Potcha pelrin
On potcha pelrin (on dit eto: crikion pelrin), c' est ene sôre di potcha, djaene et noer di coleur, cwand i s' ratropele a foû grands djonneas, et vorer so les coûteures, aprume e l' Afrike. Si no e sincieus latén, c' est Schistocerca gregaria. ôre des ortopteres.
Sipårdaedje des potchas pelrins
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Vicaedje normå
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les potchas pelrins vikèt normåldimint dins les payis d' Afrike djusse a Nonne do Sara. I s' acoplèt al såjhon des plouves (do moes d' djulete å moes d' setimbe). Et ponre les oûs ki vont passer li setche såjhon e tere.
Mopliyaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les anêyes k' i ploût bén, les crikions s' mopliyèt foirt e waeyén-tins. Djeyograficmint, gn a deus diferinnès plaeces di djonnlaedje.
- Li Sahel Coûtchantrece: Moritanreye, Mali, Niger.
- Li Soudan: Tchad, Soudan, Eritrêye.
Abrocaedje: tins d' l' ivier
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li troke coûtchantrece va abroker eviè l' Nonne do Marok, l' Aldjereye, li Tunizeye et l' Coûtchant del Libeye. Ces payis la ni sont nén dizo l' redjime des plouves etertropicåles. C' est des plouves d' ivier k' i gn a la: s' i ploût co bén do moes d' decimbe åmoes d' måss, i rplèt co djonnler et rmonter pus hôt e bontins (disk' å mitan des Payis do Magreb). Li troke levantrece si spåde eviè li Bijhe do Soudan, et l' Edjipe. Did la, ele pout broker eviè l' Arabeye Sawoudite et li Yemen, tot passant houte del Rodje Mer.
Eralaedje e bontins.
[candjî | candjî l’ côde wiki]A pårti do moes d' may djun, les djonneas k' ont skepyî e l' Afrike bijhrece polèt, ci côp la, eraler eviè les payis do Sahel et l' Soudan, la kel nouve såjhon des plouves a fwait crexhe les amagnî.
Touwaedje des potchas pelrins
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li lûte siconte des potchas
[candjî | candjî l’ côde wiki]On va waiti d' touwer les potchas pelrins cwand i cmincèt a s' ratropler al Nonne do Sara les anêyes k' il a bråmint ploû. Gn a des posses d' awaitance ki racsegnèt les ministeres di ces payis la. Li manaedjmint des stritchaedjes est fwait avou l' FAO, et les govienmints di ces payis la, ki s' dinèt on côp di spale n' on l' ôte. Cwand on-z a crôylé so ene mape des stindowes a poudrijhî, on mete des abanijhes so les boirds. On va stritchî des prodûts touwe-moxhes avou des avions, des djipes, k' on-z î a monté des ahesses di stritchaedje.
Tecnikes di dzingnaedje des potchas
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Les prodûts tchimikes.
- Li lûte biyolodjike: avou des feromones ki rboutèt le måyes. Adon, gn a pupont d' acoplaedje.
Sitratedjeye di lon-veyowe lûte.
[candjî | candjî l’ côde wiki]I fåreut 5 a 10 miyons d' uros tos ls ans e l' Afrike Coûtchantrece po:
- scoler les ekipes ki vont fé les sulfataedje.
- rahessî les stoks di prodûts tchimikes.
- ratchter des ahesses po s' atôtchî (telefones axhlåves, ståcions d' radio)
- etertini les djipes et les stritchetes.
Les anêyes ki ça va må, esto d' 5 miyons, c' est 200 miyons € k' i fåt, et eco: on n' espaitche nén les damadjes. Si gn a-t i co les distrujhaedjes ecolodjikes.
Li minme programe a stî metou en almaedje dispu 1995 e l' Afrike Levantrece / Cåziyea arabike. Et gn a pupont yeu d' nouzome atacaedje.
Les damadjes fwait pås potchas-pelrins
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Les nouwêyes di potchas, i brokèt sol verdeur, eyet golafer tot çou k' est vete: oidjes, påmîs, niebé, waides, bouxhons (acacias). On potcha pout magnî si prôpe pwès tos les djoûs.
I plèt esse les cåzes di damadjes k' on chifere a 150 miyons d' uros so èn an.
