Musa Anter
| Musa Anter | |
|---|---|
| Doğum | 1920 Eskimağara, Nusaybin, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 20 Eylül 1992 (72 yaşında) Diyarbakır, Türkiye |
| Defin yeri | Akarsu, Nusaybin, Türkiye |
| Takma ad | Apê Musa (Musa Amca) |
| Meslek | Yazar, şair, gazeteci |
| Vatandaşlık |  Türkiye |
| Dönem | 1959-1992 |
Etkilendikleri | |
Musa Anter (1920 - 20 Eylül 1992, lakabı: Apê Musa / Musa Amca), Kürt asıllı Türk yazar, şair ve gazeteci.
Kürt milliyetçisi düşünceleri ile tanınmaktadır.[1][2][3] Diyarbakır'da uğradığı silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetmiştir.[4]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Musa Anter, 1920 yılında Mardin'e bağlı Nusaybin ilçesinin Eskimağara köyünde Kürt bir ailenin çocuğu olarak doğdu. İlkokulu Mardin'de, ortaokul ve liseyi Adana'da okudu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Annesi Fesla Hanım, Türkiye'nin ilk kadın muhtarlarından biridir.[5]
1944'te Abdurrahim Rahmi Zapsu'nun kızı Ayşe Hale ile evlendi. Cüneyt Zapsu'nun halası olan Sankt Georg Avusturya Lisesi mezunu Ayşe Hanım ile evliliğinden 1945'te büyük oğlu Anter, 1948'de kızı Rahşan ve 1950'de küçük oğlu Dicle dünyaya geldi.
İlk gözaltına alınması öğrencilik yıllarında Dersim İsyanı sırasında oldu. Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım'a küfrettiği için 45 gün gözaltında kaldı.[6]
Canip Yıldırım ve Yusuf Azizoğlu ile birlikte İleri Yurt gazetesini çıkaran Anter, yayımladığı Kürtçe şiiri "Qimil / Kımıl" sebebiyle 1959 yılında 49’lar Davası ile idamla yargılandı.[7] 27 Mayıs Darbesi'nde aftan yararlanarak serbest kalan Anter, cezaevinden çıktıktan sonra Deng, Barış Dünyası ve Yön dergilerinde yazdı.[7] 1963'te 23'ler davası ile tekrar cezaevine girdi. Mamak, Sultan Ahmet, Balmumcu, Seyrantepe ve Nusaybin cezaevlerinde yattı.[7] 12 Eylül Darbesi'nde Kürtçülük propagandası yapmaktan tutuklandı. Yaşamı boyunca toplam 11,5 yıl hapis yattı.
Devrimci Doğu Kültür Ocakları, Halkın Emek Partisi, Mezopotamya Kültür Merkezi ve İstanbul Kürt Enstitüsü'nün kurucularındandı.[7]
Bir çeşit otobiyografi olan iki ciltlik Hatıralarım adlı eseri için kendisi aşağıdaki yorumu yapmıştır:
Denilebilir ki Musa sen kim, bu anılarında geçen zatlar kim! Amma bence bu soru yerinde değildir. Çok kere fakir bir adam bir define bulur veya loto-toto'dan para kazanır ve aniden zengin olur. İşte ben de Zıvıng'ın mağaralarından aleme çıkınca o fakir gibi tesadüfen ve de şans mahsulü değerli şahsiyetlerle tanıştım. İşte bu anılarım, bulduğum bu definelerin mahsulüdür.[6]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Anter, 20 Eylül 1992'de Diyarbakır'ın Seyrantepe mahallesinde uğradığı silahlı saldırıda sol bacağına iki, kalbi ve kafasına birer kurşun sıkılarak öldürüldü. Musa Anter'in yanında bulunan gazeteci ve yazar Orhan Miroğlu saldırı sırasında yaralandı. Eski JİTEM çalışanı Abdülkadir Aygan; Anter'in, kendisinin de içinde bulunduğu tim tarafından JİTEM için öldürüldüğünü söylemiştir.[8] Dönemin Başbakanı Mesut Yılmaz'ın isteği üzerine Başbakanlık Teftiş Kurulu Başkanı Kutlu Savaş'ın hazırladığı Susurluk Raporu'nda, Anter cinayetinin Yeşil kod adlı Mahmut Yıldırım tarafından planlanıp uygulandığı yer almıştır.[9]
