Anushtegin
| Anushtegin | |
|---|---|
| Xorazm hukmdori | |
|
Mansab davri 1077 – 1097 | |
| Oʻtmishdoshi | Arslon Arg‘un |
| Vorisi | Ekinchi |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Vafoti | 1097 |
| Millati | Turkman |
| Qarindoshlari | Muhammad I (o‘g‘li) |
Anushtegin (1050 – 1097) – Xorazmni boshqargan anushteginiylar sulolasining (1097-1231) asoschisi boʻlgan xorazmshohlardan biri hisoblanadi.
Ismi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Anushtegin ismi eroncha nush/anush („oʻlmas“, „oʻlmas ota-onadan tugʻilgan“) va turkiy „tegin“ („shahzoda“) soʻzining birikmasidan iborat boʻlib, „oʻlmas tugʻilgan shahzoda“ degan maʼnoni bildiradi[1].
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Anushtegin – 1077—1097-yillarda Xorazmning shixna (harbiy maʼmuriyati), asli Garchistondan (hozirgi Afgʻoniston hududida joylashgan), Xorazmshohlarning Anushteginiylar sulolasining asoschisi. U asli turkiylardan boʻlgan.[2][3] Yoshligida Garchistonda (Murgʻob vohasi) saljuqiy sipoxsolor Izzuddin Oʻnar Bilgategin (1097—1098-yillar) ga gʻulom qilib sotib yuborilgan. Soʻng, u saroyda sidqidildan qilgan xizmatlari evaziga Malikshoh uni tashtdorlik mansabiga koʻtargan. Oʻsha davrda Xorazmni idora qilish ham shu mansab vazifalari doirasiga kirgan boʻlib, Xuroson amiri Dodbek Habashiy, Anushtegin vafot etgach, uning oʻgʻli Qutbiddin Muhammadni Xorazm voliysi etib tayinlagan va unga xorazmshoh unvonini bergan.
1042-yilda yabgʻu Shoh Malik magʻlubiyatga uchragach, Xorazm saljuqiylar saltanati vakillari tomonidan boshqarilgan. Viloyat keyingi oʻn yilliklar davomida sharqiy islom tarixida ahamiyatsiz rol oʻynagan. Saljuqiy sultonlari Xorazm hokimligini ataylab saljuqiy shahzodalariga emas, balki turkiy qul askarlariga (gʻulomlarga) topshirganlar, bundan tashqari, Alp Arslon (1063—1072-yillar boshlari) davrida viloyatni boshqargan Arslon Argʻun bundan mustasno hisoblanadi[4]. Geografik jihatdan Xorazm turkiy dashtlar bilan chegaradosh yarim orol boʻlib, natijada qoʻshni davlatlarning siyosiy va til taʼsiri ostida boʻlgan. Bu davrda Xorazmning mahalliy eron aholisi turklar bilan birga qoʻshilib keta boshlangan. Biroq, saljuqiylar davrida xorazm tili (bu soʻgʻd tiliga oʻxshagan va ozroq darajada osetin tiliga ham oʻxshash boʻlgan) keng tarqalgan soʻzlashuv va yozma til boʻlgan
Anushteginning hukumronlik faoliyati tafsilotlari bizgacha yetib kelmagan, ammo u 1097-yilda vafot etgan va xorazmshoh unvoni uning oʻgʻli Muhammad I ga oʻtishidan oldin qisqa muddat Ekinchiga berilgan. Ekinchi Xorazmni 1096—1097-yillar oralig'ida boshqargan. Boshqa xorazmshohlardan farqli ravishda Ekinchi Anushtegin avlodidan bo'lmagan. Muhammad I Xorazmshohlarning toʻrtinchi va eng koʻzga koʻringan hukumdorlaridan biri hisoblanadi (sulola 1097-yildan 1231-yilgacha mavjud boʻlgan). Bu yangi imperiya moʻgʻullar paydo boʻlgunga qadar sharqiy islom dunyosidagi eng qudratli davlatlardan biri hisoblangan[4].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Bosworth 1977, pp. 153–154.“.
- ↑ Bosworth C. E. The Anushteginid Khwarazm-Shahs: Gentle Ascent and Catastrophic Decline in Morgan, David O., and Sarah Stewart, eds. The Coming of the Mongols. I. B. Tauris & Co. Ltd, 2018, p.7
- ↑ Shixab ad-Din Muxammad ibn Axmad an-Nasavi. Sirat as-sultan Djalal ad-Din Mankburni: (Jizneopisanie sultana Djalal ad-Dina Mankburni). Kritich. tekst, per. s arab., predisl., komment., primech. i ukazateli Z. M. Buniyatova. M.: Izdatelskaya firma „Vostochnaya literatura“ RAN, 1996, s. 288.
- ↑ 4,0 4,1 „Bosworth 1968, pp. 52, 140–141.“.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |