Oq non
 | |
| Turi | Non |
|---|---|
| Asosiy komponentlari | Oq un kunlik meyori (100g)[1] |
Oq non – odatda bugʻdoy unidan tayyorlangan non mahsulotlari hisoblanadi. Un tayyorlash yoki maydalash jarayonining bir qismi sifatida butun bugʻdoydan kepak va urugʻ qatlamlari olib tashlanadi va och rangli un hosil qilinadi[2].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻt donalaridan tayyorlangan birinchi non 12 000 yil avval qishloq xoʻjaligidan oldingi Natuf madaniyati borib taqaladi[3]. Ammo bugʻdoyni elakdan oʻtkazib, sof oq kraxmal ishlab chiqarish mumkin, bu usul esa Qadimgi Misrga borib taqaladi[4]. Bugʻdoy yetishtirish uchun eng don qimmat boʻlganligi va uni elakdan oʻtkazish jarayoni koʻp mehnat talab qilganligi sababli, oq un XIX asrning oʻrtalariga qadar odatda maxsus holatlar va badavlat odamlar uchun tayyorlanar edi. Keyinchalik sanoat jarayonlarida mehnat xarajatlari yoʻq qilindi, bu esa oʻrta qatlamdagi aholi uchun narxlarning tushishiga imkon berdi[5].
AQShda makkajoʻxori uni XX asrning oxirigacha non uchun standart don boʻlgan, Yevropa davlatlarida esa boshqa donlardan foydalanishar edi.
Biroq, oq non bir necha sabablarga koʻra rivojlangan mamlakatlarda juda mashhur boʻldi:
- Anʼanalarga koʻra, boylar uchun oq bugʻdoy noni maʼqul koʻrinardi.
- Bundan tashqari, baʼzi oziq-ovqatlar notoʻgʻri tayyorlangan va sifatsiz boʻlishi mumkin boʻlgan bir paytda, oq non unini sof va toza deb koʻrish osonroq edi.
- Qoʻpolligi va murakkab taʼm xususiyatining yoʻqligi uni mazali taʼm beruvchi vositalarni taqdim etish uchun mashhur vositaga aylantirdi.
- U oson chaynaladi va hazm boʻladi. Bu unga koʻproq kaloriya manbai boʻlish imkonini beradi. Bundan tashqari, baʼzi mikroelementlar yanada hazm boʻlishini taʼminlaydi, baʼzi ilmiy tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, qoʻshimcha oziq-ovqat boshoqli donlar tanadan toʻliq soʻrilmasdan oʻtadi[6]. Ayrim tana toifalari va parhezlar uchun oq un ozuqaviy foyda boʻlishi mumkin[7].
- Unni osongina ishlab chiqarish mumkin boʻlgandan soʻng, u eng qimmat un turidan eng arzon un turiga oʻtdi.
- U yanada uzoqroq vaqt turishi mumkin. Vaqt oʻtishi bilan bugʻdoy moyi butun nonlar ishtahani buzishi va uning taʼmini buzishi mumkin.
Biroq, oq unning mashhurligidan salbiy taʼsir kelib chiqdi, bu esa bugungi kungacha mashhur boʻlgan toʻliq donli muqobillarni keltirib chiqardi, masalan, yorma va makkajo‘xori boʻlaklari, ular (asl toʻliq don shaklida) koʻproq tola va mikroelementlarga boy hisoblanadi. Oxir-oqibat, oq nonning ziyolilar taomidan oddiy oziq-ovqat mahsulotiga aylanishi, ayniqsa 1920-yillarda mashinada kesilgan nonning paydo boʻlishi bilan, sanoatlashtirish va umuman olganda kapitalizmning muvaffaqiyati ramziga aylandi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Glycemic index for 60+ foods - Harvard Health“. Health.harvard.edu (2021-yil 16-noyabr). 2023-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-fevral.
- ↑ NPCS board. Manufacture of Food & Beverages (2nd Edn.). Niir Project Consultancy Services, 2012, 2012-10-01. ISBN 9789381039113. Qaraldi: 2021-yil 26-noyabr.
- ↑ „Archaeobotanical evidence reveals the origins of bread 14,400 years ago in northeastern Jordan“. 2022-yil 28-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-aprel.
- ↑ „THE HISTORY OF WHITE FLOUR“. 2021-yil 21-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-aprel.
- ↑ „Why did our ancestors prefer white bread to wholegrains?“ (2017-yil 29-yanvar). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-aprel.
- ↑ „Whole Wheat Is No Healthier than White Bread, Food Scientists Claim“ (2017-yil 13-noyabr). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-aprel.
- ↑ „White Bread May Not Be Bad for You After All“ (2017-yil 9-iyun). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-aprel.