Kaf Dağı
Kaf Dağı veya (Farsça قافکوه) Kafkuh veya (Arapça جبل قاف Jabal Qaf) olarak da bilinen veya aynı zamanda Farsça Koh-Kaf ve Kuh-i-Kaf veya Kuh-e Kaf olarak da yazılabilen popüler Orta Doğu mitolojisinde efsanevi bir dağdır. İslam mitolojisinde Kaf Dağı'nın cinlerin yurdu olduğu ve Tanrı tarafından parlak zümrütten yapıldığı söylenir.[1]
Kaf Dağı, genellikle masallarda yer alan, dünyayı çevrelediğine inanılan, arkasında cinlerin, perilerin bulunduğu varsayılan, zümrütten yapılmış bir yerdir.[2] Fars mitolojisine ait Zümrüd-ü Anka kuşunun bu dağda yaşadığı düşünüldüğünde Kaf dağının aynı kültüre ait bir efsane dağ olduğu anlaşılabilir.
Kaf suresi bu dağla ilişkilendirilir. Kaf Dağı tasavvufta düşünceyi temsil eder. Orada düşüncenin sonsuz ikliminde yaşayan Simurg'un istiğnası, yani dünyaya yahut dünyalığa ihtiyaç duymayıp iltifat etmemesi, örnek alınacak büyüklüktedir.[3]
İsrailiyat etkisi ile yazıldığı düşünülen rivayet ve tefsirlerde dağın yeri, büyüklüğü ve yapısı ile ilgili efsanevi anlatımlar bulunur. Bu anlatımlardan birisi de Muhyiddin-i Arabi'ye aittir:
"Kaf, yeryüzünü kuşatmış olan yeşil zeberced'den bir dağdır ve gökyüzünün çevresi onun üzerindedir; kökleri, dünyanın üzerinde durduğu kayaya ulaşır ve zelzelenin kaynağı bu dağdır."[4]
Kaf Dağı, varlığına ve dünyayı çevrelediğine inanılan, ulaşılması güç dağlar zinciridir; Kuh-ı Şu'a, Bi'rül'-Cin, Cebelü'l-Cin, Cebelü'l-Kamer, Cabül-Sa, Şahmeran Ülkesi, Cinnistan, Kuhistan veya Eşher-i Akvâl adlı, yeşil bir zümrütten veyahut zebercentten olan eski İran'daki Elbruz Dağı üzerinde gelişen ve bu dağa ayrıca mitolojik öğeler yüklenen, yeryüzündeki dağların anası olduğuna ve diğer tüm dağların dalları ile damarları olduğuna inanılan kutsal bir dağ motifidir.[5]
İnanca göre dünyanın çevresi gemilerin geçemediği, kıyıları görülemeyen karanlık bir su kütlesi olan Bahr-i Muhit ile kaplıdır.[hangileri?] Buna göre bu su kütlesinden sonra da her şeyi bir kuşak gibi çevreleyen Kaf Dağı gelir. Kaf Dağı yeşil zümrüttendir ve gökyüzünün rengi onun yansımasından gelir. Bir başka kaynakta da Kaf Dağı'nın zümrütten bir kayaya dayandığı, “el-Veded” denen bu kayanın, Allah tarafından kendi kendine duramayan dünyaya bir destek olmak üzere yaratıldığı belirtilir. İnsanların aşmasına imkân olmayan Kaf Dağı'na dünyanın sonu gözüyle bakılır. Bu dağ, görünen ve görünmeyen dünyalar arasındaki sınırdır.[6]
İran mitolojisinde
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihsel olarak İran gücü hiçbir zaman Kuzey Kafkasya'nın tamamına yayılamaz ve İran bilinci bu dağları bir gizeme büründürür. İran efsanelerinde bu dağ için aşağıdaki görünümlerden biri verilebilir:
- En yüksek dağ
- Gapkuh olarak anılan "bilinmeyen" dağ[Note 1]
- Zerdüştlüğü takip etmeyen Devlerin ülkesi
- Saoşyant'ın savaş alanı
- Simurg'un yuvası
Kaf'ın Dev ve peri krallıkları, muhteşem başkenti Juherabad (Mücevher-şehir), Amberabad (Amber-şehir) ve Ahermanabad (Ehriman'ın şehri) ile şad-u-kam (zevk ü sefa) içerir.[1] Zümrüd-ü Anka'yı İranlılar Simurg diye adlandırır. Bu kuşun, dağın tepesinde köşke benzer bir yuvada yaşadığı, insanlar gibi düşünüp konuştuğu, çok geniş bir bilgi ve beceriye sahip olduğu, kendisine başvuran hükümdar ve kahramanlara akıl hocalığı yaptığı ileri sürülmektedir.[7]
Arap rivayetleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Arap geleneğinde Kaf Dağı, okyanusun dünyayı çevreleyen en uzak ucuna konumlanan gizemli bir dağdır.[8] Uzaklığı nedeniyle Kuzey Kutbunu da bu dağla özdeşleştirenler olmuştur.[9][10]
Hikâyeci Hatem i Tai'nin anlatımına göre, Kaf Dağları'nın yansıması gökyüzüne yeşilimsi bir ton veren yeşil zümrüt, peridot veya krizolitten oluşuyordu. Cinlerin evi ve ötesinde görünmeyen ilahi dünya (Alem-i gayb)ın başladığı yer olarak kabul edilir. Arap edebiyatında Kaf, Allah'ın yeryüzünü desteklemek için yarattığı sıradağların en yükseğiydi ve yer altı sıralarıyla bağlı olduğu diğer tüm yeryüzü dağlarının ebeveyniydi. Menzil, bilinen dünyayı çevreleyen okyanuslarla insanların dünyasından ayrılır. İlkel dağ olarak Kaf, doğal ve doğaüstünün buluştuğu ve yer ve gök dünyaları arasındaki bağlantının kurulduğu kozmik dağı sembolize etmeye başladı. Anka ve rukh'un buraya geleceği söylenmektedir. Karanlıkta yer alan zümrüt şehirler Jabulqa ve Jabulsa'nın Kaf dağına bitişik olduğu söyleniyor.[1][8][11]
