Boşaltım sistemi
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ocak 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
İdrar yolu veya böbrek sistemi olarak da bilinen insan idrar sistemi böbrekler, üreterler, mesane ve üretradan oluşur. Üriner sistemin amacı vücuttan atıkları uzaklaştırmak, kan hacmini ve kan basıncını düzenlemek, elektrolit ve metabolit seviyelerini kontrol etmek ve kan pH'ını düzenlemektir. İdrar yolu, idrarın nihai olarak uzaklaştırılması için vücudun drenaj sistemidir.[1]
Böbrekler, böbrekleri renal ven yoluyla terk eden renal arterler yoluyla geniş bir kan kaynağına sahiptir. Her böbrek nefron adı verilen fonksiyonel birimlerden oluşur. Kanın filtrelemesi ve daha sonraki işlemlerden sonra atıklar (idrar formunda), idrarı mesaneye doğru iten düz kas liflerinden yapılmış tüpler olan üreterler yoluyla böbrekten çıkar, burada depolanır ve daha sonra işeme yoluyla vücuttan atılır. Kadın ve erkeğin üriner sistemi birbirine çok benzer, yalnızca üretranın uzunluğu farklılık gösterir.[2]
Boşaltım sisteminin vücut dengesinin (homeostasi) sağlanmasında çok önemli bir yeri vardır. İç üretra deliği ve dış üretra deliği'nden oluşur.
Böbrekler, üreterler ve idrar kesesinden oluşan boşaltım sistemi, yapım-yıkım sırasında ortaya çıkan atık maddelerin atılımından sorumludur. Vücut işlevlerinin sürekliliği için hücrelerden atık maddelerin atılması gerekir. Katı ve sıvı atıklar, kan içinde erimiş olarak taşınırlar ve böbreğe ulaştırılarak süzülürler. Bu atıklar üreterler yoluyla idrar kesesine geçerek, belli aralıklarla idrar olarak depolanıp, değişik aralıklarla vücuttan atılırlar.
İdrar, kanın süzülmesiyle böbreklerde oluşur. İdrar daha sonra üreterlerden mesaneye aktarılır ve burada depolanır. İdrar yaparken idrar mesaneden üretra yoluyla vücudun dışına atılır. Sağlıklı bir insanda normalde her gün 800-2.000 mililitre (mL) idrar üretilir. Bu miktar sıvı alımına ve böbrek fonksiyonuna göre değişir.
Böbrekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Böbrekler, omurgalılarda bulunan fasulye biçiminde 2 tane boşaltım organıdır. 10 cm kadar olabilen böbrekler, boşaltım sisteminin bir bölümünü oluştururlar. Bu organlar, başta üre olmak üzere atıkları kandan süzer ve onları artmış su ile birlikte idrar olarak boşaltırlar. Böbrekleri ve böbreklere etki eden hastalıkları inceleyen tıbbi dal nefrolojidir. Nefroloji, adını Yunanca "böbrek" anlamına gelen nephros sözcüğünden alır. Böbrek(ler) ile ilgili anlamında kullanılan renal sözcüğü ise Latince renalis sözcüğünden gelir. Kanımızda atık maddelerin yanı sıra karbonhidratların yağların ve proteinlerin sindirilmesi sonucu oluşan küçük moleküller, vitaminler ve su gibi yararlı maddelerde bulunur.
Böbreklerin içindeki süzme birimlerine nefron denir. Her bir nefron; malpighi cisimciği, proksimal tüp, Henle kulpu ve distal tüp adı verilen kanalcıklardan oluşur.[3] Ortalama bir insan böbreğinde 1 ila 2 milyon arasında nefron bulunur. Bu nefronlarda süzülme, geri emilim ve salgılama işlemleri gerçekleşir. Böbreklerin içinde bir de havuzcuk bulunur.
Üreter
[değiştir | kaynağı değiştir]Üreterler, böbrek ile idrar torbası arasında bulunurlar. 25–30 cm uzunluğunda, 4–7 mm çapında, kas liflerinden oluşmuş boru şeklinde yapılardır. Böbreklerde oluşan idrar bu ince borucuklar vasıtasıyla idrar kesesine ulaşır. Üreter pars abdominalis ve pars pelvica olmak üzere iki kısımda incelenir. Üreterin üç yerde darlığı vardır. Birinci darlık başlangıç yerinde, ikinci darlık linea terminalis'i çaprazladığı yerde, üçüncü darlık da idrar kesesine girdiği yerdedir (en dar yeri burasıdır). Diğer adı idrar borusudur.
İdrar Kesesi
[değiştir | kaynağı değiştir]İdrar kesesi yoğun kas liflerinden oluşmuş, idrarın depolandığı, genişleme özelliği bulunan torba biçiminde bir yapıdır. İdrar torbası dolduğunda kesenin duvarını oluşturan kas lifleri gerilerek idrara çıkma hissi uyandırır ve duvarındaki kasların kasılması ile idrar kesesi boşalır. Kadınlarda pelvis boşluğunun tabanında, erkeklerde rektumun önünde ve prostatın üzerindedir.
Üretra
[değiştir | kaynağı değiştir]İdrarın idrar torbasından alınarak, vücut dışına atıldığı son yerdir. Diğer adı idrar kanalıdır. Prostatik üretra, membranöz üretra, süngerimsi üretra'dan oluşur.
Boşaltıma yardımcı organlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Akciğerler
[değiştir | kaynağı değiştir]Ana madde: Akciğer
Akciğerler soluk alarak vücuda oksijen dağıtır. Sonra kullanılmış kirli oksijen (karbondioksit) vücuttan dışarı atılır.
Kalın Bağırsak
[değiştir | kaynağı değiştir]Sindirim atığı olan posayı anüs yoluyla vücuttan dışarı atar.
Deri
[değiştir | kaynağı değiştir]Vücutta bulunan fazla su, tuzu ve ilaç atıklarını terleme yardımıyla vücuttan atar.
Karaciğer
[değiştir | kaynağı değiştir]Çok zehirli olan amonyağı daha az zehirli olan üre ve ürik aside dönüştürür. Karaciğerlerde safra kesesi de bulunur.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "The Urinary Tract & How It Works | NIDDK". National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. 19 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2024.
- ^ C. Dugdale, David (16 Eylül 2011). "Female urinary tract". MedLine Plus Medical Encyclopedia. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016.