Fołina
| |||||||||||
| Pozision | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Stato | Itàłia | ||||||||||
| Rejon | Vèneto | ||||||||||
| Provinsa | Trevizo  | ||||||||||
| Capitałe | Follina (it)  | ||||||||||
| Popołasion | |||||||||||
| Totałe | 3 535 (2023) | ||||||||||
| Densità | 146,8 hab./km² | ||||||||||
| Zènaro |
| ||||||||||
| Idioma | Italian, vèneto | ||||||||||
| Zeografia | |||||||||||
| Àrea | 24,08 km²[1] | ||||||||||
| Altitùdene | 191 m | ||||||||||
| Rente a | |||||||||||
| Dati istòreghi | |||||||||||
| Dì festivo | Festa patronałe
| ||||||||||
| Patrono | Pentecoste | ||||||||||
| Organizasion pułìtega | |||||||||||
| Menbro de | |||||||||||
| Còdazi de identifegasion | |||||||||||
| Còdaze postałe | 31051 | ||||||||||
| Còdaze de matricołasion | TV | ||||||||||
| Fuzo oràrio | |||||||||||
| Clasifegasion climàtega | clima subtropegałe ùmido | ||||||||||
| Prefiso tełefònego | 0438 | ||||||||||
| ID ISTAT | 026027 | ||||||||||
| Còdaze catastałe de Itàlia | D654 | ||||||||||
| Sito web | comune.follina.tv.it | ||||||||||
 | |||||||||||
Folina (o Fuina) l'é 'n comun de 3526 àneme[2] de la provincia de Trevixo.
L'é 'n çentro cultural e turìstego ativo, graçie anca a la so apartenença a 'l grupo de i Borghi più Belli d'Italia, e inte 'l 2021 l'à ciapà la Bandiera Arancione da 'l Touring Club Italiano. L'é anca na sede industrial e artexanal.
Geografìa fìxega
[canbia | canbia el còdaxe]El teritorio de Folina, estendest par 24,08 km², l'é logà inte l'Alta Marca, pi precixament inte la seçion final de la Valada, la val che la à par confin le Prealpi Belumate verso nord e le rive co 'l fiume Soligo verso sud. L'é giust verso Folina che 'l Soligo el scuminçia ndar verso sud inte 'l Cuartier de la Piave par po terminar entro la Piave stesa.
El comun el dista 40 km da Trevixo, 14 km da Valdobiàden e 16 km da Vitorio; el se loga a n'altitùden de 191 m s.l.m.
El confina verso in su co la Provinçia de Belun (co 'l novo comun de Borgo Valbeluna), verso matina co Cixon, verso in zo co Pieve de Soligo (verso matina) e co Fara de Soligo (verso sera) e verso sera el confina co Miane.
El comun l'é ciapà entro inte la DOCG de le Rive de 'l Proseco e l'é part de la Union Montana de le Prealpi Trevixane.
Storia
[canbia | canbia el còdaxe]La çiviltà la à fat la so conparsa bel che inte l'època de la Preistoria (çerti reperti i é veci de 120'000 ani), e de l'època romana i é çerti resti de 'n percors che calcheduni l'à identificà co la Via Claudia Augusta Altinate.
Inte la metà de 'l XI sècol i se à insedià a Folina i cistercensi, che i é stadi atribuidi de l'introduçion de l'arte de le lane inte la Valmaren e anca de la costruçion de l'Abaçìa, co 'l so cortivo interno conpletà da i mònaci costrutori Arnaldo e Andrea e da i caomastri Zardino e Armano. El nome de 'l paexe, "Folina", l'é ligà a la foladura (la lavoraçion de la lana) parché l'é derivà da 'l verbo de 'l latin medieval *fullare.
Inte 'l 1436 la Repùblega Vèneta la investis Brandolin III e 'l Gatamelada de 'l feudo de Valmaren; inte 'l 1439 el Gatamelada el ghe dà la so part a Brandolin. El feudo el restarà inte le man de i Brandolin fin a 'l 1797.
Inte 'l 1680 Folina la fa un salt de cualità, da 'l punto de vista de l'economìa, dovest a la fondaçion de la manifatura de 'l bresan Francesco Fadda, che la é stata una de le prime in Italia a proar a imitar le stofe inglexi e olandexi pi fine e liziere.
Graçie a l'esperiença pilota de 'l Fadda i vien creadi – verso 'l 1740 – i lanifici Tron e Stahl e pi tardi cuel de 'l Col(l)es. Inte le fàbriche i laora esperti foresti che i ghe dà força a la vocaçion manifaturiera de Folina.