Ricete des potchas
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Ramassaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les potchas ni voyaedjèt nén del nute. Cwand ene volêye di potchas arive a ene plaece a l' anuti al nute, ele si state. Les crikions dischindèt a tere, et pu, i n' bodjèt pus, i doirmèt. Vos prindoz on grand saetch, et vos n' avoz k' a mete vosse mwin a tere. End a tant k' on vout. Vos rivnoz avou vosse saetchêye (céncwante a cint kilos) al måjhon.
Cujhaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Vos vudîz les potchas dins ene cabolêye di tchôde aiwe, avou do sé. Cwand ça a bolou ene miete, et k' l' aiwe s' a svinté, vos rmetoz co ene miete d'aiwe. Pu, cwand les potchas sont bén cûts, vos metoz ses spices dissu.
A pô près come ene guernåte. Vos rsaetchoz les ailes, les antenes, les pates pus tote li tiesse. Les boyeas endalèt avou l' tiesse. Tot l' restant est bon. Cwand ele sont cûtes, vos les ploz leyî souwer å solea dins des téles. Ça s' pout wårder deus troes moes. On lzès pout eto griyî so on tocoe, come ene fornêye al tchå.
Les dierinnès anêyes ås potchas
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les anêyes a potcha et les plouves
[candjî | candjî l’ côde wiki]E l' Afrike bijhrece, les anêyes k' i gn a des potchas son pacô rloukeyes come des bounès anêyes, ca les crikions pelrins n' arivèt la ki s' il a bén ploû tins d' l' ivier. C' est ces plouves la k' on fwait crexhe les dinrêyes. Les potchas n' avnèt dins les grandès plinnes å frumint k' après l' awousse des dveres (ki s' fwait å moes d' may).
Les dierins rascråwaedjes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Afrike Coûtchantrece
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Les anêye 1993-1995. Abrocaedje disk' al Nonne do Marok.
- Les anêyes 2002-2004 e l' Afrike Coûtchantrece.. Abrocaedje disk' al Nonne do Marok, li Mitan d' l' Aldjereye (Bedjaya), li Nonne del Tunizeye. On-z a stritchî dipus d' 20 miyons d' ectåres el Moritanreye, Mali, Nidjer, Marok, Aldjereye, Tunizeye Libeye, mins ci n' a nén stî assez.
- Diviè l' 5 d' awousse 2004: evayixhaedje di Nouactchote pa des djonneas ki vnént d' Bijhe.
- Diviè l' 20 di setimbe 2004 revayixhaedje di Nouactchote pa des djonneas ki rivnént d' Nonne.
- Atacaedje do Nidjer : li 29 eyet l' 30 di setimbe 2004, les potchas ont-st abroké sol Nidjer. Cisse rascråwe la a shuvou ene anêye di setchresse, et a dbrôlé pår l' economeye di tos les ptits acleveus et ahiveus d' avårla. I s' end a eshût ene grande pômagne.
- E moes d' nôvimbe 2004, on-z aviréve 50 åcint des dinrêyes pierdowes el Moritanreye. Po-z espaitchî l' pômagne, fåreut apoirter 190.000 Tones di frumint, et 135.000 T. di torteas po les biesses.
- Les djonneas ont rataké l' Marok dispu l' mey-nôvimbe, disk' a Jerrada, 50 km a Nonne del Mîtrinne Mer.
- Fén nôvimbe 2004, les potchas ont-st evayi les Iyes Canareyes. Gn a yeu 2 åcint des tchamps di l' Iye di Fuenteventura k' ont stî damadjîs.
- Po 2005, fåt al Moritanreye 246.000 tones di dinrêyes po les djins, po n' nén aveur li pômagne. Si fåleut i co 135.000 tones di torteas po les biesses.
- E moes d' djanvî 2005, gn a yeu des grands froeds sol Sara, et il a minme djalé. Les oûs des potchas ont kécfeye sitî mo distrûts.
Afrike Bijhe-Levantrece
[candjî | candjî l’ côde wiki]E moes d' octôbe 2004, gn a sacwants djonneas k' ont ndalé do Soudan ont-st arivé a Chîpe, å Liban ey el Turkeye, et å moes d' nôvimbe a Bijhe d' Israyel mins nén po fé tant des ravadjes.
E 2007, sol difén do moes d' djun, gn a des djonneas k' ont ataké l' Somaleye.