Buyuk Afrika koʻllari
 | |
| Geografiya | |
|---|---|
| Maydoni | km2 |
| Dengiz sathidan balandligi | m. |
| Ma'muriyat | |
| Davlat | Burundi, Zambiya, Keniya, Kongo Demokratik Respublikasi, Malavi, Mozambik, Ruanda, Tanzaniya, Uganda va Efiopiya |
| Demografiya | |
| Qo'shimcha ma'lumot | |
Buyuk Afrika koʻllari — Afrikadagi eng katta koʻllardan biri boʻlib, Sharqiy Afrika yoriqlar zonasi va uning atrofida joylashgan. Dunyodagi ikkinchi eng katta chuchuk suvli koʻl Viktoriya koʻli va chuqurligi va hajmi boʻyicha dunyoda ikkinchi oʻrinda turadigan Tanganika koʻli kiradi. Buyuk atamasi Amerikaning Buyuk koʻllaridan olingan. Koʻllar roʻyxati, kattadan kichikga qarab:
Baʼzilari Buyuk koʻllar orasida faqat Viktoriya, Albert va Edvard koʻllarini oʻz ichiga oladi, chunki faqat bu uchta koʻl Oq Nilga oqadi. Tanganika va Kivu Kongo daryosi tizimiga, Malavi esa Shire daryosi orqali Zambeziga quyiladi. Rudolf koʻli yopiq hisoblanadi.
Tanganyika koʻli yaqinida joylashgan Rukva va Mveru koʻllari Afrikaning Buyuk koʻllari qatoriga kirmaydi, garchi ikkala suv ombori ham Edvard va Kivu koʻllarida kattaroq boʻlsa ham.
Bu koʻllarda hozirda maʼlum boʻlgan barcha baliq turlarining 10 % yashaydi. Bundan tashqari, Viktoriya, Tanganyika va Nyasa koʻllari Yerdagi barcha toza suvning toʻrtdan bir qismini oʻz ichiga oladi.
Hozirda bu koʻllar barcha zararli tashuvchilardan tozalangan.
Buyuk koʻllar mintaqasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu mintaqa taxminan 107 million kishi bilan dunyodagi eng zich joylashgan mintaqalardan biridir. Oʻtmishdagi vulqon faolligi tufayli Afrikaning bu qismida dunyodagi eng yaxshi oʻtloqlar mavjud. Balandlik ekvatorial holatga qaramay nisbatan mo''tadil iqlimni belgilaydi.
Aholining zichligi va qishloq xoʻjaligining ortiqcha miqdori tufayli Buyuk koʻllar mintaqasi tarixan bir qancha kichik shtatlarga boʻlingan, ulardan eng kuchlilari Ruanda, Burundi, Buganda va Bunyoro edi.
Nil daryosining manbasini uzoq vaqt davomida izlash tufayli mintaqa uzoq vaqt davomida yevropaliklarning qiziqishini uygʻotdi. U yerga birinchi boʻlib yevropaliklar kelgan missionerlar boʻlib, ular mahalliy aholining nasroniylikni qabul qilishlarida muvaffaqiyat qozona olmagan, ammo keyinchalik mustamlaka qilish uchun mintaqani ochdilar. Dunyoning qolgan qismi bilan aloqaning kuchayishi odamlarga ham, hayvonlarga ham taʼsir qiladigan bir qancha halokatli epidemiyalarga olib keldi. Buning natijasida viloyat aholisining ayrim hududlarida qariyb 60 foizga kamaydi. 1950-yillarga kelibgina mintaqa aholisi mustamlakachilikdan oldingi darajaga yetdi.
Soʻnggi yillarda mintaqada fuqarolik urushlari va qashshoqlikni bartaraf etishga toʻsqinlik qiladigan zoʻravonliklar yuz berdi, faqat Keniya va Tanzaniyani shartli ravishda istisno deb hisoblash mumkin.
Flora va fauna
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gʻarbiy Rift vodiysi koʻllari chuchuk suv boʻlib, koʻp sonli endemik turlar yashaydi. Koʻllarda 1500 dan ortiq turdagi tsilidlar va boshqa baliq oilalari yashaydi[1]. Koʻllar bir qator amfibiya turlari va koʻplab Nil timsohlari uchun muhim yashash joyidir. Sutemizuvchilarga fillar, gorillalar va begemotlar kiradi.
Turkana koʻli mintaqasida Keniyaga xos boʻlgan yuzlab qush turlari yashaydi. Flamingolar sayoz suvda yashaydi. Sharqiy Afrika Rift tizimi koʻchmanchi qushlar uchun toʻxtash nuqtasi boʻlib xizmat qiladi. Qushlar asosan koʻldagi plankton massalari bilan oziqlanadi.
Oʻsimliklari tropik oʻrmonlardan oʻtloqli savannalargacha. Baʼzi koʻllarda tez oʻsadigan invaziv oʻsimliklar, masalan, papirus eichornia va qirgʻoqlarni axlatlaydigan papirus muammosi. Eichornia pachypodia hozirgacha faqat Viktoriya koʻli hududida tarqalgan[2].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Dunyodagi eng chuqur koʻllar roʻyxati
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Дмитревский Ю. Д., Олейников И. Н.. Озёра Африки. Л.: Гидрометеоиздат, 1979. (obl.)
- Chrétien Jean-Pierre. The Great Lakes of Africa : Two Thousand Years of History : [angl.] = L’Afrique des grands lacs : Deux mille ans d’histoire : 2000, P., Aubier : [per. s fr.] / translated and edited by Scott Straus. — 2nd illustrated ed. — N. Y. ; Cambridge, MA : Zone Books[en] : MIT Press, 2003. — 503 p. — ISBN 1-890-95134-X. — ISBN 978-1-890-95134-4. — OCLC 50868297.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Turner G. F., Seehausen O., Knight M. E., Allender C. J., Robinson R. L. How many species of cichlid fishes are there in African lakes? // Molecular Ecology. — 2001. — Т. 10, № 3. — С. 793–806. — DOI:10.1046/j.1365-294x.2001.01200.x. — Andoza:PMID.
- ↑ Shema, Rutagengwa Claude „Great Lakes Region of Africa – Burundi“ (en). Regional Coordinator Great Lakes Peace Initiative (GLPI). Qaraldi: 2013-yil 22-noyabr.