Zekeriya el-Kazvini (tam anlamıyla "Yaratılan şeylerin harikaları ve var olan şeylerin mucizevi yönleri")[12] adıyla 13. yüzyılda etkili bir kitap yayınladı. Kazvini'nin kozmolojisine göre gökyüzü, Dünya'ya düşmemesi için Tanrı tarafından tutulur. Dünya düz kabul edilir (sonraki İslam alimleri yuvarlak olduğuna inandılar) ve onu kazıklar gibi yerinde tutan bir dizi dağla (Kaf dağı bunlardan birisiydi) çevrilidir; Dünya, dev bir balık olan Bahamut üzerinde duran Kuyata tarafından destekleniyor, Bahamūt kozmik bir okyanusta yaşıyordu; Okyanus ise bir melek veya cinlerin tepesinde oturan bir kasenin içindeydi.[13]
Bazı yazarlara göre, Müslüman kozmolojisinin Cebel Kaf'ı Rupes Nigra'nın bir versiyonudur.[14]
Tasavvuf geleneği
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdurrahman ve Attar'ın tasavvur ettiği bazı tasavvufi sözlü geleneklerde, Kaf Dağı bir bilinç alemidir ve müridin hedefi olarak gösterilir. Hadda Sahib'in (ö. 1903) bir gecede Kaf Dağı'nı ziyaret ettiği ve perilerin kralı tarafından karşılandığı söylenir.[15]
Literatürde
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaf Dağı Türk yazar Müge İplikçi'nin bir romanının da adıdır.
Kaf Dağı'na cinlerin evi olarak 1001 Gece Masallarında sık sık atıfta bulunulur.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Jabulqa ve Jabulsa
- Kuşlar Konferansı (Manṭiq-uṭ-Ṭayr)
- Kuran'ın ezoterik yorumu
- Öküz (Çin takımyıldızı)
- Türk mitolojisinde bir göl olan Sütgöl
- Peristan, Periler Ülkesi
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Daniel G. Prior: Travels of Mount Qāf: From Legend to 42° 0' N 79° 51' E. in: Oriente Moderno, Nuova serie, Anno 89, Nr. 2. (İslami Efsaneler Üzerine Çalışmalar) 2009, s. 425–444
notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Qāf is the Arabized form of the Middle Persian word gâp meaning "unknown". The oldest mention of Gapkuh or the "unknown mountain" is in an inscription of Shapur I (241-272 AD) for the mountains between the Black Sea and the Caspian Sea. The name of the Caucasus Mountains is said to have ultimately come from Kapkof or Kafkaz, corrupted variant(s) of Gapkuh.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Legends of the Fire Spirits: Jinn and Genies from Arabia to Zanzibar (İngilizce). I.B.Tauris. ss. 24-28. ISBN 9780857730633. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2014.
- ^ "Kaf Dağı'ndaki Huzur". 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015.
- ^ Tefsirde İsrailiyyat, Doç. Dr. Abdullah Aydemir, Ankara 1979, s. 312
- ^ Mehmet Salih Özalp, Kafdağı'nın Gölgesinde, Sf: 1, Hermes Kitabevi
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2014.
- ^ İslâm Ansiklopedisi; cilt:24 sy:144-145
- ^ a b "Mount Qaf - Mythology Dictionary". 31 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2023.
- ^ Ibrahim Muhawi & Sharif Kanaana. Speak, Bird, Speak Again: Palestinian Arab Folktales. Berkeley University of California Press
- ^ Irgam Yigfagna; al-Jabal al-Lamma
- ^ Kosmographie: ¬Die Wunder der Schöpfung (Arapça). Dieterich. 1849. Erişim tarihi: 3 Ekim 2019.
- ^ "The Wonders of Creation - World Digital Library". 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2023.
- ^ Zakariya al-Qazwini. ʿAjā'ib al-makhlūqāt wa gharā'ib al-mawjūdāt (The Wonders of Creation). Original published in 1553 AD
- ^ Irgam Yigfagna; al-Jabal al-Lamma, p. 44
- ^ PRIOR, DANIEL G. “TRAVELS OF MOUNT QĀF: FROM LEGEND TO 42° 0' N 79° 51' E.” Oriente Moderno, vol. 89, no. 2, 2009, pp. 425–444. JSTOR, www.jstor.org/stable/25818227. Accessed 18 Mar. 2020.