Orol

Orollar — Atrofi suv bilan oʻralgan va materikka nisbatan kichik boʻlgan quruqliklarga orollar deyiladi. Ularning maydoni 9,2 mln kv.km boʻlib, quruqlik maydonining 6,1% ini tashkil qiladi. Maydoni 50 ming km" dan ortiq boʻlgan 28 ta katta orol Yer shari orollari umumiy maydonining 79% ini tashkil etadi.

Orollar joylashishiga koʻra yakka yoki toʻda-toʻda holda boʻladi. Orollar birlashmasi arxipelag deyiladi. Bunga

Malaya,
Frants-Iosif Yeri,
Shpitsbergen arxipelaglari misol boʻladi.

Yakka orolga Yangi Gvineya,Madagaskar misoldir. Orollar paydo boʻlishi jihatidan ikki guruhga – materik va mustaqil orollarga ajratiladi.

Materik orollari — kelib chiqishi jihatidan materik bilan bogʻliqdir. Bu orollar materikning davomi boʻlib, soʻngra uning bir qismi choʻkkan va dengiz suvi bosib orolga aylangan: Novaya Zemlya, Buyuk Britaniya, Tasmaniya, Irlandiya, Saxalin va boshqalar.

Mustaqil orollar — materik bilan aloqada boʻlmagan, yaʼni hechqachon materikning bir qismi boʻlmagan orollardir. Mustaqil orollar vujudga kelishi jihatidan vulqon va marjon orollarga boʻlinadi.

Vulqon orollar — vulqonlarning suv ostidan otilib chiqishidan hosil boʻladi. Bunga Tinch okeanidagi Gavayi oroli misoldir. Gavayi oroli (Mauna Loa) suv tagida 4600 m boʻlsa, dengiz ustida 4170 m chiqibturadi, umumiy balandligi 8770 m.

Marjon orollari — marjon hosil qiluvchi poliplarning oʻsishi natijasida paydo boʻlgan. Ular dengiz suvining harorati 16 −18 °C dan past boʻlmagan, chuqurligi 90 m dan oshmaydigan joylarda vujudga keladi. Marjon orollarini hosil qiluvchi hisoblangan marjon poliplari kislorodga boy, ancha shoʻr, tiniq, yorugʻlik yetarli boʻlgan issiq suvlardagina yashaydi. Bundan koʻrinib turibdiki, marjon uyumlari qutbiy va oʻrtacha kengliklarda vujudga kelmaydi. Marjonlar dengiz suvidan kalsiy karbonat tuzini (ohaktoshi) ajratib chiqaradi. Shu sababli ular yashagan va halok boʻlgan yerlarda ohaktosh toʻplanadi. Ohaktosh ustiga yangi vujudga kelgan marjonlaming oʻrnashishi natijasida orollar vujudga keladi. Marjon uyumlari 330-335 yil ichida 2 m oʻsa oladi.

Baryer (to 'siq) rifi – ham xuddi qirgʻoq rifiga oʻxshaydi, lekin u qirgʻoqdan ancha uzoqda boʻladi. Baryer rifiga Avstraliya materigi yoqalab 1900 km choʻzilgan, kengligi bir necha oʻn kilometrgacha keladigan Katta Baryer rifi misol boʻladi.

Suv osti balandliklari atrofida joylashgan marjon uyumlari asta-sekin toʻplanishidan hosil boʻlgan orollar marjon (atoll) orollari deyiladi. Ular koʻpincha taqa shaklida boʻladi. Atollarning diametri 2 km dan 30 km va xatto 90 km ga yetishi mumkin. Tinch okeanidagi Gilbert, Ellis,Tuomotu arxepelaglari, Marshall va Korolina orollarida atollar juda koʻp.

Yana qarang

Manbalar

Umumiy yer bilimi (H.Vahobov, Oʻ.Abdunazarov va b.).pdf Baratov P.,Sultanova N. B. Umumiy Yer bilimi-Toshkent,2019-yil .pdf