Tahrirlash Imom-xatib maktabi

{{Maktab
|name                   = Imom-xatib maktabi
|native_name            = İmam hatip lisesi
|latin_name             = 
|logo                   = 
|seal_image             = 
|image                  = 
|image size             = 
|imagewikilink          = 
|alt                    = 
|caption                = 
|motto                  = 
|motto_translation      = 
|location               = [[Turkiya]]
|streetaddress          = 
|region                 = 
|city                   = 
|state                  = 
|province               = 
|county                 = 
|postcode               = 
|postalcode             = 
|zipcode                = 
|country                = 
|country1               = 
|coordinates            = 
|schooltype             = 
|fundingtype            = 
|type                   = 
|religious_affiliation  = 
|religion               = 
|denomination           = 
|patron                 = 
|established            = 1951
|approx                 = 
|founded                = 
|opened                 = 
|founder                = Demokratik partiyasi
|status                 = faoliyat yuritmoqda
|closed                 = 
|c_approx               = 
|locale                 = 
|sister_school          = 
|schoolboard            = 
|district               = 
|us_nces_district_id    = 
|LEA                    = 
|authority              = 
|category               = 
|category_label         = 
|oversight              = 
|oversight_label        = 
|authorizer             = 
|superintendent         = 
|trustee                = 
|specialist             = 
|session                = 
|schoolnumber           = 
|school code            = 
|MOE                    = 
|ofsted                 = 
|ceeb                   = 
|us_nces_school_id      = 
|president              = 
|chair                  = 
|chairman               = 
|chairperson            = 
|dean                   = 
|administrator          = 
|rector                 = 
|director               = 
|principal              = 
|viceprincipal          = 
|asst principal         = 
|assistant_principals   = 
|campus director        = 
|headmistress           = 
|headmaster             = 
|head of school         = 
|head_teacher           = 
|executive_headteacher  = 
|acting_headteacher     = 
|head                   = 
|head_label             = 
|chaplain               = 
|custodian              = 
|staff                  = 
|faculty                = 
|teaching_staff         = 
|employees              = 
|key_people             = 
|grades                 = 
|years                  = 
|gender                 = qoʻshma taʼlim
|lower_age              = 
|upper_age              = 
|age range              = 
|enrolment              = 
|enrollment             = 
|enrollment_as_of       = 
|students               = 
|sixth_form_students    = 
|pupils                 = 
|gradeK                 = 
|grade1                 = 
|grade2                 = 
|grade3                 = 
|grade4                 = 
|grade5                 = 
|grade6                 = 
|grade7                 = 
|grade8                 = 
|grade9                 = 
|grade10                = 
|grade11                = 
|grade12                = 
|grade13                = 
|other                  = 
|other_grade_enrollment = 
|other_grade_label      = 
|International_Students = 
|classes                = 
|avg_class_size         = 
|ratio                  = 
|system                 = 
|classes offered        = 
|medium                 = 
|language               = 
|schedtyp               = 
|schedule               = 
|Hours_in_Day           = 
|classrooms             = 
|campuses               = 
|campus                 = 
|campus size            = 
|area                   = 
|campus type            = 
|campus_Bound           = 
|houses                 = 
|colours                = 
|colors                 = 
|slogan                 = 
|song                   = 
|fightsong              = 
|athletics              = 
|conference             = 
|sports                 = 
|mascot                 = 
|mascot image           = 
|nickname               = 
|team_name              = 
|rival                  = 
|vision                 = 
|accreditation          = 
|ranking                = 
|national_ranking       = 
|testname               = 
|testaverage            = 
|SAT                    = 
|year                   = 
|ACT                    = 
|bar pass rate          = 
|roll                   = 
|decile                 = 
|publication            = 
|newspaper              = 
|yearbook               = 
|products               = 
|endowment              = 
|budget                 = 
|fees                   = 
|tuition                = 
|revenue                = 
|communities            = 
|feeders                = 
|main feeder school for = 
|graduates              = 
|affiliations           = 
|alumni                 = 
|nobel_laureates        = 
|information            = 
|homepage               = 
|url                    = <!-- {{URL|school.url}} or {{URL|1=school.url}} if the url contains an equals sign -->
|website =
|footnotes =
|picture =
|image_caption =
|picture2 =
|image_caption2 =
}}
'''Imom-xatib maktabi''' ({{Lang-tr|imam hatip okulu}}) – [[Turkiya|Turkiyada]] joylashgan [[oʻrta taʼlim]] muassasasi. Nomidan koʻrinib turibdiki, ushbu taʼlim maskani davlat mussasalarida faoliyat yuritadigan [[Imom|imomlarni]] tayyorlash uchun Turkiyadagi [[Madrasa|madrasalar]] Taʼlimni birlashtirish qonuni asosida bekor qilinganidan keyin kasb-hunar maktablari oʻrniga tashkil etilgan ({{Lang-tr|Tevhid-i Tedrisat Kanunu}}).

