Cassiopeia A
 Üç kaynaktan alınmış bileşik görüntü. Kırmızı kızılötesi veri Spitzer Uzay Teleskobu, turuncu görünen ışık verisi Hubble Uzay Teleskobu ve mavi ile yeşil renkli görüntü Chandra X-ışını Gözlemevi | |
| Olay türü | Süpernova kalıntısı, astronomik radyo kaynağı  |
|---|---|
| Tip IIb[1] | |
| Tarih | 1947 |
| Takımyıldız | Kraliçe |
| Sağ açıklık | 23sa 23d 26s |
| Dik açıklık | +58° 48′ 20.9″ |
| Dönem | J2000 |
| Galaktik koordinatlar | G111.7-2.1 |
| Uzaklık | 11 kIy (3.4 kpc)[2] |
| Boyut | 5 Yay-dakika |
| Kalıntı | Kabuk |
| Ana gökada | Samanyolu |
| Renk (B-V) | ? |
| Önemli özellikler | Güneş sistemimiz dışındaki parlak radyo kaynağı. |
| En yüksek kadir (V) | 6 |
| Belirtmeler | SN 1671, SN 1667, SN 1680, SNR G111.7-02.1, 1ES 2321+58.5, 3C 461, 3C 461.0, 4C 58.40, 8C 2321+585, 1RXS J232325.4+584838, 3FHL J2323.4+5848, 2U 2321+58, 3A 2321+585, 3CR 461, 3U 2321+58, 4U 2321+58, AJG 109, CTB 110, INTREF 1108, [DGW65] 148, PBC J2323.3+5849, 2FGL J2323.4+5849, 3FGL J2323.4+5849, 2FHL J2323.4+5848 |
 Wikimedia Commons'ta ilgili ortam | |
Cassiopeia A (Cas A), Kraliçe takımyıldızı bölgesinde bulunan süpernova kalıntısı ve 1 GHz.'de 2720 Jy akı ile gökyüzünün en parlak gök bilimsel radyo kaynağı. Süpernova, Samanyolu'na 11,000 ışık yılı (3.4kpc) uzaklıkta oluşmuştur.[2][3] Süpernovadan uzaklaşan bulut ve malzeme, şu an yaklaşık olarak 10 ışık yılı (3.1 kpc) mesafeye ulaşmıştır. Radyo parlaklığı çok berrak olmasına rağmen optik olarak çok soluktur ve ancak uzun süreli pozlama fotoğraflarında görülebilir.
Cas A, Third Cambridge Catalogue of Radio Sources'da 3C461 ve Green Catalog of Supernova Remnants'da da G111.7-2.1 olarak geçmektedir. Genişleyen kabuğun sıcaklığı yaklaşık olarak 50 milyon derece Fahrenheit (30 megakelvin) olarak hesaplanmaktadır ve saatte 10 milyon mil'den daha fazla bir hızla yol almaktadır.
Genel özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Chandra X-ışını Uzay Teleskopu'nun, kalıntıyı 1 milyon saniye pozlayarak elde ettiği görüntüler, şaşırtıcı detaylar ortaya çıkartmıştır. Bunların başında, şimdiye kadar varlığı bilinmeyen jetler[not 1] geliyor. Bu jetler silikon iyonlarını ortaya çıkarmak için özel işlem görmüş fotoğraflarda daha belirgin. Jetlerin silikon atomları bakımından böylesine zengin olmasına karşılık fazlaca demir içermemeleri, patlamanın hemen başında oluştuklarını düşündürüyor. Aksi halde, ölen dev yıldızın merkez bölgelerinde birikmiş demirle dolu olmaları gerekirdi. Fotoğraflarda, merkezin çökmesiyle oluşan ve hâlâ saniyede 10.000 km hızla yayılan şok dalgasının sınırı yakınlarında izlenen parmak biçimli parlak mavi yapılarsa, neredeyse tümüyle gaz halindeki demirden oluşuyor.[4] Demir, yıldızın sıcak merkezindeki son füzyon durağı. Süpernova sırasında bir şekilde jetlere dik olarak püskürtülmüştür.
