Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Kontent qismiga oʻtish

Jebel Akhdar (Oman)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Jebel-Axdar togʻlari ( arabcha: ٱلْجَبَل ٱلْأَخْضَر) uzunligi taxminan 80 km (50 mi) va kengligi 32 km (20 mi) ga teng bo'lgan balandlikda joylashgan tog' tizmasi hisoblanadi[1]. Tog'Ummonning Doxiliya muhofazasidagi Hajar tog'larining bir qismidir.

Balandligi 3,018 m (9,902 ft)[2] va dengiz sathidan 2,000 m (6,600 ft) balandlikdagi Soiq platosida joylashgan.

Jebel Axdar tog'lari o'zining Vodiy labirintlari ( daryo vodiylari ) hamda O'rta yer dengizining qulay iqlimi tufayli mo'l-ko'l anor, o'rik va atirgullar o'sadigan terassali bog'lari bilan mashhur.

Jebel Axdar tog'larining eng baland cho'qqisi Hajar va Ummondagi eng baland cho'qqi hisoblangan Jebel Shamsdir[3], uning balandligi 3,018 m (9,902 ft) ni tashkil qiladi.

Jebel Shamsda ikkinchi cho'qqi (Janubiy sammit) ham bor, u W4 Trail orqali trekking uchun ochiqdir. [4] Ikkinchi janubiy cho'qqining balandligi 2,997 m (9,833 ft) tashkil qiladi . [4]

Geologiya va geografiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu asosiy ohaktosh [5] togʻi Sharqiy Arabiston hamda Ummondagi eng baland nuqtalardan biridir. Jebel Akhdar Maskatdan 150 km (93 mi) uzoqlikda joylashgan Hajar tizmasining markaziy qismida joylashgan va faqat to'rt g'ildirakli avtomobillar kirishi mumkin[6] Hudud asosan cho'ldir, lekin balandroq joylarda yillik yog'ingarchilik 300 mm (12 in)ni tashkil qiladi.Bu esa buta va daraxtlarning o'sishi va qishloq xo'jaligi rivoji uchun yetarli darajada namlik mavjudligini ko'rsatadi[7]. Aynan shu narsa tog'larga "yashil" nomini beradi[8] [9].

Birkat al-Mavz tog'ining ichki tomonida eski qo'rg'oni hamda yaqin atrofdagi Jabrin saroyiga o'xshash Chinorlar hovuzi mavjud[10].


"Tog'larga olib boradigan katta dovonning og'zida joylashgan Birkat al-Mavz tog'ning yuragini nazorat qilgan Bani Riyom qabilasining qal'alaridan biri edi. So'nggi paytgacha vayronaga aylangan,loy g'ishtdan yasalgan qal'a va uning bo'yalgan shiftlari xarobaga aylandi. Endi u tiklanish yo'lida." — Aramco World.

Bu hudud Nizvadan taxminan 45 daqiqalik masofada joylashgan boʻlib, anʼanaviy atirgul suvini olish [11] [12] hamda anor, yongʻoq, oʻrik, qora uzum va shaftoli kabi qishloq xoʻjaligi mahsulotlari bilan mashhur. Bu, shuningdek, Ummonning ko'p qismi uchun asalasalarichilik joyidir[13]. Qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishida Falaj sugʻorish kanallaridan foydalanish, bu togʻda yuzlab yillar davomida yashab kelayotgan mahalliy dehqonlar tomonidan ishlab chiqilganligi tufayli yaxshilanmoqda. Al Sogara - tog' yonbag'ridagi tarixiy qishloq[14] Jebelda asosan qadimgi arab qabilasi Bani Riyam (al-Riyami) istiqomat qiladi[15]. Qabilaning aksariyat avlodlari hozir yaqin atrofdagi to'rtta qishloqda, jumladan Nizva, Izki va Ibrada istiqomat qilishadi[16].

Ekologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jebel-Axdar togʻlari Al-Hajar togʻ oʻrmonlarining ekologik hududida joylashgan. Tog'dagi o'simliklar balandlikka qarab farq qiladi. 450 dan 1300 metr balandlikda butazorlar va quruq yaylovlar uchraydi. Oʻtlar va butalar qurgʻoqchilik sharoitlariga moslashgan boʻlib, ularda koʻplab qurgʻoqchilik-bargli va shirali oʻsimliklar mavjud. Odatda butalar orasida Convolvulus acantocladus, Euphorbia larica, Grewia tenax subsp. makranica, Jaubertia aucheri, Maerua crassifolia, Moringa peregrina va Pseudogaillonia hymenostephana kabi turlari mavjud.

Sklerofilli yarim yashil o'rmonlari 1350 dan 2350 metr balandlikda joylashgan. Umumiy daraxtlar va butalar orasida Sideroxylon mascatense, Dodonaea viscosa, Olive ( Olea europaea ), Ebenus stellatus, Grewia villosa, Juniperus seravschanica, Myrtus communis va Sageretia spiciflora mavjud.

2300 m balandlikda archa ( Juniperus seravschanica ) oʻsimligining ochiq oʻrmonzorlari ustunlik qiladi, ularda Cotoneaster nummularius, Daphne mucronata, Ephedra pachyclada, Euryops arabicus, Lonicera aucheri, Periplocaicieti aphyoraa va buta oʻsadi.