== Tarixi ==
[[Usmonlilar imperiyasi|Usmonli imperiyasi]] davrida kishilarga taʼlim berishdan asosiy maqsad mamlakatda ilmli musulmonlarni tarbiyalash edi. Shu sababdan ham [[madrasa]] deb nomlanuvchi [[Islom]] [[Teologiya|ilohiyot]] maktablari tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan islom ulamolariga ehtiyoj boʻlgan<ref name="tesev"/>. 1913-yilda ''Medresetü-l Eimmeti vel Hutaba'' (Vazirlar va voizlar maktabi, {{Lang-ota|مدرسة الأئمة والخطباء}}) va ''Medresetü-l Vaazin'' (Voizlar maktablari, {{Lang-ota|مدرسة الواعظين}}) bugungi kunda faoliyat yuritadigan Imom-xatib oliy oʻquv yurtlarini tashkil qilish uchun birashdi<ref name="tesev" />.

1924-yilda „''Tevhid-i Tedrisat''“ (Taʼlimni birlashtirish qonuni, {{Lang-ota|توحيد التدريسات}}), asosan, Islom [[Mazhab|mazhablariga]] asoslangan taʼlim tizimini dunyoviy, markazlashgan va millatchilik taʼlim tizimiga almashtirdi. Yangi qonun barcha taʼlim muassasalarini Milliy taʼlim vazirligi nazorati ostiga oldi. ''Dorulfununun'' ([[Istanbul universiteti]]) qoshida ilohiyot fakulteti, yangi Milliy taʼlim vazirligi tomonidan ''[[Imom|imomlar]]'' va x''atiblar'' (vazirlar va voizlar) tayyorlaydigan maxsus maktablar ochildi<ref name="tesev"/>.

1949-yilda Anqara universitetida ilohiyot fakulteti tashkil etildi. Maxsus imom-xatib maktablarini tashkil etish boʻyicha dastlabki qadamlar 1951-yilda yettita oʻrta maxsus maktab (''Imom-xatib maktablari'') tashkil etgan Demokratik partiyasi tomonidan tashlandi. Bundan tashqari, 1959-yilda imom-xatib maktablari bitiruvchilari uchun Islom institutlari ochildi<ref name="tesev"/>.

1960-yilda sodir etilgan davlat toʻntarishidan soʻng imom-xatib maktablarining yopilish xavfi paydo boʻldi. Fuqarolik siyosatiga qaytish va 1961-yilda yangi konstitutsiyaning qabul qilinishi orqali imom-xatib maktablari bitiruvchilari faqat dunyoviy maktablarda taklif qilingan kurslarni oʻtagan holda universitetga kirishlari mumkin edi. Biroq mamlakatda [[Süleyman Demirel]] bosh vazir boʻlgan davrda imom-xatib maktablari bitiruvchilari bunday talablarsiz ham universitetga kirish huquqiga ega boʻldilar<ref name="tesev"/>. 1971-yilgi Turkiya davlat toʻntarishi natijasida ikkita asosiy islohot amalga oshirildi: birinchi navbatda kichik oʻrta imom-xatib maktablari faoliyatiga chek qoʻyidi va 1973-yilda imom-xatib maktablari imom-xatib oliy oʻquv yurtlari deb oʻzgartirildi. Keyinchalik qabul qilingan Milliy Taʼlim Asosiy Qonunida imom-xatib maktablari kasb-hunar maktablari sifatida keltirib oʻtilgan boʻlib, u yerda oʻquvchilar voiz va vazir sifatida oʻqitilishi, shuningdek, oliy taʼlimga tayyorlanishi kerak edi<ref name="tesev" />.

