Чўпон

Чўпон — чорвачи, чорва билан шуғулланадиган, чорва боқадиган одам.

Тавсиф

Малакали чўпон нафақат ўтлаш вақтини ва жойини, балки ҳайвонларга ғамхўрлик қилиш қоидаларини ҳам яхши билади. Боқадиган ҳайвонлари орасида касалликлар ва бошқа муаммоли вазият пайдо бўлганда биринчи ёрдам кўрсатишни билади^[1]. Славянлар орасида — чорва молларини ҳимоя қилиш, хавфсизлигини таъминлаш, айниқса ёзги яйловлар билан боғлиқ маросимлар ва эътиқодлардаги асосий иштирокчи ҳисобланади. Чўпон ҳайвонлар ва ўсимликлар дунёси билан алоқа қилиш сирларини ҳам билади деган фаразлар мавжуд. Одамлар ва „бошқа дунё“ ўртасида воситачи ҳисобланади. Айтим славянлар яшайдиган ҳудудларда чўпон сурувнинг фаровонлигини таъминлайдиган бир қатор маросим ҳаракатларини амалга оширади. Баъзи славян минтақаларида чўпон алоҳида ҳурматга эга: Россиянинг шимолида у сеҳргар деб ҳисобланади. Бундан ташқари гоблин ва бошқа дунё кучлари билан алоқаси борлиги, Карпатларда бош чўпон (баша) маҳаллий сеҳргар эканлиги, табиб ва бундан ташқари, бировнинг сурувидаги қўй-эчкиларини сутдан қолдирадиган жодугар^[2] эканлиги ҳақида афсоналар бор.

Бир қатор Скандинавия мамлакатларида чўпонлар ўз сурувларини кулнинг махсус чақириғи билан чақиришади.

Луғавий маъноси

Чўпон — яйловда майда мол боқувчи киши. Чорвачи – чорва билан шуғулланадиган, чорва боқадиган одам^[3].

Этимологияси

Васмернинг луғатига кўра, русча ва украинча чабан туркча ёки қрим-татар çобан „чўпон“ дан ўзлаштирилган, бу эса ўз навбатида форсча šубāн „чўпон“дан келиб чиққан. Шўл оти туғилгандан бошлаб эгарга киргунга қадар бутун умрини йилқида ўтказади. Қирғиз оти эса умрининг охиригача кунлари йилқида ўтказади. Чунки эгасининг юмушлари тугагандан сўнг, от яна подага қайтарилади. Пода бутун йилни даштда ўтказади, турмуш тарзида ўз қонунлари ва одатларини яратади. Масалан, жуфтлашиш, қор бўронидан, бўрилардан ва бошқалардан ҳимоя қилишнинг ўзига хос усуллари мавжуд. Қозоқ даштларида 100-200 бошли отлар йилқилари учун одатда битта чўпон, 600-800 бошга эса 3-4 чўпон тайинланади. Агар катта подалар қишки яйловдан узоқроққа ҳайдаш керак бўлса, унда чўпонлар сони кўпаяди.

Чўпоннинг анжомлари: герлиға — қўйларнинг оёғидан ушлаш учун учи илмоқли узун таёқ, гайтан — чўнтак осилган камар (замон), касал қўйлардан қурт (джермела) чиқариш учун пинсет, шох — (қўйнинг яраларига тегишли бўлган смола ва кўк тош учун) ва пичоқ.

Мамлакатга қараб, чўпонларнинг ўзига хос маданий ва лингвистик хусусиятлари ва номи бор:

Гаучос (Кампос ва Пампас — Аргентина, Уругвай, Жанубий Бразилияда)
Гуазо (Чилида)
Сертанежо (Сертана ҳудудларида, Шимолий- Ғарбий Бразилияда)
Лянеро (Ляносда, Венесуэлада)
Вақуэро (Мексикада, АҚШ жануби-ғарбий ҳудудларида)
Чарро (Мексикада)
АҚШда ковбой

Янги аллегорияси

Men yaxshi choʻponman, yaxshi choʻpon qoʻylar uchun jonini fido qiladi.

Лекин қўйлари ўзиники бўлмаган чўпон эмас, ёлланмачидир, бўри келаётганини кўриб, қўйларни ташлаб, югуриб кетади; бўри эса қўйларни талон-торож қилади ва уларни сочиб юборади.

Ёлланмачи эса ёлланма бўлгани учун югуради ва қўйлар ҳақида қайғурмайди.

Men yaxshi choʻponman; va Men Oʻzimnikilarni bilaman va ular Meni biladi.

Ота Мени билганидек, Мен ҳам Отани биламан; Мен эса қўйлар учун жонимни фидо қилдим.

Менинг бу қўрадан бўлмаган бошқа қўйларим ҳам бор, уларни олиб келишим керак ва улар Менинг овозимни эшитишади ва битта сурув ва бир Чўпон бўлади.

Чўпон номи Луқо(Лк. 15:3-7) ва Матфей (Мф. 18:12-14)нинг йўқолган қўйлар ҳақидаги масалида ҳам эслатиб ўтилган.

Масиҳ туғилгандан кейин унга сажда қилиш учун келган биринчилардан чўпонлар бўлган деган афсоналар бор.

Яна қаранг

Буколлар — қадимги Нил делтасининг ғарбий қисмининг аҳолиси (Буколия); Геродотга кўра — Миср касталаридан бири
Чўпон — чўпоннинг туркий номи
Чўпон ит зотлари
Бандана дастлаб испан вақуэрослари, кейинроқ эса америкалик ковбойлар томонидан ишлатиладиган чангдан ясалган рўмолдир.
Гопала (сўзма-сўз санскрит тилидан „сигирларнинг чўпони“ деб таржима қилинган)
Гопис — сигирчи қизлар ҳамроҳлари ва Радҳа-Кришнани севувчилар
Флуэр — чўпонларнинг халқ чолғу асбоби
Свирел — чўпоннинг най асбоби
Буколики — чўпон шеърияти
Пасторал — адабиёт, расм, мусиқа ва театрдаги тинч ва содда қишлоқ ҳаётини шеъриятга айлантирувчи жанр.

Манбалар

↑ „Пастух“ в словарях русского язика — Яндекс. Словари^{[сайт ишламайди]}Андоза:Недоступная ссылка Андоза:Мёртвая ссылка
↑ Плотникова 2004.
↑ Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Давлат илмий нашриёти, 2006.

Адабиёт

Максимов С. В. Пастухи // Нечистая, неведомая и крестная сила. — СПб.: Товарищэство Р. Голике и А. Вилворг, 1903. — С. 193—196.
Пастух / Плотникова А. А. // Славянскиэ древности: Этнолингвистический словар : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2004. — Т. 3: К (Круг) — П (Перепёлка). — С. 637. — ISBN 5-7133-1207-0.
Л. В. Беловинский „Пастух“, . Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. ХВИИИ — начало ХИХ в. — 469-бет. ИСБН 978-5-699-24458-4.

Ҳаволалар

Чўпон (биг-фермер.ру)
Владимир вилояти Муром туманидаги чорвачилик маросимлари (cултуре.ру)

[1] „Пастух“ в словарях русского язика — Яндекс. Словари^{[сайт ишламайди]}Андоза:Недоступная ссылка Андоза:Мёртвая ссылка

[FOOTNOTEПлотникова2004-2] Плотникова 2004.

[3] Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Давлат илмий нашриёти, 2006.

[1]

[2]

[3]