Jani Vreto
| Jani Vreto | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 14 Ocak 1822 Postenan, Görice  Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 09 Temmuz 1900 (78 yaşında) Atina, Yunanistan |
| Meslek | yazar, matbaacı, yayıncı |
| Edebî akım | Arnavut millî uyanışı |
| Önemli eser | Histori e Skënderbeut, Apologia etc |
| İmza | .svg) |
Jani Vreto (14 Ocak 1822 – 9 Temmuz 1900) Arnavut yazar, matbaacı, yayıncı ve Arnavut millî uyanışının önemli isimlerinden biridir. 1886'da Bükreş'teki ilk Arnavut matbaasını kurmaktan ve denetlemekten sorumluydu.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Jani Vreto, 1820'de Arnavutluk'un güneyindeki Leşkovik yakınlarındaki bir köy olan Postenan'da doğdu.[1] Yerel okula gitti ve ilk derslerini ona hem Yunanca hem de Arnavutça öğretecek olan Nikolla Ikonomi'den aldı.[2]
Büyük Doğu Buhranı sırasında Prizren İttifakı'nın kurulmasından birkaç yıl önce, Vreto alfabe sorunuyla ilgili altı Arnavut aydınla bir araya geldi ve Pelasg teorisi nedeniyle Arnavutça yazmak için Yunan alfabesinin kullanılmasını destekledi.[3] Vreto, Fraşirili Abdül Bey önderliğinde diğer bazı Arnavut milletvekilleriyle birlikte, İstanbul'da Arnavut elit üyeleri tarafından 1877 yılında kurulan Arnavut Halkının Haklarını Savunma Merkez Komitesi'ne (Arnavutça: Komiteti Qendror për Mbrojten e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare) üye oldu.[4][5] Arnavut Haklarını Savunma Komitesi, Vreto'yu Şemseddin Sâmi, Vasa Paşa ve Hoca Tahsin Efendi ile birlikte bir Arnavut alfabesi oluşturmak üzere görevlendirdi.[6] Arnavut alfabesi hakkında tartışmalar sırasında Şemseddin Sâmi ve Vreto, Arnavutların ve Yunanların aynı Pelasg atadan geldikleri varsayımıyla bir Yunan alfabesi karakterinin dahil edilmesini istediler..[7] 19 Mart 1879'a kadar grup, Şemseddin Sâmi'nin çoğunlukla Latin karakterlerinden oluşan 36 harfli alfabesini onayladı.[6] 1878'de Berlin Kongresi'nde Fraşirili Abdül Bey ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu'nun Arnavut nüfusunu temsil etti.[8]
1879'da Arnavutça Yazıların Yayımlanması Cemiyeti'nin (Arnavutça: Shoqëri e të shtypurit shkronjavet shqip) kurucularından biri oldu, Arnavut ders kitaplarını yayınlamaktan ve Arnavut okulları açmaktan sorumlu bir organizasyondu.[1] Vreto, örgütün Osmanlı makamları tarafından yasaklanmasının ardından merkezini İstanbul'dan Bükreş'e taşıdı.[9] Bu derneğin bir üyesi olarak Vreto, Arnavut hareketinin ilerlemesinde önemli bir rol oynayan Bükreş'teki Arnavut matbaasını kurdu ve işletti.
Aynı zamanda, kendisini "Arnavut sorunu yaratmak" nedeniyle sapkınlık yapmakla suçlayan Ortodoks Ergiri metropoliti tarafından aforoz edildi.[1] Arnavutluk'un milli şairi Naim Fraşiri'nin birçok eseri bu kuruluş tarafından yayınlanmıştır. 1882'de Vreto, Arnavut diasporası arasında milliyetçi içerik geliştirmek için Bükreş'ten ayrılarak Mısır'a gitti.[10]
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Jani Vreto'nun en bilinen eseri, Arnavutluk'un ulusal kahramanı İskender Bey'e adanmış İskender Bey'in Tarihi (Arnavutça: Histori e Skënderbeut) başlıklı epik bir şiirdir. 1888'de Muhamet Kyçyku'nun Erveheja şiirini, Kyçyku'nun kullandığı tüm Türkçe veya Arapça kelimeleri tamamen kaldırarak Latin alfabesine çevirerek düzenleyip yayınladı.[11] Vreto'nun kendi eserinin bir kısmı, Spiro Dine'nin Arnavut tarihi ve edebiyatı koleksiyonu olan Denizdeki Dalgalar (Arnavutça: Valët e Detit) adlı eserinde yayınlandı.[1]
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]13 Ocak 2012'de Arnavutluk Cumhurbaşkanı Bamir Topi, ölümünden sonra Jani Vreto'yu Arnavutluk Ulus Nişanı'na layık gördü.[12]
Leşkovik kasabasında bir heykeli vardır.[13]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Cornis-Pope, Marcel; John Neubauer (2004). History of the literary cultures of East-Central Europe: junctures and disjunctures in the 19th and 20th centuries. History of the Literary Cultures of East-central Europe. 2. John Benjamins Publishing Company. ss. 44,290,337. ISBN 90-272-3453-1. 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2021.
- ^ Shuteriqi, Dhimitër S. (1978). Shkrimet shqipe në vitet 1332-1850 [Albanian writings in the years 1332-1850]. Rilindja. s. 216. 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2010.
- ^ Skendi 1967, s. 139.
- ^ Gawrych 2006, s. 44.
- ^ Elsie, Robert, Centre for Albanian Studies (London, England) (29 Temmuz 2005). Albanian literature: a short history. s. 76. ISBN 9781845110314. 3 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2010.
- ^ a b Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913 (İngilizce). Londra: IB Tauris. s. 59. ISBN 9781845112875. 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2021.
- ^ Michael Kreutz. Modernismus und Europaidee in der Östlichen Mittelmeerwelt, 1821-1939 19 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. p. 166. "Der bekannte intellektuelle Vordenker Sami Frashëri setzte sich wie Jan Vreto (Ioannis Vretos) für das Griechisch e ein, mit der Begründung, dass Albaner wie Griechen beidermassen Abkömmlinge der Pelasger seien."
- ^ Glenny, Misha. The Balkans. Page 142.
- ^ Skendi 1967, s. 145.
- ^ Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening (İngilizce). Princeton: Princeton University Press. s. 152. ISBN 9781400847761. 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2021.
- ^ Norris, H.T (1993). Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world (İngilizce). University of South Carolina Press. s. 80. ISBN 0-87249-977-4. 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2021.
- ^ Presidenti Topi dekoron Jani Vreton (pas vdekjes) me Urdhrin “Nderi i Kombit” 11 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., president.al, 2012-01-13 (in Albanian)
- ^ Jance, Anesti. "Archived copy". Panoramio. 21 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2017.