Görüntülerin merkezinde izlenen parlak kaynağın, çökerek süpernovayı tetikleyen ve son derece yoğun bir nötron yıldızı haline gelen merkez olduğu sanılmaktadır. Bu nokta saniyede 330 km hızla süpernova kalıntısının merkezinden uzaklaşmakta. Belli ki, patlama asimetrik olmuş ve çöken merkeze bir doğrusal hareket de sağlamış. Ancak hareketin yönü, gök bilimcileri şaşırtmaktadır. Hareketin normalde jetlerle aynı düzlemde olması beklenirken, onlara dik bir yönde. Dahası, atarca diye bilinen hızlı dönüşlü nötron yıldızlarının tersine sakin görünümlü bu soluk nötron yıldızı, kutuplarından ışınım püskürtür görünmüyor. Araştırmacılar Cas A'yı oluşturan patlamayla püsküren jetlerin, gama ışını patlamalarına yol açtığı düşünülen çok daha güçlü "hipernova"larda ortaya çıkan jetler kadar enerjik olmadıkları görüşündeler. Süpernova, patlama sırasında son derece güçlü bir manyetik alan oluşturmuş ve yüklü parçacıklardan oluşan jetler, bu manyetik alanca hızlandırılmış görünüyor. Ancak bu manyetik alanın daha sonra atarca rüzgarı bulutsusu diye adlandırılan ve yüksek enerjilerde hareket eden mıknatıslanmış elektron bulutlarının oluşmasını baskıladığı düşünülmektedir.[5]
Süprenovanın gözlemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Cassiopeia A, bundan yaklaşık 330 yıl önce patlamıştır. Bu süpernova kalıntısı bu güne kadar Samanyolu Gökadası'nda bilinen en genç kalıntıdır. Bu kalıntının incelenmesi gökbilimcilere bir patlamanın nasıl oluştuğuna dair yeni bilgiler sağlayacak, açığa çıkan ağır elementlerin yıldızlararası gazı nasıl beslediğini ve patlamayla oluşan şok dalgalarının yeni yıldız oluşumlarını nasıl tetiklediğini gösterecektir.
Cassiopeia A'nın ilk görüntülerinde, daha önce görülmemiş yapılanmalar ve ayrıntılar göz önüne çıkmıştır. Gözlemlerden 8 yıl sonra, bilim insanları, bu kalıntının patlamadan sonraki dönemde, zaman içindeki değişimini bir video görüntüsü haline getirebiliyorlar.[6] Bu boyutlandırmayı yapan ekip videodaki hareketlerden patlama sonucu saçılan maddenin kaçış hızını ölçebilmişlerdir. Ayrıca bu buluntunun bugünkü kabul edilen teorik modellemelerden daha yavaş olduğunu açığa çıkarmışlardır. Ekibin görüşüne göre patlamadaki bu gizemli kayıp enerji kozmik ışın ivmelenmesidir. Ekip bu süpernovadaki enerjinin %30'unun, yüklü parçacıkların kozmik ışın ivmelenmesiyle kaybolduğunu ve bu parçacıkların devamlı bir şekilde yer atmosferini bombardıman ettiğini göstermişlerdir.
Cassiopeia A bulutsusu giderek soluklaşıyor sanılırken Spitzer kızılaltı uzay teleskopu, bulutsunun merkezindeki nötron yıldızının 50 yıl önce bir patlama daha geçirdiğini belirlemiştir. Bu gizemli patlamanın ışığı yayıldıkça çevredeki toz bulutunu ısıtmakta ve kızılaltı dalgaboylarında ışımasına yol açmaktadır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ (zıt iki yönde püsküren enerjik parçacık sütunları)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Scientists Hold Séance for Supernova". 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2008.
- ^ a b Fesen, Robert A.; Hammell, Molly C.; Morse, Jon; Chevalier, Roger A.; Borkowski, Kazimierz J.; Dopita, Michael A.; Gerardy, Christopher L.; Lawrence, Stephen S.; Raymond, John C.; van den Bergh, Sidney (Temmuz 2006), "The Expansion Asymmetry and Age of the Cassiopeia A Supernova Remnant", The Astrophysical Journal, 645 (1), ss. 283-292, doi:10.1086/504254, 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Nisan 2009
- ^ Stover, Dawn (2006), "Life In A Bubble", Popular Science, 269 (6), s. 16
- ^ Science, 24 Eylül 2004
- ^ NASA basın bülteni, 23 Ağustos 2004
- ^ "Cas A video canlandırma". 17 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2009.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- 3D visualisation of Cassiopeia A 16 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News.