Mamlakatda imom-xatib maktablarining soni asta-sekinlik bilan oʻsib bordi va 1970-yillarda ularning soni 334 taga yetdi. Milliy Najot partiyasi tomonidan tashkil etilgan 1974-yilgi [[koalitsiya]] hukumati oʻrta maktablarni qayta ochish va imtihon orqali universitetga kirish huquqini berish majburiyatini oldi. Qariyb toʻrt yil ichida 230 ta yangi imom-xatib oliy oʻquv yurtlari tashkil etildi. 1974–1975-oʻquv yilida imom-xatib oʻquv yurtlarida tahsil olayotgan oʻquvchilar soni 48 895 nafarga yetdi. Keyinchalik bu raqam 1980–1981-yillarga kelib 200 300 tagacha oshdi. Bundan tashqari, 1976-yilda ayollar ham imom-xatib oʻrta maktablariga kirish huquqini qoʻlga kiritdilar. Imom-xatib oliy oʻquv yurtlarining koʻpayishi koʻpincha Milliy Najot partiyasining Millatchi Jabha hukumatlari bilan bir qator koalitsiyalarga aʼzoligi taʼsiri deya tilga olindi<ref name="tesev">The study of the [[Turkish Economic and Social Studies Foundation]] (tr: ''Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı'' called İmam Hatip Liseleri: Efsaneler ve Gerçekler (Imam Hatip Schools: Legend and Reality) was published in October 2004. The 268-page document has an English summary (pages 39-53) and can be [https://www.tesev.org.tr/tr/research/imam-hatip-liseleri-efsaneler-ve-gercekler/ downloaded as PDF-file]; accessed on 7 November 2012</ref>.

== 1980-yildan hozirgi kunga qadar ==
1980-yil 12-sentyabrdagi davlat toʻntarishi Turkiya tarixida, shuningdek, imom-xatib oliy oʻquv yurtlari tarixida muhim burilish nuqtasi boʻldi. Harbiy boshqaruv ostida imom-xatib oliy oʻquv yurtlari bitiruvchilari universitetning barcha yoʻnalishlariga kirish huquqini qoʻlga kiritdilar. 1985-yilda taʼlimga hissa qoʻshish maqsadida ikkita yangi imom-xatib oliy oʻquv yurti ochildi, ulardan biri mintaqaning etnik-mazhabiy tuzilishiga qaramay [[Tunceli (viloyat)|Tuncelida]], ikkinchisi esa chet elda ishlaydigan oilalarning farzandlari uchun [[Beykoz|Beykozda]] ochilgan Anadolu Imom-xatib oliy oʻquv yurti edi. Ushbu oliy oʻquv yurtlarining soni oʻshandan beri koʻpaymagan boʻlsa-da, ularda taʼlim oladigan oʻquvchilar soni 45% ga oshdi. Bu qisman imom-xatib oʻquv yurtlarida berilayotgan taʼlim sifatiga ham bilan bogʻliq<ref name="tesev"/>.

1973–1974-oʻquv yilida imom-xatib talabalarining umumiy soni 34 570 nafar boʻlgan boʻlsa, 1997-yilda bu koʻrsatkich keskin oshib, 511 502 taga yetdi. Oʻquvchilar sonining bunday keskin oshishi mamlakatda yangi maktablarning ham ochilishiga sabab boʻldi. Imom-xatib nomli oʻrta maktablar soni 601 taga, oʻrta maktablar soni 402 taga yetdi. Talabalar va maktablar sonining koʻpayishini odamlarning dinga sodiqligi, yotoqxonalar, stipendiyalar, ushbu oʻquv yurtlariga ayollarning qabul qilinishi va diniy taʼlimga boʻlgan talabning ortishi kabi omillar bilan bogʻlash mumkin<ref name="tesev"/>.

Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, 1993 va 2000-yillar oraligʻida boʻlajak talabalar imom-xatib oʻrta maktablarida, asosan, umumiy taʼlim bilan birga diniy taʼlim olish uchun ham roʻyxatdan oʻtgan<ref>The TESEV reports cites studies of Suat Cebeci (1993), Türkmen (1998), Ünlü (1998)and Altunsaray (2000)</ref>. Bundan tashqari, imom-xatib oʻrta maktablariga oʻquvchilar faqatgina oʻzlarining xohishlariga koʻra oʻqishga topshirishgan. Maktablarning bunday obroʻga ega boʻlishiga sabab boʻluvchi yana bir omil 1976-yilda talaba qizlarning ham oʻqishga qabul qilinishi boʻldi. 1998-yilga kelib, imom-xatib oʻrta maktablarida deyarli 100 000 nafar ayol taʼlim oldi, bu esa barcha oʻquvchilarning deyarli yarmini tashkil etdi<ref name="tesev"/>.

