на

Ruscha (ru)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

на

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

на I предлог
1 s вин. "qayerga?", "qayoqqa?", "nimaga?", "kimga?" soʻroqlariga javob boʻlib keladi: а) narsalar qoʻyiladigan, oʻrnatiladigan sirt, yuza va shu kabilarni bildiradi; -ga, ustiga; поставить тарелку на стол tarelkani stolga (stol ustiga) qoʻymoq; сесть на стул stulga oʻtirmoq; влезть на крышу tomga chiqmoq; прилепить марку на конверт konvertga marka yopishtirmoq; стелить ковёр на пол polga gilam yozmoq; повесить номер на дверь eshikka nomer osmoq; б) ish-harakatning kimsa yo narsaga yoʻnaltirilganligini bildiradi; -ga; надеть пальто на ребёнка bolaga palto kiydirmoq; натянуть перчатку на руку qoʻlga qoʻlqop kiymoq; в) ish, vazifa va shu kabilarning biror kimsa yo narsaga yuklatilganligini bildiradi; свалить вину на другого aybni birovga toʻnkamoq; перевести вексель на кого-л. vekselni birovning nomiga oʻtkazmoq; г) ish-harakat yoʻnalishini, maqsadini bildiradi; tomonga, yoqqa, tarafga; -ga; идти на работу ishga bormoq; помчаться на выстрел oʻq ovozi eshitilgan tomonga yugurmoq; поезд идёт на Москву poyezd Moskvaga boradi; полк двигался на запад polk gʻarbga tomon borardi; они идут на тренировку ular trenirovkaga ketishyapti; д) narsalar qaragan tomonni bildiradi; -ga; окно на юг janubga qaragan deraza; дверь, которая выходит на улицу koʻcha tomonga chiqadigan eshik; е) ish-harakatga qaratilgan narsa yo kimsani bildiradi; -ga]]; он даже не взглянул на меня u menga hatto qaramadi ham; лекарство не подействовало на больного dori bemorga taʼsir qilmadi; спектакль произвёл на нас большое впечатление spektakl bizda katta taassurot qoldirdi; ж) oʻxshash kimsa yo narsani bildiradi; -ga; сын похож на отца oʻgʻli otasiga oʻxshaydi; он не похож на вас u sizga oʻxshamaydi; Им овладело беспокойство, похожее на страх (Chexov) Uni qoʻrquvga oʻxshash qandaydir bezovtalik qamrab oldi; з) almashlanadigan, alishtiriladigan narsani bildiradi; -ga; обменять пшеницу на рис bugʻdoyni guruchga almashtirmoq; в обмен на промышленные изделия sanoat mahsulotlari evaziga (oʻrniga); sanoat mahsulotlariga almashtirib; и) muddat yoki vaqtni bildirib keladi; приехать на месяц bir oyga (bir oy muddat bilan) kelmoq; снять дачу на лето bir yoz uchun ijaraga dacha olmoq; одолжить деньги на неделю bir haftaga pul (qarz) berib turmoq, bir hafta ichida qaytarib berish sharti bilan pul qarz bermoq; назначить встречу на шесть часов uchrashuvni soat oltiga tayinlamoq; на следующий день kelgusi kun, ertasi kun; со дня на день bugun emas, erta, tez orada; заготовить дров на зиму qishga oʻtin hozirlamoq; к) predmet belgisini bildirib keladi; скорый на руку qoʻli chaqqon; слепой на один глаз bir koʻzi koʻr; приятный на слух quloqqa yoqadigan, yoqimli; л) maqsad, sabab, bois yoki nima uchun belgilanganlik va sh. k. maʼnolarni bildirib keladi; uchun; -ga]]; план на этот год shu yilga moʻljallangan plan; подняться на борьбу kurashga koʻtarilmoq; право на отдых dam olish huquqi; отрез на костюм kostyumlik (kostyumbop) material; баранина на шашлык kabobbop qoʻy goʻshti; м) uchun, manfaati uchun; koʻzlab deb; он трудится на себя u oʻz manfaati uchun (oʻzi uchun) ishlaydi; на благо общества jamiyat manfaati uchun; н) yoʻsin, tarz, ish-harakat xarakteri va sh. k. maʼnolarni bildirib keladi; жить на свою зарплату oʻz maoshi bilan yashamoq; окончить школу на отлично maktabni aʼlo baholar bilan tamomlamoq; на голодный желудок och qoringa; о) biror niyatga, maqsadga erishishni ifodalashda qoʻllanadi; учиться на слесаря slesarlikka oʻqimoq; п) ish-harakat qurolini, vositasini bildirib keladi; запереть на замок qulf solmoq, qulf bilan berkitmoq, qulflamoq; застегнуть на все пуговицы barcha tugmalarni qadamoq; что ты купишь на эти деньги? bu pullarga nima (sotib) olasan?; р) miqdor, oʻlchov yoki miqdoriy belgilarni bildirib keladi; на душу населения aholi jon boshiga; опоздание на десять минут oʻn minugga kech qolish; каюта на троих uch kishilik kayuta; школа на пятьсот учащихся besh yuz oʻquvchiga moʻljallangan maktab; с) miqdoriy oʻzgarishlarni bildirib keladi; разрезать на три части qirqib uch qismga boʻlmoq ; разбить на мелкие куски mayda boʻlaklarga boʻlmoq; maydalamoq; умножить пять на два beshni ikkiga koʻpaytirmoq; т) miqdoriy tafovutni bildirib keladi; -ga]]; отступить на шаг (назад) bir qadam orqaga qaytmoq; он старше вас на год u siz dan bir yosh katta; эта доска короче на десять сантиметров bu taxta oʻn santimetr qisqa; на метр ниже bir metr past; у) ergash gap sostavida keladi; поезд, на который они сели ular chiqqan (tushgan) poyezd; тот, на кого они надеялись ular ishongan odam;
2 с предл. "qayerda?", "qayoqda?", "nimada?", "kimda?" soʻroqlariga javob boʻlib keladi va а) narsalar qoʻyilgan, turgan, oʻrnatilgan joyni, predmetni bildirib keladi; -da, ustida; boʻyida; на столе stolda; на подносе patnisda; город на Волге Volga boʻyidagi shahar; б) ish-harakat oʻrnini, sohasini, doirasini bildirib keladi; -da; tarafda, tomonda; работать на заводе zavodda ishlamoq; на суше и на море quruqliikda va dengizda; выступить на собрании majlisda soʻzga chiqmoq; на какой остановке вы выходите? siz qaysi bekatda tushasiz?; он работает на Севере u Shimolda (Shimol tomonda) ishlaydi; они живут на Урале ular Uralda (Ural tomonda) yashaydilar; в) egnida, ustida; на нём был чёрный костюм uning egnida qora kostyum bor edi, u qora kostyum kiygan edi, u qora kostyumda edi; на нём была отцовская папаха u otasining telpagini kiyib olgan edi; г) ish, vazifa va sh. k. yuklatilgan shaxs yoki tashkilotni bildiradi; вся работа по дому лежит на ней uy ishlarining barchasi uning (ayolning) zimmasida; д) "koʻngil", "dil", "yurak" soʻzlari bilan qoʻllanadi: у меня тяжело на душе koʻnglim juda gʻash; легко на сердце koʻnglim ravshan; е) ish-harakat obʼyektini bildirib keladi; -да, ustida; остановиться на этом вопросе bu masalaga (masala ustida) toʻxtab oʻtmoq; ж) biror holatda, kayfiyatda yoki joyda ekanlikni bildirib keladi; -да ; находиться на излечении bir joyda davolanmoq, davolanishda boʻlmoq; быть на иждивении qaramogʻida boʻlmoq; з) ish-harakatning vaqtini, muddatini bildirib keladi; -да ; он уезжает на днях u yaqin kunlarda joʻnab ketadi; на этой неделе shu haftada; и) ish-harakat tarzi yoki sharoitini bildirib keladi; -да ; на глазах koʻz oʻngida; идти на цыпочках oyoq uchida bormoq; к) tayanch, asos boʻlgan predmetni bildirib keladi; туфли на высоких каблуках baland poshnali tufli; пальто на меху moʻynali palto; мост на понтонах pontonga oʻrnatilgan koʻprik; л) ish-harakatning qurolini, vositasini bildirib keladi -да, yordamida; ходить на лыжах changʻida yurmoq; играть на гитаре gitara chalmoq; м) -da, bilan; приготовить на сливочном масле sariyogʻda tayyorlamoq; развести на воде suvda (suvga) qormoq; на меду asalda, asal solib, asal bilan; н) -da, vositasida, orqali, ustida; книга на узбекском языке oʻzbek tilida yozilgan kitob; опыт на животных hayvonlar ustida oʻtkazilgan (oʻtkaziladigan) tajriba; о) turgʻun birikmalar tarkibida keladi; ошибка на ошибке xato ustiga xato; на скаку ot choptirib borayotib (borayotganda); на лету uchib borayotib, uchib borayotganda; на бегу, chopib (yugurib) ketayotib (ketayotganda); п) ergash gap sostavida keladi; самолёт, на котором они прилетели ular uchib kelgan samolyot; поля, на которых сеют хлопок paxta ekiladigan maydonlar.