El 12 de majo de 'l 1797 la cai la Repùblega de Veneçia e Folina la ghe va drio a tut el resto de 'l Vèneto, drio pasar sote la dominaçion de l'Arciducà d'Austria a cauxa de i acordi stabilidi da 'l tratà de Canpoformio.
Inte 'l 1813 el nas a Folina, inte 'l palaç de 'l '700 logà viçin de l'Abaçìa, Jacopo Bernardi, leterà, eclexiàstego, pedagogista e patriota co idee liberai. In cualità de capelan militar l'é stat a Veneçia par la restaurada Repùblega de San Marc durante l'asedio de 'l 1848/1849. Là lu l'à fat amiciçia co Daniele Manin, Àngelo Mengaldo e Nicolò Tomaxeo. Menbro influent de inportanti istituçion de carità, dopo na vita de studi l'é mort a Folina inte 'l 1897.
El 30 de dicenbre de 'l 1819 la cexa de Folina la vien tirada su a Parochia, co 'l tìtol de cexa arcipretal, graçie a 'l véscovo çenedes Joani Benedet Falier. Fin a cuel momento, la era stada na curaçìa che la dipendea da Valmaren. El primo arciprete l'é stat don Giobata Botexele da Cosanmartin.
Inte 'l 1865 la vien fondada a Folina la prima socetà de mutuo socorso e istruçion de i operai de la provincia.
Inte la seconda metà de l'Otoçento l'industria de le stofe de Folina la vien colpida da na crixi asé fisa e inte 'l 1891 nisun lanificio el sarà pi vert.
El 9 de novenbre de 'l 1917 el scuminçia a Folina l'An de la Fan; el paexe el vegnarà liberà sol che 'l 29 de otobre de 'l 1918.
Inte l'an de ocupaçion strìaca la à rixaltà la figura de 'l piovan de Anacleto Milani, prior de l'Abaçia de Folina e anca sìndaco de 'l paexe. Lu el se à inpegnà par jutar la zent contro le cativerie de i invaxori, drio curar òrfani, maladi, mutiladi e diversamente àbili. Dopo, finida la guera, el se à anca ocupà de i gran restauri de 'l conpleso monàstego cistercense, scuaxi destrut da le bonbe, da 'l pasar de 'l tenp e da le zonte fate inte i sècoi, par portarlo da novo a 'l vecio splendor. I laori de restauro i é tacadi zo inte 'l 1921.
El 26 de agosto de 'l 1944, inte la Rexistença, i à procesà Mario Min e Eraclea Zanette, che po i é stadi copadi. Pochi di pi vanti, inte i primi de setenbre, la piaça la é anca testimone de l'execuçion de do partigiani (Marco Tenpesta e Armando Fornasier) da parte dei todeschi che, drio portar vanti el restelament da Pieve verso la Valada Trevixana, a Folina i ghe vea da poc dat fogo a na vintina de caxe e a 45 stale.
El 5 de majo de 'l 1968 gh'en é la inauguraçion de 'l comun novo, progetà da l'arch. Schiavet de Conajan. Inte i ani Otanta, invençe, la vien fata su la scola media "Antonio Fogazzaro". In pi, el Comun el conpra el vecio colejo "San Giuseppe", co anca el cìnema e 'l palaç vecio de 'l comun, e 'l ghe costruis sora el parco e i inpianti sportivi.
Intrà i ani '90 e i ani '00 i vien fati su la caxa de ripoxo, l'auditòrium e la biblioteca. La vien anca scuminçiada na gran òpera de ricualificaçion urbana e infrastrutural. El svilupo produtivo el continua sença fermarse e 'l crea un numero bel alt de posti de laoro.
Inte 'l decenio 2014-2024 la promoçion turìstega de Folina, da 'l 2017 menbro de l'Associazione dei Borghi più Belli d'Italia, la deventa de proporçion naçionai e internaçionai inte 'l senc' de la cultura e de la spiritualità. El violinista Uto Ughi, che l'à anca fat an bon nùmero de concerti inte l'Abaçia, inte 'l 2015 l'è stat insignì co le Ciave de la Çità de Folina. Inte 'l 2017, durante le celebraçion naçionai pa i 100 ani de la Prima Guera Mondial, co 'l patrocinio de la Prexidença de 'l Consejo de i Ministri, i é stati fati i concerti Quartetti Ungarettiani e Il Galateo in Bosco, co mùxeghe de Mirco de Stefani, dedicadi a Ungareti e Zanzoto. Inte 'l 2021, par le celebraçion de i 700 ani da la nàsita de Dante Alighieri e de 100 ani de la nàsita de Zanzoto, i é stati exeguidi da l'ensemble polifònego "Odhecaton" el Canto XXXIII del Paradiso e Dove io vedo, scrivesti da De Stefani[3]. Inte 'l 2022 Folina la òspita la 22^ asenblea naçional de i Borghi pi Bei de l'Italia, e in sta ocaxion i Odhecaton i sona le Canzoni dal Monte Ventoso de De Stefani su testi de 'l Petrarca. Co 'l patrocinio de 'l Parlamento Europeo, inte 'l majo 2024 i Odhecaton i sona i Cori di Boezio, scrivesti senpre da De Stefani par i 1500 ani de 'l De Consolatione Philosophiae de Severino Boezio, òpera asé inportant par la cultura europea.
