Excalibur

*Sir Bedivere ném trả thanh gươm xuống hồ nước*. Tranh vẽ của Aubrey Beardsley, 1894

Excalibur là thanh kiếm huyền thoại của Vua Arthur, đôi khi được cho là có ẩn chứa sức mạnh huyền bí bên trong và tượng trưng cho chủ quyền hợp pháp đối với Vương quốc Anh. Đôi khi Excalibur và Thanh gươm trong đá (biểu trưng của dòng dõi Vua Arthur) được cho là một nhưng đa số các phiên bản khác khẳng định rằng chúng khác nhau. Thanh kiếm được gắn liền với huyền thoại vua Arthur từ rất sớm. Trong Tiếng Wales, thanh kiếm có tên gọi là Caledfwlch.

Nguồn gốc tên gọi

Cái tên Excalibur bắt nguồn từ tiếng Pháp cổ Excalibor, bản thân tên này xuất xứ từ Caliburn, được nhắc đến trong các ghi chép của Geoffrey xứ Monmouth (kh. 1140) (Tiếng Latin Caliburnus). Và có cả một số biến thể của từ trên như là Escalibor và Excaliber (về sau được Howard Pyle sử dụng trong sách của mình). Một thuyết khác cho rằng từ Caliburn[us] xuất phát từ Caledfwlch, tên nguyên thủy trong tiếng Welsh của thanh kiếm, từ được đề cập đầu tiên trong tập truyện Mabinogion. Nó có thể có cùng nguồn gốc với Caladbolg (có nghĩa là "hard-belly", hay. "voracious", tạm dịch:Tham ăn), một thanh kiếm huyền thoại khác của Ireland. Một số học thuyết khác (đặc biệt là trong cuốn Tân từ điển bách khoa toàn thư về Vua Arthur, 1995) cho rằng "Caliburnus" thực ra được chuyển thể từ một từ Latin là chalybs (thép), và bản thân từ này có nguồn gốc từ Chalybes, tên của một bộ tộc chuyên về rèn đồ sắt xứ Anatolia. Điều này đã được sử gia Valerio Massimo Manfredi lưu ý và sử dụng trong tiểu thuyết của mình The Last Legion (Quân đoàn Lê Dương cuối cùng) (2002: bản dịch tiếng Anh sử dụng từ Calibian thay thế cho Chalybian). Theo Brewer's Dictionary of Phrase and Fable(Từ đển về Thành ngữ và Truyện ngụ ngôn) của tác giả Ebenezer Cobham Brewer, Excalibur được vay mượn từ thành ngữ Latin Ex calce liberatus,hay "liberated from the stone" (giải phóng từ phiến đá). Trong Le Morte d'Arthur (Cái chết của vua Arthur) của tác giả Thomas Malory, Excalibur được cho là có nghĩa "cắt thép", và do đó được một số tác giả về sau dịch là "thanh kiếm cắt thép".

Excalibur và Thanh kiếm trong đá

Theo những tư liệu còn sót lại về vua Arthur, có hai huyền thoại tách bạch nhau về xuất xứ của thanh kiếm. Đầu tiên là về huyền thoại "Thanh kiếm trong đá", xuất hiện đầu tiên trong bài thơ Merlin của Robert de Boron, trong đó Excalibur chỉ có thể được rút ra khỏi đá bởi Arthur, vị vua hợp pháp. Truyền thuyết thứ hai xuất hiện trong sách Post-Vulgate Suite du Merlin (về sau được Thomas Malory sử dụng trong tác phẩm nổi tiếng của mình).Ở đây, Arthur nhận được Excalibur từ Tiên nữ của Hồ nước sau khi làm gãy thanh gươm đầu tiên của mình trong một cuộc đánh nhau với vua Pellinore. Vị tiên đã miêu tả thanh kiếm "Excalibur, thanh kiếm cắt thép", và Arthur nhận nó từ một cánh tay đưa lên khỏi mặt hồ.

