Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Jump to content

Иброҳим И

From Vikipediya
Иброҳим И
Усмонлилар империяси подшоҳи
Ҳукмронлигининг бошланиши: 1640
Ҳукмронлигининг тугаши: 1648
Ўтмишдош: Мурод ИВ
Ворис:Меҳмед ИВ
Туғилган санаси: 5-ноябр 1615-йил
Туғилган жойи:Истанбул, Усмонлилар империяси
Вафот санаси:12-август 1648-йил(1648-08-12)
(32 ёшда)
Вафот жойи:Истанбул

Иброҳим (/ˌɪбрəˈҳиːм/; усмонли туркча: ابراهيم; туркча: İбраҳим; 1615-йил 5-ноябр – 1648-йил 18-август) 1640-йилдан 1648-йилгача Усмонли империясининг султони. Константинополда туғилган. Султон Аҳмаднинг ва Косем Султоннинг фарзанди[1][2][3]. Уни руҳий носоғломлиги туфайли Иброҳим далли (туркча: Дели İбраҳим) деб аташган[4]. Бироқ, тарихчи Скотт Ренкнинг таъкидлашича, унинг рақиблари султоннинг ақлдан озганлиги ҳақида миш-мишлар тарқатишган ва баъзи тарихчилар уни ақлдан озгандан кўра қобилияцизроқ деб тахмин қилишади[5]. Иброҳим 2 ёшга тўлганда отаси тўсатдан вафот этади ва Иброҳимнинг амакиси Мустафо янги султон бўлади. Бу вақтга келиб Кўсем Султон ва унинг болалари, жумладан, ёш Иброҳим ҳам Эски Саройга жўнатилган эди. Укаси Муроднинг ҳукмронлигида Иброҳим сарой қафасига қамалди, бу унинг соғлиғига салбий таъсир қилди. Иброҳимнинг бошқа укалари Шаҳзода Боязид, Шаҳзода Сулаймон ва Шеҳзода Касıм Муроднинг буйруғи билан қатл этилган ва шу сабабли Иброҳим ўзининг навбатдаги қурбон бўлишидан қўрқарди. Бироқ, укаси вафотидан кейин Иброҳим Усмонли империясининг султони бўлди. Усмонлиларнинг энг машҳур султонларидан бири Иброҳим 1640-йилда укаси Мурод ИВ (1623–40) ўрнига ўтгунга қадар бутун ҳаётини сарой қамоқхонасида ўтказган. Уларнинг учта укаси Мурод томонидан қатл этилган эди, Иброҳим эса кейинги ўлимдан қўрқиб яшади. Унинг ҳаёти фақат Иброҳим ва Муроднинг онаси Кўсем Султоннинг шафоати билан сақланиб қолди[6].

Мурод вафотидан кейин Иброҳим сулоланинг омон қолган ягона шаҳзодаси бўлиб қолади. Бош вазир Кеманкеş Кара Мустафо пошодан салтанатни ўз зиммасига олишни сўраган Иброҳим Муроднинг ҳали тирик эканлигидан шубҳаланиб, уни тузоққа илинтириш ниятида эди. Иброҳим тахтга ўтирилиши учун Косем ва Садр вазирни биргаликда ишонтириши керак эди. Қора Мустафо пошо Иброҳим ҳукмронлигининг дастлабки тўрт йилида Бош вазир бўлиб, империя барқарорлигини сақлаб қолди. Сзон шартномаси (1642-йил 15-март) билан Австрия билан тинчликни тиклади ва шу йили Азовни казаклардан қайтариб олди. Қора Мустафо танга ислоҳоти билан ҳам валюта курсини барқарорлаштирди, янги ер ислоҳоти билан иқтисодни барқарорлаштиришга интилди, яничалар сонини камайтирди, давлат маошидан бадал тўламайдиган аъзоларни олиб ташлади ва итоациз вилоят ҳокимларининг ҳокимиятини жиловлади. Бу йиллар давомида Иброҳим салтанатни тўғри бошқаришга интилди[7]. Қора Мустафо ўз навбатида тажрибасиз хўжайинига мураббийлик қилди. Иброҳимнинг Қора Мустафонинг хабарларига берган жавоблари унинг ҳақиқатда яхши таълим олганини кўрсатади. Иброҳим тез-тез ниқобланиб юрар, Истанбул бозорларини кўздан кечирар ва кўрган муаммоларини тузатишни буюрар эди[8].

