Turizm Sanat Ajans Lt. ISBN 975-7039-11-X.
- Bayburtluoğlu, Cevdet (2004). Lycia. Antalya: Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations. ISBN 978-97570-7-820-3.
- Bean, George Ewart (1978). Lycian Turkey: An Archaeological Guide
. Londra: Benn. ISBN 978-05100-3-205-0. - Beaufort, Francis (1818). Karamania, or, A Brief Description of the South Coast of Asia-Minor and of the Remains of Antiquity: With plans, views, &c. collected during a survey of that coast, under the orders of the Lords commissioners of the Admiralty, in the Years 1811–1812 (2. bas.). Londra: R. Hunter. OCLC 1229273123.
- Bryce, Trevor (2009). "Antiphellos". The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-39485-7.
- Harris, Edward M.; Fachard, Sylvian, (Ed.) (2021). The Destruction of Cities in the Ancient Greek World: Integrating the Archaeological and Literary Evidence. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-11084-9-554-7.
- Kalinka, Ernst (1901). Tituli Asiae Minoris (Latince). 1. Viyana: Austrian Academy of Sciences. OCLC 150793192.
- Keen, Antony G. (2018). Dynastic Lycia: A Political History of the Lycians and Their Relations with Foreign Powers, C. 545-362 B.C. Leiden: Brill Publishers. ISBN 978-90043-5-152-3.
- Le Quien, Michel (1740). Oriens christianus, in quatuor patriarchatus digestus; quo exhibentur ecclesiae, patriarchae, caeterique praesules totius orientis (Latince). 1. Paris.
- Long, George (1857). "Antiphellus". Smith, William (Ed.). Dictionary of Greek and Roman Geography. Londra: John Murray.
- Murray, John (1878). Handbook for Travellers in Turkey in Asia including Constantinople (4. bas.). Londra: John Murray. OCLC 1984586.
- Pius Bonifacius Gams (1931). Series episcoporum Ecclesiae Catholicae'. Leipzig: Hiersemann.
- Schürr, Diether (2005). "Das Pixre-Poem in Antiphellos". Kadmos (Almanca). Berlin. 44 (1–2): 95 –164. doi:10.1515/KADM.2005.014.
- Segreteria di Stato Vaticano (2013). Annuario pontificio (Latince). The Vatican: Libreria Editrice Vaticana. ISBN 978-88209-9-070-1.
- Slatter, Enid (1994). Xanthus: Travels of Discovery in Turkey. Londra: Rubicon Press. ISBN 978-09486-9-531-5.
- Smith, William (1870). Dictionary of Greek and Roman Geography. 1. Boston: Little, Brown. OCLC 847907716.
- Spratt, Thomas Abel Brimage (1847). Travels in Lycia, Milyas, and the Cibyratis, in company with the Late E. T. Daniell. Londra: John van Voorst. LCCN 05010095.Volumes 1 and 2
- T.C. Antalya Valiliği (2010). Dünden Bugüne Antalya [Antalya From Past to Present]. 2. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Varinlioglu, Guzden (2016). Digital in Underwater Cultural Heritage. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 978-14438-9-210-0.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- DiFabio, Christina. Synoikism, Sympolity, and Urbanization: A Regional Approach in Hellenistic Anatolia (PDF) (Doctoral tez). Erişim tarihi: 1 Haziran 2023.
- Duggan, Terrance M. P. (2022). "Çevik, Nevzat: The Book of Lycia: Archaeology, Culture and History in Western Antalya". Journal of the Turkish Institute of Archaeology and Cultural Heritage. Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü (2): 225 –242. ISSN 2822-2547.
- Fellows, Charles (1841). An Account of Discoveries in Lycia. Londra: John Murray. OCLC 1038777615.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mimarlık Müzesi - Anandolu Antik Tiyatroları 4 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