Khi Arthur sắp chết, ông bảo Ngài Bedivere (Ngài Griflet trong một số phiên bản) trả lại thanh kiếm bằng cách ném nó xuống hồ. Bedivere nhận lời một cách miễn cưỡng, không đành lòng ném đi thanh kiếm quý giá. Hai lần liên tiếp, ông giả vờ thực hiện theo lời nhà vua. Mỗi lần, Arthur hỏi ông ta đã quăng thanh kiếm đi như thế nào. Khi Bedivere nói rằng thanh kiếm đơn giản là đã chìm xuống hồ, Arthur la mắng Bedivere một cách gay gắt. Cuối cùng, Bedivere đành phải thực sự ném Excalibur xuống hồ. Trước khi thanh kiếm chạm mặt nước, một cánh tay trồi lên tóm lấy thanh gươm và kéo nó xuống hồ. Xác Arthur được đặt trên một thuyền tang cùng với ba nữ hoàng đến đảo Avalon, nơi mà tương truyền rằng, một ngày không xa, ông sẽ trở về giải thoát nước Anh khỏi mọi đe dọa.

Malory thuật lại cả hai phiên bản của huyền thoại này trong tác phẩm Le Morte d'Arthur, và gọi cả hai thanh kiếm là Excalibur (một lỗi rất dễ khiến người đọc khó hiểu và khó phân biệt được giữa hai thanh kiếm). Phim Excalibur tìm cách sửa chữa điểm mơ hồ này bằng kịch bản trong đó chỉ có một thanh kiếm mà Arthur được thừa hưởng và sau khi thanh kiếm này bị gãy, nó đã được sửa lại bởi Tiên nữ của Hồ nước.

Lịch sử

Caledfwlch

Trong Thần thoại xứ Wales, tên của thanh kiếm là Caledfwlch. Trong truyện Culhwch và Olwen, đó là một trong những đồ vật có giá trị nhất của Arthur và được sử dụng bởi Llenlleawg người Ireland, một chiến binh của Arthur, để giết vua Ireland Diwrnach, đoạt lấy cái vạc ma thuật của ông ta. Caledfwlch được cho là tên gọi sau này của thanh kiếm Caladbolg trong Thần thoại Ireland, thanh kiếm sấm sét của vua Fergus mac Roich. Caladbolg được biết đến với một sức mạnh phi thường và đã được rất nhiều anh hùng Ireland sử dụng.

Dù cho không có tên là Caledfwlch, thanh kiếm của vua Arthur cũng được miêu tả trong Giấc mơ của Rhonabwy một trong những truyện cổ tích có liên hệ với tập truyện Mabinogion:

Khi họ nghe Cadwr bá tước xứ Cornwall được triệu tập, họ nhìn thấy ông ta đứng dậy với thanh kiếm của Arthur trong tay, với một cặp rắn chạm trổ trên chuôi kiếm vàng; khi thanh kiếm được tuốt ra khỏi vỏ, cặp rắn trên chuôi kiếm dường như phun ra lửa, một cảnh tượng đáng sợ đến nỗi hầu như không một ai dám nhìn thẳng vào nó. Khi đám đông trấn tĩnh và những cơn chấn động dịu bớt, bá tước quay trở lại lều của mình. Từ The Mabinogion bản tiếng Anh, dịch bởi Jeffrey Gantz.^[1]

Từ Caliburn đến Excalibur

Sách History of the Kings of Britain (Lịch sử về những Vị Vua của nước Anh) của tác giả Geoffrey xứ Monmouth là tư liệu đầu tiên, không phải bằng tiếng Welsh, đề cập đến thanh kiếm. Geoffrey cho rằng thanh kiếm được rèn tại Avalon và Latin hóa cái tên "Caledfwlch" thành Caliburn hay Caliburnus. Khi tầm ảnh hưởng của các tác phẩm dã sử của Geoffret lan khắp Châu Âu, tên thanh kiếm dần được chuyển đổi thành Excalibur bởi các tác gia châu Âu về sau. Huyền thoại này một lần được mở rộng trong tập sách Vulgate Cycle (c. 1230–1250), còn được biết đến với cái tên Lancelot-Grail Cycle, và trong Post-Vulgate Cycle, phiên bản mở rộng của Vulgate Cycle. Cả hai tác phẩm này đều bao gồm bài thơ Prose Merlin, nhưng tác giả của Post-Vulgate bỏ qua đoạn Merlin Continuation trong bài thơ, thay vào đó bổ sung những chi tiết hoàn toàn mới về giai đoạn đầu của Vua Arthur, bao gồm cả nguồn gốc mới của thanh kiếm Excalibur.

