Недим
.JPG)
Недим (усмонли туркча:نديم), (1681-йил 30-октабр—1730) – энг машҳур Усмонли шоирларидан бирининг тахаллуси. У шон-шуҳратга 1718—1730-йиллардаги лолалар даври деб аталадиган Аҳмад ИИИ даврида эришган. У ўзининг бир оз декадент, ҳатто бемаъни шеърияти билан машҳур бўлган, кўпинча классик форматларнинг энг барқарор шаклларида, шунингдек, турку ва қўшиқнинг халқ шеърий шаклларини саройга олиб келган[1][2].
Ишлари
[edit | edit source]
Недим ҳозирда Фузулий ва Бокий билан бирга Усмонли девони шеърияти анъанасидаги энг буюк уч шоирдан бири сифатида кўрилади. Бироқ, яқин вақтгача у шундай кўринишга эга бўлмаган: ўз даврида, масалан, реîс-и шâирâн (رئيس شاعران) ёки „шоирлар раҳбари“ унвони Султон Аҳмад ИИИ томонидан Недимга берилмаган, балки ҳозирда нисбатан тушунарсиз асарлар ёзган шоир Усмонзода Тоиб ва бошқа бир қанча шоирлар ўша даврда Недимдан устун ҳисобланган. Бу нисбий тан олинмаслик Недим ишининг янгилиги билан боғлиқ бўлиши мумкин, уларнинг аксарияти ўз даври учун жуда радикал бўлган.
Байрамлар, тўйлар, ғалабалар вақти, суннатлар ва шунга ўхшаш байрамлар учун ёзган қасидаларида ва вақти-вақти билан ёзиб туриладиган шеърларида Недим баъзи истиснолардан ташқари, жуда анъанавий шоир сифатида шеърлар ёзган. У кўплаб араб ва форс сўзларидан фойдаланган. Лекин Недим] ўзининг қўшиқлари ва баъзи ғазалларида ҳам мазмун, ҳам тил жиҳатидан янгилик қилинган.
Недимнинг мазмун жиҳатидан энг катта янгилиги унинг Истанбул шаҳрини очиқ улуғлаши эди. Буни, масалан, унинг броҳим Пашаъа касîде (Иброҳим Пашаъа касîде) номли шеърида (бейит) ҳам кўриш мумкин:
- بو شهر ستنبول كه بىمثل و بهادر
- بر سنگکه يكپاره عجم ملکی فداءدر
- Бу şэҳр-и Сıтанбûл ки бî-мисл-ü беҳâдıр
- Бир сенгине екпâре Аcем мüлкü федâдıр
- Эй бебаҳо ва тенгсиз Истанбул шаҳри!
- Тошларингдан бири учун бутун Форсни қурбон қиламан![3]
Бундан ташқари, аввалги шоирлар томонидан қўлланган юқори даражадаги мавҳумликдан фарқли ўлароқ, Недим аниқликни яхши кўрарди ва ўз шеъриятининг кўп қисмида Истанбулнинг ўзига хос туманлари ва жойлари, ҳаттоки замонавий кийим модаси ҳақида ҳам ёзади, масалан, қуйидаги бир байтда шундай дейилган:
- سرملى گوزلی گوزل يوزلی غزالان آگده
- زر کمرلى بلى خنجرلى جوانان آگده
- باخصوص آرادغم سرو خرامان آگده
- نيجه آقميا گوﯖل صو گبى سعدآباده
- Сüрмели гöзлü гüзел йüзлü газâлâн анда
- Зер кемерли бели ҳанcерли cüванан анда
- Бâ-ҳусус арадığıм серв-и ҳйрамâн анда
- Яхши акмая кўнüл су гиби Саъд-обâд’а[4]
- У ерда бўялган кўзли, юзли жайронлар бор
- У ерда тилла камарли, ханжарли ёшлар бор.
- Ва, албатта, севгимнинг чайқалаётган сарв тани бор,
- Нега қалб сувдек Саъди-Обод томон оқмасин?
Бу сатрлар Недимнинг тил борасидаги асосий янгилигини ҳам таъкидлайди; яъни улар нафақат қўшиқ – одатда турк халқ адабиёти билан боғлиқ бўлган ва аввалги девон шоирлари томонидан жуда кам қўлланган шеър услуби – балки улар грамматика ва айниқса, арабча ёки туркий луғатдан ҳам фойдаланадилар. Форсча, ўша давр ва ундан олдинги девон шеъриятида кўп учрамайдиган яна бир жиҳат.
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ Салзманн, Ариэл (2000) „Тҳе Аге оф Тулипс: Cонфлуэнcе анд Cонфлиcт ин Эарлй Модерн Cонсумер Cултуре (1550-1730)“ п. 90 Ин Қуатаэрт, Доналд (эд.) (2000) Cонсумптион Студиэс анд тҳе Ҳисторй оф тҳе Оттоман Эмпире, 1550-1922: Ан Интродуcтион Албанй Стате Университй оф Неw Ёрк Пресс, Албанй, Неw Ёрк, пп. 83-106, ИСБН 0-7914-4431-7
- ↑ Силай, Кемал (1994) Недим анд тҳе Поэтиcс оф тҳе Оттоман Cоурт: Медиэвал Инҳеританcе анд тҳе Неэд фор Чанге Индиана Университй, Блоомингтон, Индиана, п. 72-74, ИСБН 1-878318-09-8
- ↑ Мансел 80
- ↑ Гöлпıнарлı 357
Адабиётлар
[edit | edit source]- Андреwс, Wалтер Г. Усмонли лирик шеъриятида „Недим“: Антология. пп. 253-255.ИСБН 0-292-70472-0ИСБН 0-292-70472-0.
- Голпинарли, Абдулбакий; эд. Недим Дивани. Истанбул: İнкıлâп ва Ака Китобевлери колл. Шти., 1972-йил.
- Қудрет, Жевдет. Недим.ИСБН 975-10-2013-1ИСБН 975-10-2013-1.
- Мансел, Филипп. Константинопол: Дунё орзулари шаҳри, 1453-1924. Лондон: Пингвин китоблари, 1997-йил.
- Şэнтüрк, Аҳмет Атилла. „Недîм“ ин Османлı Şиири Антоложиси. пп. 596-607.ИСБН 975-08-0163-6ИСБН 975-08-0163-6.