Теллур

Трансильваниядә алтын мәгъдәне ятмалары тау инспекторы булып эшләп йөргән Йозеф Франц Мюллер (азак ул барон фон Райхенштейн булып йөри) Австро-Венгрия территориясендә яңа элемент таба. 1798 елда Мартин Генрих Клапрот теллурны аерып ала һәм аның мөһим үзенчәлекләрен билгели.

Исеменең килеп чыгышы

Латинча tellus, иялек килештә telluris, Җир дигәннән алынган исемне Мартин Клапрот тәкъдим иткән^[1]^[2].

Табигатьтә

Җир кабыгындагы авырлыгы күләме 1×10⁻⁶ % тәшкил итә. 100-гә якын теллур минераллары билгеле. Иң еш очрый торган теллуридлар — бакыр, кургаш, цинк,көмеш һәм алтын теллуридлары . Теллурзың изоморф катнашмалары сульфидларда күп күзәтелә .Минераллар арасында: алтаит (PbTe), сильванит (AgAuTe₄), калаверит (AuTe₂), гессит (Ag₂Te), креннерит [(Au, Ag)Te], петцит (Ag₃AuTe₂), мутманнит [(Ag, Au)Te], монбрейит (Au₂Te₃), нагиагит ([Pb₅Au(Te, Sb)]₄S₅), тетрадимит (Bi₂Te₂S). Теллурның кислородлы берләшмәләре очрый, мәсәлән, ТеО₂ — теллур охрасы.

Физиологик тәэсире

Теллур һәм аның очучан берләшмәләре агулы. Организмга эләккәндә күңел болгануы, бронхит, пневмония (үпкә ялкынсынуы) китереп чыгара. Һавадагы ПДК-сы төрле кушылмалар өчен 0,007-0,01 мг/м³, суда 0,001-0,01 мг/л нисбәтендә тирбәлә. Теллурның канцерогенлыгы расланмаган^[3].

Агуланган очракта, теллур организмнан бик насар исле теллур кушылмалары формасында чыгарыла. Аларзың исе сарымсакка охшаган, шуңа күрә организмга зур булмаган күләмдә теллур кергәндә дә, кеше сулышыннан сарымсак исе чыга башлый, һәм бу теллур белән агулануның мөһим билгесе^[4]^[5]^[6].

Әдәбият

Теллур// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 25-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Сылтамалар

Теллур//Большая российская энциклопедия(үле сылтама)
Теллур на Webelements
Теллур в Популярной библиотеке химических элементов 2009 елның 25 ноябрь көнендә архивланган.

Чыганаклар

Atomic Weights of the Elements 2001, Pure Appl. Chem. 75(8), 1107—1122, 2003. Retrieved June 30, 2005. Atomic weights of elements with atomic numbers from 1-109 taken from this source.(ингл.)
IUPAC Standard Atomic Weights Revised 2008 елның 5 март көнендә архивланган. (2005).(ингл.)

Менделеевның химик элементлар периодик таблицасы

H

He

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

Na

Mg

Al

Si

P

S

Cl

Ar

K

Ca

Sc

Ti

V

Cr

Mn

Fe

Co

Ni

Cu

Zn

Ga

Ge

As

Se

Br

Kr

Rb

Sr

Y

Zr

Nb

Mo

Tc

Ru

Rh

Pd

Ag

Cd

In

Sn

Sb

Te

I

Xe

Cs

Ba

*

Hf

Ta

W

Re

Os

Ir

Pt

Au

Hg

Tl

Pb

Bi

Po

At

Rn

Fr

Ra

**

Rf

Db

Sg

Bh

Hs

Mt

Ds

Rg

Cn

Nh

Fl

Mc

Lv

Ts

Og

Uue

Ubn

*

La

Ce

Pr

Nd

Pm

Sm

Eu

Gd

Tb

Dy

Ho

Er

Tm

Yb

Lu

**

Ac

Th

Pa

U

Np

Pu

Am

Cm

Bk

Cf

Es

Fm

Md

No

Lr

Искәрмәләр

↑ Илья Леенсон. . — ISBN 9785040301225.
↑ Николай Александрович Фигуровский. .
↑ Tellurium. International Programme on Chemical Safety (1998-01-28). әлеге чыганактан 2008-12-10 архивланды. 2007-01-12 тикшерелгән.
↑ Wright, PL; B. {{{башлык}}}(ингл.) // AJP – Legacy : journal. — Т. 211. — № 1. — С. 6—10. — PMID 5911055.
↑ Müller, R.; Zschiesche, W.; Steffen, H. M.; Schaller, K. H. {{{башлык}}}(ингл.) // Klinische Wochenschrift(ингл.)татар. : journal. — Т. 67. — № 22. — С. 1152—1155. — DOI:10.1007/BF01726117 — PMID 2586020.
↑ Taylor, Andrew {{{башлык}}}(ингл.) // Biological Trace Element Research(ингл.)татар.. — Springer. — Т. 55. — № 3. — С. 231—239. — DOI:10.1007/BF02785282 — PMID 9096851.

[1] Илья Леенсон. . — ISBN 9785040301225.

[2] Николай Александрович Фигуровский. .

[Harrison-3] Tellurium. International Programme on Chemical Safety (1998-01-28). әлеге чыганактан 2008-12-10 архивланды. 2007-01-12 тикшерелгән.

[4] Wright, PL; B. {{{башлык}}}(ингл.) // AJP – Legacy : journal. — Т. 211. — № 1. — С. 6—10. — PMID 5911055.

[5] Müller, R.; Zschiesche, W.; Steffen, H. M.; Schaller, K. H. {{{башлык}}}(ингл.) // Klinische Wochenschrift(ингл.)татар. : journal. — Т. 67. — № 22. — С. 1152—1155. — DOI:10.1007/BF01726117 — PMID 2586020.

[6] Taylor, Andrew {{{башлык}}}(ингл.) // Biological Trace Element Research(ингл.)татар.. — Springer. — Т. 55. — № 3. — С. 231—239. — DOI:10.1007/BF02785282 — PMID 9096851.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]