Mem

Mem ya da Même, Richard Dawkins'in ortaya attığı kültürel iletim birimidir.

Dawkins'e göre nesiller değiştikçe, kültürel ve sosyal içerik bir sonraki nesle memler tarafından aktarılmaktadır. Bu tıpkı biyolojik içeriğin DNA tarafından aktarılması gibidir. Fakat memler, DNA gibi mikroskop altında görülebilen somut bilgi kodları değil, daha çok soyuttur. Bu bakımdan sosyolojik gen denebilir.

Kelime anlamı Yunanca "mimeme"'den gelir. Ancak Richard Dawkins, Gen bencildir kitabında belirttiği üzere "gen" kelimesi gibi tek heceli bir isim istediğinden bunu "mem" olarak kısaltmıştır. Ayrıca "même" kelimesinin Fransızca "kendi" anlamına gelen köküyle ilgili bağlantı kurar.

Ezgiler, düşünceler, sloganlar, moda, mimari, mem örnekleridir. Genlerin sperm ya da yumurtalar yoluyla bir bedenden diğerine atlayarak gen havuzunda çoğalmaları gibi, memler de, geniş anlamda taklit (etkileşim) denebilecek bir süreç yoluyla, bir beyinden diğerine zıplayarak kendilerini çoğaltırlar. Örneklemek gerekirse; bir bilim insanı güzel bir düşünce duyduğunda ya da okuduğunda bunu arkadaşlarına ve öğrencilerine aktarır. Yazılarında ve derslerinde bundan söz eder. Bu düşünce tutulursa, beyinden beyine yayılarak kendini çoğalttığı söylenebilir.

Öte yandan gelenek hâlindeki memler, genler gibi nesilden nesile ya da kültürden kültüre aktarılabilir. Aktarım sırasında değişime de uğrayabilir. Örneğin her kültürde farklı türleri bulunan bir mem kompleksi de düğünlerdir. İçerisinde de ritüelleriyle, yenen yemekleriyle, oynanan oyunlarla farklı memler barındırırlar.

Richard Dawkins'in ortaya attığı bu düşünce pek çok bilim insanı tarafından desteklenmiş ve memetik dalının kurulmasına sebep olmuştur. Bu yüzden "memetik" dalının kurucusu Richard Dawkins sayılır.

Hayvanlarda mem

Richard Dawkins, bu olgunun sadece insanlara özgü olmadığını belirtip P. F. Jenkins'in Yeni Zelanda'daki şarkı söyleyen Semerli Kuşlar üzerine yaptığı çalışmayı örnek gösterir. Jenkins, babalarının ve oğullarının şarkılarını kıyaslayarak bunun genetik olarak kalıtılmadığını gösterdi. Her genç erkek, insanların dili kullanmasına benzer bir yolla komşu bölgelerden şarkılar benimseyebiliyordu. Hayvanlarda mem aktarımına katil balinaların avlanma tekniklerini yavrularına öğretişi ve yavru orangutanların büyük yaprakları şemsiye olarak kullanmayı annelerinden görüp öğrenmeleri örnek verilebilir.

Taklit çocuğun, başka diğer dilleri değil de kendi anadilini öğrenme yöntemidir. Kişinin başka insanların ebeveynleri gibi değil de kendi ebeveynleri gibi konuşmasının sebebidir. Bölgesel şivelerin ve uzun zaman dilimlerinde ayrı dillerin ortaya çıkmasının nedenidir. Dinlerin her nesilde yeni baştan seçilmek yerine aile soyları boyunca sürdürülmesinin sebebidir. Burada, genlerin nesiller içinde boylamasına aktarılmasına ve virüslerdeki genlerin yatay aktarılmasına en azından yüzeysel bir benzerlik vardır. Bu benzetmenin yararlı olup olmadığını yargılamaya geçmeden önce, kelimelerin, fikirlerin, inançların, üslupların ve modanın iletilmesinde bir gen rolü oynuyor olabilecek bu varlık üzerine konuşabilmek için ona bir isim vermemiz yerinde olacaktır. Kelime ilk ortaya atıldığı 1976’dan bu yana artan sayılarda insanlar ‘mem’ ismini gen benzeri bu varlık için benimsemiştir.

---

Richard Dawkins - Bir Şeytan'ın Papazı

Şimdi memler dünya etrafında ışık hızında yayılıyorlar ve o kadar hızlı kendilerini ikileştiriyorlar ki meyve sinekleri ve maya hücreleri karşılaştırmada buzul çağdan kalmış gibi kalıyor. Araçtan araca, ortamdan ortama kontrolsüzce atlıyorlar ve karantinaya alınmalarının neredeyse imkânsızlığını kanıtlıyorlar.

---

Daniel Dennett

Ayrıca bakınız

• Gen Bencildir - The Selfish Gene (Richard Dawkins) Tübitak Yayınları
• Kör Saatçi - The Blind Watchmaker (Richard Dawkins) Tübitak Yayınları
• Tanrı Yanılgısı - God Delusion (Richard Dawkins) Kuzey Yayınları
• Bir Şeytan'ın Papazı - A Devil's Chaplain (Richard Dawkins)