Biroq 1997-yilda sakkiz yillik majburiy taʼlimning joriy etilishi imom-xatib maktablari mashhurligining keskin pasayishiga olib keldi. 1999-yilda imom-xatib maktablarining kasb-hunar maktablari sifatida qayta tasniflanishi bitiruvchilarga koʻproq imkoniyatlar taqdim etgan boʻlsa-da, ularning nufuzli universitetlarga oʻqishga kirishi qiyinlashdi<ref name="tesev"/>. Oʻquvchilar kasb-hunar maktablariga (ulardan biri imom-xatib maktabi) 9-sinfni tamomlamagunga qadar (avvalgidek oltinchi sinf emas) kirolmas edi<ref name="finkel">See an article by Andrew Finkel in the [[International Herald Tribune]] of 23 March 2012 [http://latitude.blogs.nytimes.com/2012/03/23/turkeys-education-reform-bill-is-about-playing-politics-with-pedagogy/ Whatʼs 4 + 4 + 4?]; accessed on 7 November 2012</ref>.

1990-yillarning oʻrtalariga kelib, imom-xatib maktablari tegishli yosh guruhidagi bolalarning qariyb 11 foizini qamrab oldi va parallel taʼlim tizimiga oʻtdi. 2002-yilda [[Adolat va Taraqqiyot partiyasi]] (AKP) hokimiyat tepasiga kelganida, diniy maktablarda oʻqish huquqi berilgan oʻquvchilarning atigi 2 foizi ushbu maktablarda taʼlim olishdi. 2012-yil mart oyida kiritilgan taʼlim islohoti majburiy taʼlimni 12 yilga uzaytirdi hamda toʻrt yillik boshlangʻich maktab, toʻrt yillik oʻrta maktab va toʻrt yillik oliy taʼlim tizimi joriy etildi<ref name="finkel"/>. 2002-yilda imom-xatib maktablarida 60 000 ga yaqin oʻquvchilar taʼlim olishga boʻlsa, 2017-yilga kelib, bu koʻrsatkich 1,1 milliondan oshdi (umumiy maktab oʻquvchilarining qariyb 10 foizi)<ref name="veconomist" />. AKP tomonidan amalga oshirilgan imom-xatib maktabi islohotlari davomida maktab ochishga ruxsat berilgan hududlarda aholining minimal talabi 50 000 nafardan 5 000 nafargacha, ularga kirish yoshi 14 yoshdan 10 yoshga tushirildi<ref name="veconomist">{{Yangiliklar manbasi |date=30 September 2017 |title=The decline of Turkish schools |work=[[The Economist]] |url=https://www.economist.com/news/europe/21729784-out-goes-evolution-comes-islamic-piety-and-loyalty-regime-decline-turkish}}</ref>.

== Tanqid ==
Imom-xatib taʼlim muassasalari 1950-yillarda yaratilganidan beri Turkiyaning dunyoviy davlat ekanligi turli bahs-munozaralarga sabab boʻlib kelmoqda<ref name="voa">See an article in [[Voice of America]] of 25 September 2012 [http://www.voanews.com/content/turkey-controversial-education-reform-imam-hatip-schools/1514915.html In Turkey, Religious Schools Gain a Foothold]; accessed on 7 November 2012</ref>. Istanbuldagi Istanbul Bilgi universiteti [[sotsiologiya]] kafedrasi [[Dotsent|dotsenti]] Kenan Cayirning soʻzlariga koʻra, maktablarda [[din]] va zamonaviylikning uygʻunlashuvi taʼlim oluvchilarga ijobiy taʼsir koʻrsatishi mumkin<ref name="voa" />. 1988-yilda olib borilgan tadqiqot natijalariga koʻra, imom-xatib maktablari bitiruvchilarining taxminan 32 foizi oliy oʻquv yurtlariga kirish imtihonlarida birinchi tanlov sifatida huquq fakultetlarini tanlashgan, bu esa oʻquvchilarning diniy taʼlimdan koʻra koʻproq dunyoviy taʼlimni afzal bilishlarini koʻrsatadi. Hisobotlarda imom-xatib taʼlim dargohlari bitiruvchilari tarbiyasidagi tafovutlarga koʻra ularning davlat lavozimlarida faoliyat yuritishi mumkin emas degan xulosaga kelindi. Siyosatchilar TÜSIAD (Turkiya sanoatchilar va ishbilarmonlar uyushmasi) pozitsiyasiga qoʻshilmas edi. Misol uchun, oʻsha paytdagi Milliy taʼlim vaziri [[Avni Akyol]] keltirilgan hisobotni inson huquqlari nuqtai nazaridan tanqid qilib, bunday takliflar taʼlimda teng imkoniyatlar tamoyilini buzganini daʼvo qildi<ref name="tesev"/>.