Các thông tin khác

Câu chuyện về Thanh gươm trong đá có một phiên bản khác có nội dung tương tự là trong truyền thuyết về Sigmund trong thần thoại Bắc Âu, người đã rút thanh kiếm của Odin ra khỏi thân cây.

Thú vị hơn, trong các tác phẩm ở nước Pháp như là truyện Perceval, the Story of the Grail của Chrétien de Troyes' và trong tập Vulgate chương Lancelot Proper, Excalibur được sử dụng bởi Gawain, người cháu trai và một trong những hiệp sĩ giỏi nhất của Arthur. Nó tương phản với các phiên bản sau, nơi mà Excalibur chỉ dành cho duy nhất nhà vua. Trong sách Alliterative Morte Arthure (ca. 1400), Arthur được cho rằng có tới hai thanh kiếm, thanh thứ hai là Clarent, bị Modred trộm và sau này dùng nó trong cuộc chiến sinh tử cuối cùng giữa Arthur và Modred.

Ngoài ra, ở Việt Nam có một truyền thuyết về thanh gươm Thuận Thiên. Trong truyện, vua Lê Lợi đã nhận lấy thanh gươm. Sau khi cuộc chiến kết thúc, nhà vua đã hoàn gươm lại cho rùa thần Kim Quy, tương đồng với cách trả gươm thứ hai của Excalibur.

Thuộc tính khác

Trong nhiều phiên bản của truyền thuyết, cả hai mặt của lưỡi kiếm Excalibur đều có khắc chữ. Trên một mặt là "take me up" (vung tôi lên), trên một mặt kia là "cast me away" (ném tôi đi) (hay tương tự vậy). Nó tiên đoán trước việc Excalibur sẽ trở về với nước. Thêm vào đó, khi Excalibur được rút ra khỏi vỏ lần đầu tiên, lưỡi kiếm phát ra ánh sáng như của ba mươi ngọn đuốc, làm lóa mắt kẻ thù. Thậm chí, ngay cả vỏ của Excalibur cũng có năng lực riêng: người cầm nó sẽ không bị nguy hiểm đến tính mạng vì bị thương hay mất máu. Theo những lời kể khác, vết thương người cầm vỏ kiếm nhận lãnh sẽ không chảy máu. Về sau, Morgan le Fay trộm mất vỏ kiếm và ném nó xuống hồ, và vỏ kiếm mất tích từ ấy.

Vào thế kỷ thứ 19 nhà thơ Alfred, Lord Tennyson, miêu tả thanh kiếm một cách lãng mạn trong tập thơ "Morte d'Arthur" của ông, về sau được viết thành "The Passing of Arthur" (Cái chết của vua Arthur), một bài trong tập thơ Idylls of the King

Nguyên tác như sau:

There drew he forth the brand Excalibur,

And o’er him, drawing it, the winter moon,

Brightening the skirts of a long cloud, ran forth

And sparkled keen with frost against the hilt:

For all the haft twinkled with diamond sparks,

Myriads of topaz-lights, and jacinth-work

Of subtlest jewellery.

Phim tìm hiểu về thanh kiếm thật và hòn đá thật

By the Sword: Richard Cohen (2003)
Arthur: King of the Britons (2002): phim tài liệu BBC; Richard Harris đọc lời thoại; Francis Pryor tham gia với tư cách chuyên gia về thời đại đồ đồng.

Đọc thêm

Chú thích

^ Gantz, The Mabinogion, Tr. 184.

Tham khảo

Gantz, Jeffrey (translator) (1987). The Mabinogion. New York: Penguin. ISBN 0-14-044322-3.
By the Sword Richard Cohen (2003)
Arthur: King of the Britons (2002) BBC Documentary with Richard Harris (narrator and presenter) and Francis Pryor (Bronze Age expert).

Liên kết ngoài

[1] Gantz, The Mabinogion, Tr. 184.

[1]