Mezarı, Nusaybin ilçesinin Akarsu köyündedir.[10]
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Birina Reş / Kara Yara (1959)
- Qimil / Kımıl (1962)
- Ferhenga Kurdî-Tirkî / Kürtçe-Türkçe Sözlük (1967)
- Hatıralarım I (1991)
- Hatıralarım II (1992)
- Vakayiname (1992)
- Fırat Marmara'ya Akar (1996)
- Çinara Min (1999)
Hakkında yazılan kitaplar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Üç Dönemim Tanığı, Musa Anter, Ahmet Alış 2010, Birikim[11]
- Musa Anter'li Yıllar, Yurda Kaya (2006, Belge Yayınevi)
- Dostlarının Gözüyle Musa Anter, Yavuz Çamlıbel (2010, Kurgu Kültür Merkezi Yayınevi)
- Ape Musa - Faili Bilindik Meçhul, Ercan Gün (2011, Karakutu Yayınları)
- Kuşatmadan İnfaza Musa Anter Cinayeti, Orhan Miroğlu (2012, Everest Yayınları)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ ...the well-known Kurdish nationalist author Musa Anter, Shahrzad Mojab, Women of a Non-State Nation: the Kurds, Mazda Publishers, 2001, s. 100.
- ^ The most famous victim was the Kurdish nationalist writer, Musa Anter, murdered, certainly by local people, on September 20, 1992., Andrew Mango, Turkey and the War on Terror: for Thirty Years We Fought Alone, Routledge, 2005, s. 65. 26 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ The Kurds did face actual punishment. Kurdish nationalist Musa Anter in his memoirs., Hugh Poulton, Top Hat, Grey Wolf, and Crescent: Turkish Nationalism and the Turkish Republic, Hurst, 1997, s. 122.
- ^ "TURKRAN 12/92 - Turkey: Kurdish writer Musa Anter, 74, murdered" (PDF) (İngilizce). Amnesty International. 1992. 3 Eylül 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2021.
- ^ Babamın katiliyle buluşmaya nasıl karar verdim[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b "Kısa biyografisinin yer aldığı bir site". 7 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2007.
- ^ a b c d Musa Anter'le kahve sohbetleri 30 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 1 Eylül 2011. 3 Aralık 2011 tarihinde erişildi.
- ^ Balıkçı, Faruk (4 Şubat 2005). "PKK itirafçısı: Musa Anter'i biz öldürdük". Hürriyet. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2009.
- ^ SUSURLUK RAPORU’NDA MUSA ANTER CİNAYETİ[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Ölümü ve mezarının taşınmasıyla iligli bilgi". 31 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2007.
- ^ History&, Ahmet Alis (Linguaphile/Dr / Ph D.; Politics). ""Üç Devrin" Tanığı: Modern Kürt Siyasi Tarihinin İçinden Musa Anter'i Okumak".
- 1920 doğumlular
- 1992 yılında ölenler
- Nusaybin doğumlular
- Türkiye'deki faili meçhul cinayetler
- İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde öğrenim görenler
- Kürt yazarlar
- 20. yüzyıl Türk yazarları
- Türkçe eser veren yazarlar
- Kürtçe eser veren yazarlar
- Kürt milliyetçileri
- Musa Anter ve Özgür Basın Şehitleri Gazetecilik Ödülleri
- Suikast sonucu ölen yazarlar
- Türkiye'de ateşli silahtan ölenler
- Türkiye'de öldürülen gazeteciler