2012-yilning mart oyida majburiy taʼlim 12 yilga uzaytirilgani va imom-xatib oʻrta maktablari (toʻrt yillik ikkinchi muddat) ochishga ruxsat berilgan islohotlardan soʻng, ekspertlar hukumatni imom-xatib maktablari sonining koʻpayishi mumkinligi haqida ogohlantirdilar. Tanqidchilarning taʼkidlashicha, yangi taʼlim tizimining joriy etilishi 1997-yildan soʻng yopilgan imom-xatib maktablari uchun olinayotgan qasosga oʻxshardi<ref name="zaman">See an article in [[Today's Zaman]] of 2 September 2012 [http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=291088 Turkey to launch new Imam Hatip school for international students] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131220141453/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=291088 |date=2013-12-20 }}; accessed on 7 November 2012</ref>. Turkiya Imom-xatib Bitiruvchilar Jamgʻarmasi (TIMAV) tomonidan oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, turklarning aksariyati imom-xatib maktablari haqida ijobiy fikrda boʻlishgan. 2012-yil 24-apreldan 18-mayga qadar „Turkiyadagi Imom-Xatib oliy oʻquv yurtlari va imom-xatib talabalarning idroki“ sarlavhali tadqiqot 26 viloyatda 2 689 kishini qamrab oldi<ref name="zaman" />.

2012-yilning mart oyidagi qonun loyihasi jamoatchilik muhokamasisiz, hattoki taʼlim vazirligining oʻz maslahat organi – Milliy taʼlim kengashida ham muhokama qilinmasdan ishlab chiqilgan va hukumatning 2011-yilgi saylov dasturida koʻrsatilmagan. Taʼlim mutaxassislarining fikricha, yangi choralar taʼlim standartlarini buzishga va ijtimoiy tengsizliklarning kuchayishiga sabab boʻladi<ref name="finkel"/>. Turkiyaning aksariyat yetakchi universitetlarida mavjud taʼlim fakultetlari, jumladan, Sabanci universiteti, Boğaziçi universiteti, [[Yaqin Sharq texnika universiteti]] va Koç universiteti matbuot bayonotlari bilan 2012-yilgi islohotlarni „shoshilinch oʻylab topilgan, retrograd va hozirgi fikrlashdan chetda qolgan“ deya taʼriflaydi<ref name="finkel" />.

== Maktabni tamomlagan taniqli shaxslar ==

* [[Cemal Çavdarlı]] (1966-yilda tugʻilgan), [[Belgiya]] sobiq [[Deputat|deputati]] (2003–2007)
* [[Ahmet Hakan]] (1967-yilda tugʻilgan), [[jurnalist]]
* [[Ömer Dinçer]] (1956-yilda tugʻilgan), [[akademik]], [[siyosatchi]] va sobiq hukumat [[Vazir|vaziri]]
* [[Nazim Ekren]] (1956-yilda tugʻilgan), Turkiya Bosh vaziri oʻrinbosari
* [[Recep Tayyip Erdoğan]] (1954-yilda tugʻilgan), [[Istanbul]] sobiq meri (hokim), Turkiyaning sobiq bosh vaziri, [[Adolat va Taraqqiyot partiyasi|Adolat va taraqqiyot partiyasi]] (AKP) rahbari, hozirgi kunda Turkiya Respublikasi Prezidenti.
* Mehmet Müezzinoğlu (1955-yilda tugʻilgan), [[shifokor]], sogʻliqni saqlash vaziri

== Yana qarang ==

* [[Turkiyada ta'lim]]

== Manbalar ==
{{Manbalar}}

== Havolalar ==

* [http://www.onder.org.tr Imom xatip maktablari bitiruvchilari uyushmasi]
* [http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?viewid=318446 İmam Hatip Okullari Genelgesi], ''[[Hürriyet|Hurriyet]]'' (2003 yil 30 sentyabr)
[[Turkum:Islom]]