Иброҳим кўпинча қайта-қайта бош оғриғи ва жисмоний заифлик хуружлари билан оғриган[9]. Усмонлилар сулоласининг омон қолган ягона эркак аъзоси бўлганлиги сабабли, Иброҳим учта бўлажак султоннинг отаси бўлган: Меҳмед ИВ, Сулаймон ИИ ва Аҳмад ИИ. Ҳарамнинг ишлари Кўсем Султонга ҳокимиятни қўлга олиш ва унинг номидан ҳукмронлик қилиш имконини берди, лекин у Султоннинг норозилиги қурбони бўлиб, император саройини тарк этди[10].

1644-йилда Малта корсарлари Маккага юқори мақомли зиёратчиларни олиб кетаётган кемани эгаллаб олишди. Қароқчилар Критга тушганлиги сабабли, Капудан Юсуф пошо Иброҳимни оролга бостириб киришга ундади. Бу Венеция билан 24 йил давом этган узоқ урушни бошлади – Крит 1669-йилда бутунлай Усмонлилар ҳукмронлиги остига ўтди. Ла Серениссима қулашига қарамай, Венедик кемалари Эгей денгизи бўйлаб ғалаба қозониб, Тенедосни (1646) эгаллаб, Дарданелни эгаллашди. Капудан Юсуф Канеани забт этишда вақтинчалик муваффақиятга эришди ва Садр вазир Невесинли Солиҳ Пошо билан рақобатлаша бошлади. Рақобат Юсуфнинг қатл этилишига (1646-йил январ) олиб келди.

Ўзининг яқинлари ҳокимиятда бўлган Иброҳимнинг исрофгарчилиги назорациз қолди. У саккизта канизакни ҳосеки (шоҳ хотини) мавқеига кўтариб, ҳар бирига бойлик ва ер ажратди[11]. Телли Ҳасеки Иброҳим пошо саройини самур мўйнасидан қилинган гиламга буркашни буюрди[12].

Оммавий норозилик солиқларнинг оширилиши сабабли бўлган. 1647-йилда вазир Солиҳ пошо, Кўсем Султон ва шайхулислом Абдураҳим афанди султонни тахтдан ағдариб, ўрнига ўғилларидан бирини қўйиш ниятида эди, бу ҳаракат муваффақияцизликка учради. Солиҳ пошо қатл этилди, Кўсем Султон эса ҳарамдан сургун қилинди[13].

Кейинги йили яничалар ва уламолар қўзғолон кўтардилар. 1648-йил 8-августда вазир Аҳмад пошо ғазабланган оломон томонидан ўлдирилган ва ўлимидан кейин „Ҳезарпаре“ („майдаланган“) лақабини олган[14]. Ўша куни Иброҳим қўлга олиниб, Топкапи саройида қамоққа олинди[15][16].

Иброҳимнинг олти ёшли ўғли Меҳмед султон этиб тайинланди. Янги бош вазир Софу Меҳмед Пошо шайх ул-исломдан Иброҳимнинг қатл этилишига рухсат берувчи фатво сўраб мурожаат қилди. „Иккита халифанинг биттасини ўлдириш керак“ деган фатво берилган. Кöсем ҳам унга розилик берди. Икки жаллод юборилди: улардан бири Иброҳим даврида хизмат қилган бош жаллод эди[17]. Иброҳим 1648-йил 18-августда бўғиб ўлдирилган. Унинг ўлими Усмонлилар империяси тарихидаги иккинчи регицид эди.

Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ Сингҳ, Нагендра Кр. Интернатионал энcйcлопаэдиа оф Исламиc дйнастиэс. Анмол Публиcатионс ПВТ, 2000 — 423–424-бет. ИСБН 81-261-0403-1. „Косем Wалиде ор Косем Султан, cаллед Маҳпайкар (cа. 1589–1651), wифе оф тҳе Оттоман Султан Аҳмад И анд мотҳер оф тҳе султанс Мурад ИВ анд Ибраҳим [қ.вв.]. Ше wас Греэк бй биртҳ, анд ачиэвед поwер ин тҳе фирст плаcе тҳроугҳ тҳе ҳарем, эхерcисинг а деcисиве инфлуэнcе ин тҳе стате“ 
  2. ↑ Сонел, Салâҳи Рамадан. Миноритиэс анд тҳе деструcтион оф тҳе Оттоман Эмпире. Туркиш Ҳисториcал Соcиэтй Принтинг Ҳоусе, 1993 — 61-бет. ИСБН 975-16-0544-Х. „Манй оф тҳесе ладиэс оф тҳе ҳарем wере нон-Муслим, фор эхампле Султана Косем (Анастасиа), оф Греэк оригин, wҳо wас тҳе wифе оф Аҳмет И (1603–17), анд тҳе мотҳер оф Мурат ИВ (1623–40), анд оф Ибраҳим (1640–448)“ 
  3. ↑ ал-Айвансарайî, Ҳафиз Ҳüсейин. Тҳе гарден оф тҳе мосқуэс : Ҳафиз Ҳüсейин ал-Айвансарайî'с гуиде то тҳе Муслим монуменц оф Оттоман Истанбул. Брилл, 2000 — 21-бет. ИСБН 90-04-11242-1. „Косем Валиде Маҳпейкер, кноwн алсо симплй ас Косем Султан (c. 1589–1651), cонсорт оф Султан Аҳмед И анд мотҳер оф Мурад ИВ анд Ибраҳим. Греэк бй биртҳ, ше эхерcисед а деcисиве инфлуэнcе ин тҳе Оттоман стате“ 
  4. ↑ Жоҳн Фреэлй, Инсиде тҳе Сераглио: привате ливес оф тҳе султанс ин Истанбул (2000) п. 145. онлине
  5. ↑ Ранк, 2020 ч 4. онлине
  6. ↑ Байсун, М. Cавид. Кöсем Wāлиде ор Кöсем Сулṭāн, 2нд, Брилл Онлине, 2012. Қаралди: 2012-йил 10-июл. 
  7. ↑ Гöкбилгин, М. Таййиб. Ибрāҳīм. Брилл Онлине, 2012. Қаралди: 2012-йил 10-июл. 
  8. ↑ Бöрекçи, Гüнҳан. „Ибраҳим И.“ Энcйcлопедиа оф тҳе Оттоман Эмпире. Эд. Гáбор Áгостон анд Бруcе Мастерс. Неw Ёрк: Фаcц он Филе, 2009. п. 263.
  9. ↑ Гöкбилгин, „Ибрāҳīм.“
  10. ↑ Байсун, „Кöсем Wāлиде ор Кöсем Сулṭāн“
  11. ↑ Бöрекçи, п. 263.
  12. ↑ Гöкбилгин, „Ибрāҳīм.“
  13. ↑ Бöрекçи, п. 263.
  14. ↑ Гöкбилгин, „Ибрāҳīм.“
  15. ↑ Байсун, „Кöсем Wāлиде ор Кöсем Сулṭāн“
  16. ↑ Қуиотед ин Тҳйс-Сеноcак, п. 26.
  17. ↑ Коҳен, п. 142.
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibrohim_I&oldid=3998376"