Dehqonchilik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tog, tog' buloqlari sug'orish ehtiyojlari uchun yetarli bo'lgan,an'anaviy dehqonchilik hududi hisoblanadi. Biroq, iqlim o'zgarishi yillik yog'ingarchilikni kamaytirdi va tungi haroratni oshiradi[17].

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1954-1959 yillarda, Ummon sultoniga sodiq Ummon kuchlari (ingliz askarlari, jumladan, Maxsus havo xizmati yordami bilan) va Saudiya Arabistoni tomonidan qo'llab-quvvatlangan ichki Imomat isyonchi kuchlari o'rtasidagi mojaro tufayli bu hudud Jebel-Axdar urushi joyiga ayland[18].

2011-yil avgust oyida Sulton Qobus noyob, ammo nozik biologik xilma-xillikni saqlab qolish maqsadida Jebel Axdarni qoʻriqxona deb belgiladi. Sulton Qobusning farmoni bilan “Tabiiy manzaralar uchun Jebel Axdar qo‘riqxonasi” tashkil etildi. Atrof-muhit va iqlim masalalari vaziri,qo'riqxonaga kirish va rivojlantirish faoliyatini tartibga soluvchi yo'riqnomalar loyihasini ishlab chiqish vakolatiga ega[19].

2011-yildan buyon tog‘ Ummon yo‘l velosiped poygasida asosiy ko‘tarilish yo'li sifatida namoyon bo‘ldi[20]. Hududda 6000 yil oldin bo'lgan raqamlarga ega bo'lgan bir qancha muhim tosh san'ati joylari topilgan va o'rganilgan[21].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Nakhal
  • Al-Hamra
  • Samoil

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ https://www.agda.ae/en/catalogue/tna/air/5/1284/n/39 Persian Gulf and Arabian Coast: mountains or mounds - Ref. AIR 5/1284 - PAGE 39 - The National Archives, London, England
  2. ↑ „Mountains in Oman“. Ministry of Tourism, Sultanate of Oman. 2011-yil 15-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-dekabr.
  3. ↑ https://www.agda.ae/en/catalogue/tna/air/5/1284/n/55 Persian Gulf and Arabian Coast: mountains or mounds - Ref. AIR 5/1284 - PAGE 55 - The National Archives, London, England
  4. ↑ 4,0 4,1 „Trekking“. website. Ministry of Tourism, Sultanate of Oman. 2021-yil 9-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 8-yanvar.
  5. ↑ „'Persian Gulf. Handbooks prepared under the direction of the Historical Section of the Foreign Office - no 81' [‎7 (13/94)“] (en). Qatar Digital Library (2014-yil 21-avgust). Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  6. ↑ „Al Jabal Al Akhdar (Green Mountain)“. Ministry of Tourism, Sultanate of Oman. 2022-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-fevral.
  7. ↑ „Al Jabal Al Akhdar“. www.nizwa.net. 2016-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  8. ↑ Andrea Schulte-Peevers. Oman. Lonely Planet, 2010 — 222-bet. ISBN 978-1-7417-9145-7. 
  9. ↑ „Great outings for the summer months: Jebel Shams in Oman“ (en-US). OutdoorUAE (2012-yil 12-iyun). 2016-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  10. ↑ „Saudi Aramco World: Fortified Oman“. archive.aramcoworld.com. Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  11. ↑ „Rosewater distillation, profession of generations in Jebel Akhdar“. Muscat Daily News. 2016-yil 17-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  12. ↑ „Oman's rose water: A history of tradition“ (2010-yil 8-dekabr). Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  13. ↑ „Fruits of the Jabal“. www.nizwa.net. 2015-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  14. ↑ „GIAHS - Globally Important Agricultural Heritage Systems: Al Jabal Al Akhdar Aflaj and Terraced Fields System, OMAN“. www.fao.org. 2016-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  15. ↑ „'Gazetteer of Arabia Vol. II' [‎1576 (655/688)“] (en). Qatar Digital Library (2014-yil 22-oktyabr). Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  16. ↑ Searle, Pauline. Dawn Over Oman (en). Routledge, 2016-04-14 — with Figure No. 23-bet. ISBN 978-1-3172-4209-3. 
  17. ↑ Ruth Kamnitzer. „Oman’s mountain oases offer ancient farming lessons for a warming future“. Mongabay (2024-yil 18-mart). Qaraldi: 2024-yil 16-aprel.
  18. ↑ Pike. „The Jebel Akhdar War Oman 1954-1959“. www.globalsecurity.org. Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  19. ↑ Staff Report. „Oman's 'Green Mountain' declared nature reserve“. Gulf News (2011-yil 18-avgust). Qaraldi: 2016-yil 9-iyul.
  20. ↑ Puddicombe. „Tour of Oman 2015 preview“. Cycling Weekly. Qaraldi: 2015-yil 14-fevral.
  21. ↑ Fossati. „Rock Art in Jebel Akhdar, Sultanate of Oman, first overview and state of research, TRACCE Online Rock Art Bulletin“. Qaraldi: 2015-yil 29-avgust.

Tashqi havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Jebel_Akhdar_(Oman)&oldid=4558155" dan olindi