Sìnboi
[canbia | canbia el còdaxe]El stema e 'l gonfalon i é stadi concedesti co 'l D.P.R. de 'l 6 de otobre de 'l 1953. Se leze testuai parole:
«Troncato: il primo di rosso, al follo antico d'argento che compie la follatura di un drappo d'azzurro, il secondo d'argento alla torre civica di rosso, uscente dalla punta, finestrata del campo, caricata di un quadrante d'argento di antico orologio veneto, con sfere e ore di nero. In basso attraversante la torre, la scritta in nero A FVLLONIBVS. Ornamenti esteriori da Comune.»
El gonfalon l'é un drapo de celestin.
Monumenti e loghi de interese
[canbia | canbia el còdaxe]Abaçìa de Santa Marìa
[canbia | canbia el còdaxe]La abaçìa la à orìgini asé vece: la vien meçonada par la prima olta inte 'l 1127, cuande che un çerto Bernardo di Follina el ghe à vendest tre canp a un tal Arpone. Inte 'l XII sècol la é stada gestida da i cistercensi, che i dipendea da i monasteri de Ciaraval e de Cîteaux. Inte 'l sècol dopo, graçie a le riche donaçion, la baxélega la à ciapà senpre pi força e poder, ma inte 'l 1388 le lote infrà le fameje de i Sforça e de i Visconti contro 'l Regno de Francia, che i se scontrea co i mònaci de Ciaraval, le à portà l'abaçìa inte na faxe de decadença. Inte 'l 1448 el governo 'l ghe à domandà a Papa Nicolò V che l'òrden monàstego el vegnese serà zo, par far deventar la cexa na comenda. Pi vanti, graçie a Piero Barbo, la cexa la é pasada a i benedetini, e po l'é stada declasada da novo a curaçìa inte 'l 1771 da la Serenìsima, e i so beni i é stadi trasferidi a Muran inte la cexa de San Stèfen.
La strutura in gòtico cistercense la é un de i mejo exenpi de tut el Vèneto. L'interno el conta tre navade co un sofit fat a capriade in lenc' in vista, e la conserva un afresco de Francesco da Milan che 'l mostra la Madona co 'l Banbin intrà do santi e 'l comitente. In pi, la conserva un crocefis de lenc' de la Età Baroca asé pregià.
Sacrario austro-ungàrico
[canbia | canbia el còdaxe]Folina, logada viçin de la lìnea de conbatiment de la Prima Guera Mondial, inte 'l novenbre de 'l 1917 la é stada ciapada da i strìaci. El colejo salexian che 'l gh'en era a 'l tenp l'é stat trasformà in ospedal militar de juto a 'l Feldspital 1505, che l'era stat fat su là da 'l vecio lanificio Andretta, trasformà po inte la caxa de ripoxo de San Giuseppe, onde che i rivea i feridi che i vegnea da la prima lìnea che cuà i catea la mort par le feride de le armi da fogo. I vegnea sepulidi inte 'l spaçio par da drio, che l'é deventà çimitero militar. El posto l'é stat recintà e schermà da 'n mur. L'an dopo, là i é stadi sepulidi 900 soldadi de varie naçionalità morti inte la Guera. A guera finida, çerti corpi i é stadi spostadi inte i so loghi de nàsita; le é stade mese zo làpidi che le ìndica i posti de sepoltura, drio trasformar el çimitero provixorio in çimitero militar.
Inte 'l 1943 i à spostà antri corpi in antri çimiteri militari, ma no i à podest continuar par via de l'armistiçio de l'8 de setenbre. Inte 'l 1970 na ordinança la à serà el çimitero par poder spostar tuti i corpi inte i sacrari militari. Inte 'l 2004, però, svariadi corpi i restea 'ncora sote tera: l'aministraçion comunal de Folina, drio farse dar na man da 'l grupo alpini local, la à tirà fora 78 corpi, la à recuperà le làpidi e la à fat su, anca graçie a le dite locai che le à fornì materiai e schei, un monument progetà da Paolo Portoghesi. El 26 de otobre de 'l 2008 i é stati mesi inte le urne i resti de 50 soldadi italiani e altretanti strìaci.