на II i нате частица в знач. сказ. разг. ma, ol; на (нате) книгу ma(ng) kitobni ol (ing);* на тебе obbo, ana xolos; ol-a; и вдруг на тебе - мотор заглох! kutilmaganda motor oʻchib qolsa boʻladimi!

на III частица: какой ни на есть см. какой; кто ни на есть см. кто; что ни на есть см. что.

на- приставка
1 feʼl old qoʻshimchasi boʻlib: а) ish-harakatning biror narsaga qaratilganlik maʼnosini bildiradi, mas.; накинуть, налепить, набросить ; б) ish-harakatga koʻplik, keragidan ortiqlik maʼnosini beradi; mas.; наговорить, накидать, накомкать ; в) ish-harakatning sustligini, pastligini yoki notoʻlaligini ifodalaydi, mas.; напевать, наигрывать, насвистывать ; г) -sya affiksi bilan ish-harakatning yetarlicha toʻla bajarilganligini ifodalaydi, mas.; наесться, наиграться, наслушаться ; д) feʼlning tugallangan turini yasash uchun xizmat qiladi, mas.; напечатать, написать;
2 ot va sifatlarga qoʻshilib yangi ot yoki sifat yasaydi; mas,. настенный, настольный, нарукавник;
3 ravishlarning orttirma darajasini yasaydi, mas.; накрепко, настрого, насухо.