Mirza Rıza Kirmani
Mirza Rıza Kirmani (Farsça: میرزارضا کرمانی), Kirman, İran'da doğdu ve 10 Ağustos 1896'da Tahran’ da öldü. Cemaleddin Afgani’ nin bir müridi ve İran Şahı Nasreddin Şah’ ın katilidir.[1]
Geri plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Mirza Rıza Kirmani, Molla Hüseyin Akdaee’ nin oğludur. Doğum yeri İran’ ın Kirman kenti olduğu için Kirmani adı ile çağrıldı.[2] Mirza Rıza ve Afgani’ nin diğer izleyicileri İran’ da Nasreddin Şah' a muhalif bulunmaktaydılar. Afgani, İran’ dan Nasreddin Şah tarafından sürgüne gönderildiğinde Kirmani kesin ve aleni biçimde Kaçar Hanedanı' nı eleştirmeye başlamıştı. Sonuç olarak Kirmani hapsedildi, karısı tarafından boşandı ve oğlu bir hizmetli olarak işe alındı.[3]
Suikast
[değiştir | kaynağı değiştir]Seyid Cemal Esedabadi veya daha çok bilinen diğer adıyla Cemaleddin Afgani, İran’ da tütün protestosunu başlattıktan sonra II. Abdulhamit’ in daveti üzerine İstanbul’ a gitti. Her ne kadar ve hiç de şüphesiz biçimde II. Abdulhamit’ in O' nu pan islamizm ve batı karşıtı propagandada kullanmayı umuyor olsa da, II. Abdulhamit’ in Cemaleddin’ i İstanbul’ a kesin bir biçimde kontrol altında tutmak ve her hareketini izlemek için çağırmış gibidir. İstanbul’ da Afgani’ ye bir misafir saygısı gösterilmekte idiyse de Sultan’ ın üzerinde bir etkiye sahip değildi ve hiçbir zaman refakatçisiz gezinti yapmasına izin verilmemişti.[4]
İran vesikalarında Mirza Rıza Kirmani, Mirza Ağahan Kirmani ve Cemalledin Afgani adları önemli olaylarda birlikte anılmışlardır. Seyyid Cemaleddin Afgani İstanbul’ da göz hapsinde tutulurken Mirza Rıza Kirmani Şah'a suikastte bulunmuştur.[5] Hapisten serbest bırakılan, Cemaleddin’ in eski hizmetçisi olan Mirza Rıza' nın, İstanbul' a gelerek Afganiyi ziyaret ettiği ve burada Afgani’ den Nasreddin Şah' a suikast düzenleme talimatı aldığı iddia edilir[6] ve İran’ a döndüğünde Mirza Rıza Kirmani, 30 Nisan 1896' da Nasreddin Şah’ ı Şah Abdul Azim Türbesi 'nde iken tabanca ile öldürür.[7] Kaliforniya Üniversitesi’ (UCLA)’ nden Nahid Pirnazar, Kirmani’ nin şöyle söylediğini öne sürer; "O’ nu öldürmek için daha önce fırsatım olmuştu. Fakat o an Yahudiler, Hamursuz Bayramı' nın sekizinci gününü kutlamaktaydılar. Şahın ölümünden Yahudilerin suçlanmasını istemedim." Kirmani’ nin tabancasının eski ve paslanmış olduğu, üzerinde kalın bir giysi bulunduğu ve kaçabilmek için uzak mesafeden atış yaptığı söylenir.[8] Nasreddin Şah suikastının ardından tertipleyici olarak suçlanan Cemaleddin Afgani, İstanbul' da gözaltında tutulmakta iken çene kanserinden 9 Mart 1897' de öldü.
Nasreddin Şah' ın ölmeden kısa bir süre önce “Eğer yaşarsam sana farklı bir biçimde hükmedeceğim” dediği öne sürülmektedir.
Yakalanması ve idamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mirza Rıza Kirmani, suikastten sonra sınıra doğru kaçtı. Nasreddin Şah' ın halefi Muzaffereddin Şah, babasının katilini bulmak ve yakalamak üzere bir grup birliği deve sırtında peşinden gönderdi. Mirza Rıza Kirmani İran sınırında yakalandı. Kirmani aylar süren sorgusunun ardından 10 Ağustos 1896' da idam edildi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Dabashi, Hamid. Iran: A People Interrupted. Page 67. The New Press. Accessed 28-01-2008.
- ^ "Iran Chamber Society, History of Iran". 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ Dabashi, Hamid. Iran: A People Interrupted. Page 68. The New Press. Accessed 28-01-2008.
- ^ "Defense Technical Information Center". 4 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ "Akademik Ortadoğu, Kaan Dilek Makalesi, s.53" (PDF). 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ "Middle East Encyclopedia, Jamal Al-Din Afghani". 7 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
- ^ "Historical Personalities: Mirza Reza Kermani" 15 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Iran Chamber. Accessed 28-01-2008.
- ^ Mo'ayeri (1982). Some notes from private life of Nasser al-Din Shah. Tehran: Nashr-e Tarikh-e Iran. p.105
