Devrim Baran

İnsan ihtiyacı doğrultusunda üretilen nesnenin amacı dışında çağrışımlar barındıran göstergeye dönüşümü; üreten ve gerektiğinde satın alan konumuyla özneyi yani insanı pasif, belirlenen, edilgen ve satın alınan bir metaya evrimini de anlatır. Kapitalist ekonomik sistemde ihtiyaç sermayenin ezici sömürüsüne boyun eğerek maliyet ve karlılık hesaplarıyla tanımlanan bir dönüşüm geçirir. Anlamsız bolluk, özgürlük, sınırsız tüketim ve güvence altına alınmış gelecek gibi vaatlerle çarpıtılan ve saptırılan ihtiyaç sistemli olarak artırılırken nesneleşmekte ve ürün olan nesne özne kimliğine dönüşmektedir. Çevresine uyum sağlayan, onu değiştirip dönüştürürken deneyim, yeti ve bilinci sayesinde kültürü ve değer yargılarını yaratan insanın, yine kendi eseri olan kültürünün dolayımı halini aldığı bu yolculuğunda mücadele içinde olduğu değiştirici ve dönüştürücü etkenleri araştırma çabası aslında oldukça eskilere dayanmaktadır. Özne-nesne ilişkisi, bilinç, anlam ve anlamı yaratma eğilimi, nesneyle kurulan ilişkide kullanım değeri tartışmaları ve kimlik kavramının sorgulanması söz konusu araştırmalara örnek olarak gösterilebilir. Kurumsal kimlik çalışmalarında da köşeleri belirleyen bu tartışma ve kavramların eleştirel tartışması gerçekleştirilerek bir bakış açısı yaratılmaya çalışılacaktır.

İnsanın farklı deneyimlerle gerçekleştirdiği sayısız eylemin, hayatını sürdürdüğü maddi yaşamını hızla dönüştürdüğü, bu dönüşümün yansıması olarak kendini de farklılaştırdığı tüm ilişki düzlemlerinde, tasarım kavramı kendini gücünü hissettirmektedir. Dolayısıyla Marks'ın emeği tanımlamak için "pasın, havanın ya da insan kanının bileşiminde oksijenin bulunması" tanımlamasında olduğu gibi tasarımın da düşünsel ya da fiziksel tüm sosyal ve maddi yaşama sızdığı söylenebilir. Gerçekten de özellikle günümüzde, içinden tasarım kavramının çekilip alınabileceği herhangi bir yaşam kesitinden bahsedilemiyorken bu girift kavramın izlerine rastlanan her gözlemin derin bilimsel soyutlama ile tekrar düşünülerek somut ilerleyici gerçeklere ulaşılması ancak ekonomi politik yöntemle mümkün gözükmektedir. Bu çalışmanın ekonomi politik yöntemle tasarım kavramını tanımlarken 'tasarımın ekonomi politiği'ne de ışık tutması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Tasarım, Eleştirel Ekonomi Politik, Tasarımın Ekonomi Politiği, Ekonomi Politik Yöntem


Design concept demonstrates its power on every plane of relationship that human (individual) gains various experience through countless actions and transform their material life, and as a reflection of this transformation change themselves. Hence, as in Marx’ understanding of labour indicating “the oxygen existing in the rust, in the air, or in the composition of the human blood”; it can be said that design also permeates through the social and material life both intellectualy and physically. Especially today, as design can not be taken out from any slice of life, rethinking of every observation, that one encounters the traces of this intricate concept, with deep scientific abstraction to reach palpable progressive facts  seems possible only through methods of political economy. This paper aims to light the way for the “political economy of design” while defining design concept with the methods of political economy.

Key Words: Design, Critical Political Economy, Political Economy of Design, Methods of Political Economy

Tasarım dolayımı olan temel toplumsal sorunların saptandığı, bu kavramın neyle uğraştığı ve neye hizmet ettiğinin öncelendiği eleştirel yaklaşım, içi tüketim çağrışımlarıyla dolu maddi üretimin niteliksiz bir aracı ve kapitalist sistemin önemli bir parçası gibi sunulan eğitim, düşün ve yazın hayatında eksikliğini hissettirmektedir. İlk sözünde; tasarımı " unsurlar, prensipler ve teknik sınırlılıklar» başlıkları altında parçalayıp bu parçaların neden-sonuç ilişkilerinin üretim ve satış raporları üzerinden değerlendirildiği düşüncelerin/öğretilerin yer aldığı kitapların toplumdan, emek ve gereksinimden kopuk düşünceyle geliştirilen son sözünü merak eder miydiniz? Dolayısıyla tasarım alanında kullanılacak diyalektik kavrayış, bize var oluş, düşünüş ve iletişim alışkanlıklarımızı şekillendiren tasarım çıktılarının son yılların en dönüştürücü araçları olduğu gerçeğinin dile getirilebilme şansını tanıyacaktır. Bu makaleyle, tasarım kavramının baskı ve sömürü düzenini tekrar ve tekrar üreten, toplumsal ve sınıfsal değerlerin nitelikli çöküşlerini görünür kılan, tüketim bağımlılığı yaratan türlü yüzeyleri ve kavramsal uzamları kapsamında bir düşünce üretmek/ başlatmak hedeflenmiştir.