Cexa de San Tomio
[canbia | canbia el còdaxe]La é logada inte 'l nord-est de 'l teritorio comunal e la à orìgini vece: la vien difati citada in çerti documenti che i parlea de le cexe canpestri che le dipendea da l'Abaçìa de Folina. L'edificio l'é in condiçion triste: el se prexenta co na faciada intonacada de bianc co do monòfore a mezaluna. Entro i era logadi na acuasantiera de 'l XIV sècol e svariadi aredi sacri, tuti robadi. I resta sol che do afreschi, de autor e de època mio çerta.
Cexeta de San Clemente
[canbia | canbia el còdaxe]Sto edificio picenin al é logà inte 'l sud-est de 'l comun, in poxiçion sovrelevada. La é anca ela de orìgini antiche: la apar co la cexa de San Tomio in çerti documenti de 'l XII sècol. I esterni de la cexa i é asé sénpliçi, in stile tardo gòtego rural, co do monòfore a mezaluna logade su par la banda çanca. El canpanilet a vela l'é datà 1631. Entro la é logada na pala de altar datada 1628.
Fontaniç de Santa Scolàstega
[canbia | canbia el còdaxe]La é logada a 150 metri da l'Abaçia, verso sera, e l'é un exenpio particolar de fontaniç càrsego: l'acua, difati, no la vien fora da na caverna ma da un gran lago sote tera, che inte i tenp de piena el descarga su par la strada che la pasa in banda de 'l fontaniç. L'é considerà 'n posto asé inportant par Folina, parché l'acua che la vien fora da cua la fea ndar tuti i lanifici de 'l paexe. Có la se à sugà, inte 'l 1897 e inte 'l 1987, l'é stat un gran dixastro par Folina. El problema el se à risolvest in modo miracolos cuande che la popolaçion la à pregà la Madona e l'acua, dopo poc, la à tornà a végner fora bela fisa. Inte 'l fontaniç, siben che i apie fat laori par far su na mini central idroelètrica, la resta e la vif na bela popolaçion de gànberi de la spece Austropotamobius papilles, graçie a le acue bele nete e osigenade asé.
Socetà
[canbia | canbia el còdaxe]Evolusion demografica
[canbia | canbia el còdaxe]Abitanti censii
Etnìe e minorançe foreste
[canbia | canbia el còdaxe]A 'l 31 de dicenbre de 'l 2022 i foresti che i stea inte 'l comun i era 241, el 6,9% de la popolaçion. I grupi pi numeroxi i é sti cuà:
- Romanìa 54
- Maroco 46
- Macedonia de 'l Nord 41
- Senegal 13
- Albanìa 12
Lengue e dialeti
[canbia | canbia el còdaxe]A Folina i è parladi l'italian e anca 'l veneto. La parlada de Folina la é pi ligada a 'l belumat siben che 'l paexe el sonpie logà inte la Valada Trevixana.
Infrastruture e trasporti
[canbia | canbia el còdaxe]L'autostrada pi viçina l'é la A27: el caxel pi viçin de Folina l'é cuel de Vittorio Veneto Nord, che l'é distant pi o manco 16 km.
La staçion de i treni pi viçina l'é senpre logada a Vitorio: la é la omònima staçion, logada su par la lìnea Ponte-Conajan.
Aministraçion
[canbia | canbia el còdaxe]Sìndaci da 'l 1995
| Perìodo | Primo çitadin | Partido | Càrica | Note | |
|---|---|---|---|---|---|
| 23 april 1995 | 13 giugno 1999 | Renzo Tonin | Lista çìvica | Sìndaco | |
| 13 giugno 1999 | 13 giugno 2004 | Renzo Tonin | Çentro-çanca | Sìndaco | |
| 13 giugno 2004 | 7 giugno 2009 | Marcello Tomasi | Lista çìvica | Sìndaco | |
| 7 giugno 2009 | 25 majo 2014 | Renzo Tonin | Lista çìvica | Sìndaco | |
| 25 majo 2014 | 26 majo 2019 | Mario Collet | Lista çìvica | Sìndaco | |
| 26 majo 2019 | 10 giugno 2024 | Mario Collet | Lista çìvica | Sìndaco | |
| 10 giugno 2024 | in càrica | Paola Carniello | Lista çìvica | Sìndaco | |
Gemelaji
[canbia | canbia el còdaxe]- Wipfeld
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Fołina
el detien schemi gràfeghi so
| Controło de autorità | VIAF (EN) 141156177 · LCCN (EN) nr89018491 · WorldCat Identities (EN) nr89-018491 |
|---|