Rwanda-Ouroundi

Li Rwanda-Ouroundi, c' esteut l' teritwere ki respond asteure å Rwanda et å Bouroundi, di 1922 a 1962.

Peuplåcion

Loukîz a : Rwanda#Peuplåcion

• 
  timbe avou des omes houtous (1931)
• 
  timbe avou des cmeres Toutsiyes (1931)

Istwere

Divant 1922

Les deus payis, des dislaxhîs rweyåmes fourît anecsés pås Almands avou des ôtes estats del contrêye des Grandès Laetches al fén do 19inme sieke, kiminçmint do 20inme sieke. Mins gn aveut waire di colons ki s' î avént setlé.

Timbe do Congo bedje ricatchté po siervi dins l' Afrike levantrece almande, ki vneut d' esse ocupêye e 1916

Tins del guere di 14, les deus payis fourît evayis pa l' årmêye bedje do Congo bedje (1916).

Al Påye di Versaye (1919), l' Afrike levantrece almande fourit dnêye ås Inglès (Tanganica), såf les bokets å fén Coûtchant k' alît al Beldjike.

Li 1î d' nôvimbe 1922, ces teritweres la divnèt oficirmint «teritwere dizo mambornance bedje do Rwanda-Ouroundi».

E 1924, li Societé des Nåcions sicrît les clawes do mandat bedje po «diswalper ces teritweres la et les aprester a l' indepindance».

årmureyes

timbe di l' anêye des prumîs vôtaedjes (1953)

Economeye coloniåle

Sacwants politikîs, aprume les Inglès et les Almands ont rprotchî sovint ås Bedjes d' aveur profité di ces teritwere la, come el fijhént e Congo bedje tot lzî fjhant produre do cafè, sins tuzer å diswalpaedje do payis et des djins.

Mins tos les redjimes coloniås, c' esteut Piron-parey.

Passaedje å sistinme politike coûtchantrece

Cåzes do candjmint

On cåzéve dedja d' democraceye après l' guere dè catoize. Mins djusse e l' Urope ey e l' Amerike. Après l' guere di 40, ça a divnou l' môde tocosté.

Po fé plaijhi a l' ONU, les Bedjes ont dvou mete fén å sistinme feyodå do Rwanda-Ouroundi et-z î ahiver l' « democraceye ».

Vôtaedjes po les conseyîs des dzo-tchîfreyes

E moes d' nôvimbe 1953, el Minisse des Coloneyes a Brussele a dné l' ôre dè fé po l' prumî côp des eleccions po lomer des conseyîs po les dzo-tchîfreyes.

Les adjints teritoriås bedjes divént dner ene foye di papî ey on croyon a « tchaeke ome adule et binasné » por lu scrire dijh nos d' djins k' il åreut tchoezi por yeusses divni conseyîs el plaece des Toutsis ki l' estént disk' a ç' moumint la.

Mins les vôteus ont rtchoezi les djins ki stént conseyîs dpu todi ! I djhît : « C' est des profiteus… on l' sait bén… ça n' sieve a rén d' è mete des ôtes e leu plaece, ki front ttafwait l' minme. »

E 1956, les Toutsi ont co yeu 50 åcint des plaeces.

Vôtaedjes po lomer les dzo-tchîfs zels-minmes

Ey on a rataké e moes d' djulete 1959 po lomer å sufraedje direk les dzo-tchîfs ki, disk' a ç' djoû la, stént todi des Toutsi tchoezis eyet lomés på Mwami, li rwè do payis.

Po ça, i faleut fé des lisses di candidats. El politike a l' uropeyinne s' astaléve ey on a veu sôrti les pårtis eyet les bagåres etur yeusses.

Moirt do Mwami et prumîs touwaedjes

Li 28 di djulete 1959, el mwami Moutara III do Rwanda tchait moirt après awè stî å medcén bedje ki lyi dveut fé ene pikeure. Ey el brut court ki c' est on côp des Bedjes ki lyi ont dné l' bouyon d' onze eures, sene ki l' Beldjike abandnéve les Toutsis.

El djoû del Tossint e 1959, gn a yeu come on pogrom. El tchesse ås Toutsis a cmincî. I gn a bråmint ki s' ont stî gårer dins les payis vijhéns, e l' Ouganda, par egzimpe.

Eleccions po les tchambes et disdjocaedje do Mwami

E 1961, deus ans après, gn a yeu des eleccions po les tchambes !

Djusse après, c' est l' côp d' estat d' Djitarama : les Houtou k' ont wangnî erviersêynut l' institution rweyåle po proclamer l' Republike.

Moenneu moderé, on Houtou do sud do Rwanda, Grigwere Kayibanda est lomé prumî Prezidint del Republike. Li Beldjike, k' est co l' pouxhance administrante disk' å moes d' djulete 1962, date di l' indepindance, ni dit rén et leyî fé.